Экономика

Айыл чарбасына берилип, бирок жыйналбай жаткан кредиттер эми күч менен болсо да жыйналат. Кредитти жыйноонун мындай жолуна премьер-министр Николай Танаев шаршембиде өткөн өкмөт жыйынында Финансы министрлигин жана жергиликтүү администрация башчыларын чакырды:

- Силер «кредиттерди артка жылдырабыз» деп айтпагыла. Аларга кысым көрсөтпөсө болбойт. Катуу саясат жүргүзүү зарыл. Биринчиден кредиттер кимге берилгени тууралуу маалыматтарды компьютерге салып, автоматташтыруу зарыл. Ар бир кредит алуучунун атын такташ керек. Ким кайсы колхоздо же совхоздо иштегенинине чейин тактап чыккыла. Кредитке алынган техниканы да такташ керек. Алар жок болуп кетпейт да. Алардын бир жерде эсеби болуш керек. Кредитти кайтарып беришпесе техниканы кайра алып койгула.

Өкмөт жыйынында кабыл алынган чечимге ылайык ар бир облустук администрацияга кредиттерди өндүрүү боюнча план берилет. Кредиттерди өндүрүүгө укук коргоо органдары - прокуратура жана Улуттук коопсуздук кызматы да тартылат.

1992-2002-жылдары – 10 жыл аралыгында айыл чарбасына бюджеттин жана чет өлкөлүк кредиттердин жана гранттардын эсебинен бардыгы болуп 1,5 млрд. сом кредит берилген. Алардын азыр жарымына жетпегени гана кайтарылып алынды. 1996-жылдан тартып жапон өкмөтү «Кыргызстандын айыл чарбасына» деп 8 жолу грант бөлгөн. Ошол гранттын эсебинен 398 млн. сомдук ар кандай айыл чарба техникасы дыйкандарга кредит түрүндө таратылган болчу. Алардын кайтарымы азыр 40% гана түзөт. Жыйында алардын көпчүлүгү акча түрүндө эмес, дыйкандар өндүрүп чыгарган продукция менен кайтарылып жаткандыгы айтылды. Улуттук Банктын төрагасы Уран Сарбановдун айтымында, жапон өкмөтү «эгерде мындай практика улана бере турган болсо, грант берүүнү токтотобуз» деп жатат. Кредиттерди жакшы кайтарбаган облустар катары Жалалабад жана Талас облустары аталды. Бул жерлерде алынган кредиттердин 30-35% кайтарылып берилген.

Айыл чарба кредиттери боюнча карыздарды жыйноо маселеси көптөн бери эле коюлуп келет. Бирок анда жакшы жылыштар боло элек. Мурда кредиттерди Айыл чарба министрлиги жыйначу. Азыр бул иш Финансы министрлигинин алдындагы Экономикалык өнүгүү фондуна өткөрүлүп берилген. Өкмөттүн жыйынында Фонддун директору Азим Исабеков «өткөн жылы 74 млн. сом өндүрүлүп, бул иш боюнча бир аз жылыш бар» деди эле, премьер-министр аны кагып койду:

- «Бир жылда 74 млн. сом жыйнадык» деп, жеңиш катары айтып жатабыз. Ооба, жылыш бар. Бирок бул аз. 1 млрд. сомдун 74 эле миллионун жыйнадык.

Айыл чарбасына берилген кредиттерди өндүрүүдөгү кыйынчылык - бул мурдагы колхоз-совхоздордун тарап кетиши жана алардын алган кредиттерине мураскордун болбой жатышы. Мисалы, айыл чарба кредиттерин 3,5 миң чарба субьектиси алган болсо, анын 525инин мураскору азыр чыкпай жатат. Колхоз-совхоздор жоюлуп, аны ким төлөөрү белгисиз. Алардын кредиттерин таптакыр жоюп салуу тууралуу сунуш Жогорку Кеӈешке киргизилген. Бирок ал белгисиз себептерден улам каралбай, маселе чечилбеген боюнча турат. Жыйында айтылган маалыматтарга караганда, мындай кредиттер өкмөттүн өнбөгөн ссудаларынын жарымын түзөт. Ал эми калгандары болсо кредит алып жаткан учурда күрөөгө эч нерсе койгон эмес, күрөөгө койгондору банкрот болуп кетишкен. Айрымдары төлөп берүүгө акчасы болсо деле качып жүрүшөт. Аларды сот аркылуу кайтарып алуу мыйзам боюнча мүмкүн эмес экен, мүмкүн болсо да көп убакыт талап кылат. Ошондуктан өкмөт Совет доорундагыдай бийликтин күчү менен өз карыздарын жеӈил өндүрүп алууну көздөйт.

Президенттин алдындагы Маалымат-коммуникациялык технологиялар боюнча кеңеш 5-марттагы отурумунда «Кыргызстандын 2007-жылдагы көрүнүшү» деп аталган информатизациялоо программасын талкуулады. Кеңешке аны транспорт жана байланыш министри, вице-премьер-министр Кубанычбек Жумалиев сунуштады.

К. Жумалиевдин маалыматына караганда, долбоор «Маалымат-коммуникациялык технологиялар боюнча стратегиянын» алкагында иштелип чыккан. Ал мамлекеттин маалымат индустриясынын негиздерин түзүү менен, элдин деңгээлин алдыңкы өлкөлөрдүн катарына теңөө максатын көздөйт.

- «Kyrgys Vision-2007» программасынын алдында ылдамдыгы бүгүнкүдөн жүз эсе жогору турган Интернет тармагын түзүү, дүйнөдөгү эң компьютерлешкен өлкө даражасына жетүү, электрондук өкмөт түзүү, электрондук коммерцияны ишке ашыруу, электрондук экономикада 100 миң жумушчу орун түзүү, туруктуу окутуу жана жаңы интеллигенцияны жаратуу өңдүү конкреттүү, реалдуу милдеттер бар, - дейт Жумалиев.

Мына ушундай максаттар ишке ашкан шартта 2007-жылы жумушка жарамдуу калктын 10% ашыгы үйдө дистанттык жол менен иштөөгө мүмкүндүк алат. Бардык документтердин 50% электрондук жүгүртүү мүмкүндүгүнө жетишет. Мамлекеттик кызматчылардын 100% электрондук дарекке ээ болот. Мектептер толугу менен Интернетке өтүп, бардык тармактар, маданий баалуулуктар менен Интернет аркылуу таанышуу мүмкүндүгүнө жетишет.

Мына ушул өңдүү салабаттуу багыттарды камтыган программаны иштеп чыгууга Транспорт жана байланыш министрлигинен тышкары Кыргыз-Орус (Славян) университети, «Digital roud LTD» компаниясы катышкан. Алар Кореянын тажрыйбасын негиз кылып алышкан.

Кубанычбек Жумалиевдин билдиргенине караганда, бул программаны ишке ашырыш үчүн орто эсеп менен 50 миллиондон 100 миллион долларга чейин каражат талап кылынат. Бул каражат азырынча гранттык негизде гана тартылаары болжолдонуп жатат. Тажрыйба бөлүшүп жаткан кореялык тарап конкреттүү жардамынын өлчөмүн айта элек, бирок адистер мынчалык аракет башталган соң