Экономика

- Урматтуу премьер-министр! Сиз Украинага барып келдиӈиз. КМШнын алкагын эске албаганда, Украина менен мындай эки тараптуу жолугушуу көптөн бери боло элек эле. Украинада маанилүү маселе боюнча сүйлөшүү болдубу?

Н. Танаев: - Украина менен акыркы 5 жылда бир да өкмөт аралык комиссия болгон эмес. Биз ал жакка барганыбызда Украина-Кыргызстан өкмөт аралык кызматташуу боюнча комиссиянын отуруму болду. Соода-экономикалык эмес, кызматташуу маселери боюнча комиссиянын. Биз комиссиянын алкагын кеӈейтип өткөрдүк. Анда кызматташуунун ар кандай маселелери каралды. Бул - соода, өнөр-жай энергетика, саламаттык сактоо, маданият жана аскер-техника жаатында кызматташуу боюнча маселелер. Украинада 3 келишимге кол коюлду. Алардын ичинен эӈ негизгиси –1992-1993-жылдардагы товар алмашуу боюнча өз ара эсептешүүнү жөнгө салуу маселеси. Буга чейин Украина тарап бул маселени кароого макул болбой келген. Биз аны карайлы деп жатып, ал маселени кароого жетиштик. Украина карызды кайрып берүү тууралуу чечимге келди. Ал акча менен болбойт ко. Биз 1 айдын ичинде украин тарапка өз сунушубузду жөнөтүшүбүз керек. Андан кийин Украина өзүнүн ичиндеги тартипке ылайык бул маселени чечет да, карыздар кайтарыла баштайт. Алар кызмат көрсөтүү түрүндө, ар кандай материалдар, жарак-жабдыктар менен кайтарылып берилиши мүмкүн. Биз карызды кайтарып алабыз. Ал – 28 млн. долларга жакын – 1 млрд сомдон ашык акча.

Биз Украинада дагы бир маселени чечтик. Ал - Майлуусуу электролампа заводунун продукциясына киргизилген демпингге каршы териштирүүнү алып салуу маселеси.

- Мен карызды кайтаруу маселесин тактап алайын дедим эле. Биздин билишибизче, Украина карызды кайтарып бериши үчүн аны өзүнүн бюджетине киргизиши керек болчу. Ал бюджеттке кирген эмес. Эми кандай болот? Карыздар быйылтан тартып кайтарыла баштайбы?

Н.Танаев: - Быйылтан тартып. Кантип кайтарып берери алардын өздөрүнүн иши. Быйылтан тартып кайтара башташат.

- Дагы кандай маселер каралды. Мен Украина Кыргызстанга минералдык жер семирткич берет экен деп уктум эле.

Н.Танаев: - Мен алар жөнүндө айтканым жок. Анткени алар 5 барактан турган бир пакет документ. Анда минералдык жер семирткич жөнүндө да , башка маселелер жөнүндө да бар.

«Камеко» Кыргызстанга берем деген 57,6 млн. долларын, албетте, асмандан алган эмес. Ал аны атайын модель менен эсептеп чыккандыгын айтышат. Бирок анын эсеби жергиликтүү адистерди аң-таң калтырууда.

Биринчиден, «Камеко» өз эсебинде алтындын баасын 1 унция үчүн 310 доллар деп алат. Бүгүнкү баа болсо, жалпыга маалым болгондой, 330 доллар. Эксперттер корпоративдик кризиске жана Ирактагы согушка байланыштуу алтындын баасы дагы өсөт деп болжошот. «Камеконун» Кумтөрдү толук сатып алгысы келип жатканынын себеби деле ошол дешет алар. «Алтындын баасы өсөт, ал өссө, Кумтөрдүн баасы чыгат, андан бир пайда көрүп калайын» деп алып жатпаганда, «Камеко» эмне, - дешет алатоолук адистер, - Кыргызстанга жөн эле акча бере коеюн деп Кумтөрдү алганы жатыптырбы?

Бирок алтындын баасы канча болоорун бир Кудай билбесе, эч ким билбейт. Ошондуктан «Камеконун» анысына мейли дейли. Бирок «алтындын баасы 325 доллардан ашып кетсе 5% төлөп берем» дегени бери дегенде эле бир топ таң калтырат. Эмне үчүн Кыргызстанга 5% болуш керек да, калганынын баары «Камекого» тийиш керек? «Камеко» мурда «алтындын баасы төмөн» деп Кыргызстанга эч нерсе бербей келгени маалым. Эми баа жогоруласа деле эч нерсе бергиси келбей жатат, - дешет жергиликтүү адистер.

«Камеко» алтындын баасын төмөн алгандай эле, өндүрүштүк чыгымдардын көлөмүн да жогору алган. Мисалы, «Кыргызалтындын» маалыматы боюнча 1 унция алтынды өндүрүүгө 1999-жылы 165 доллар, 2000 жылы 144 доллар кеткен. Ырас, андан мурда өндүрүштүк чыгым жогору болуп келген. 1997-жылы - 188, 1998-жылы - 169 доллар болгон болчу. Бирок анда «Кумтөрдүн» жетекчилери акчаны өздөрүнүн басып-турганына туш келди чачканы маалым. Бул жылдары административдик башкарууга кеткен чыгымдар жалпы чыгымдын 40% чыгып кеткен. Кийин ал кыскартылганда гана Кумтөр бир аз пайда бере баштаган. Бул - экинчиден.

Үчүнчүдөн, «Камеко» таза кирешени чыгарганда акчаны 15% дисконт менен эсептейт. «Дисконт» деген эмне экенин көпчүлүк биле бербегендиктен, анын маңызын кыскача болсо да айта кетүү абзел. Мисалы, сиздин 100 сомунуз болсо, кийин, айталы, 5 жылдан кийин бирөөдөн 100 сом ала турган болсоңуз, бул эки 100 сомдуктун айырмасы бар. Кийин алчу 100 сомуңузга караганда, азыркы 100 сомуңуз баалуу. Анткени аны болбой калды дегенде банкка салып коюп үстөгүн аласыз. 5 жылдан кийин азыркы 100 сомуңуз 100 сомдон ашык акча болуп чыгат. Муну бизнесте эске алып ар кандай жылдардын акчасын кошкондо ошол дисконт менен кошушат. Бирок дисконт 15% болот деп уккан эмес экенбиз. Ал ашып кетсе 7-8%, болбосо 5-6% болот. «Камеко» бул жерде да утушта болуп жатат. Айрым адистер: “Эгерде «Камеко» 15% дисконт реалдуу деп эсептесе, башкалардан акча алып, ошондой процент менен кайрып берип көрсүн, - деп каяша айтууда. - Анда биз бизнес жасап убара болбой эле, акчаңарды «Камекого» бергиле дегенден башка эч нерсе айта албайбыз. «Камеко» мындай үстөк менен акча алганды эмес, бергенди жакшы көрөт. Биз «Камеконун» 107 млн. доллар кредити жөнүндө айтып жатабыз. Бирок ал өзүнчө сөз кылууга татыйт. Бул жерде дагы бир кызык нерсе - «Камеко» өз акчасын дисконт менен эсептейт да, Кыргызстандыкын болсо ансыз эле санайт. Ал бардыгын 8 миллиондон деп, Кыргызстандын 5 жыл кийин ала турган акчасына бир да цент кошуп койбойт”.

Айтмакчы, «Кыргызгеология» мамлекеттик агенттиги «Камеко» менен удаалаш эсеп жүргүзүп көргөн. 1 унция алтындын баасы 300 эле доллар болот деп алганда, агенттиктин эсебинде, Кыргызстанга 112,8 млн. доллар түшөт экен. Ал эми 325 доллар деп алганда 146,9 млн. доллар болуп кетет. Бир жылга эсептесек, ал 8 млн. доллар эмес эле, 22 же 29 млн. доллар болот экен. Адилеттүүлүк үчүн айтып коюш керек, январдагы жолугушууда Кыргызстандын өкүлдөрү «Камеко» 8 млн. эмес, 25 млн. доллардан төлөп бериш керек деген маселе коюшкан. «Камеконун» өкүлдөрү, албетте, буга макул болгон эмес.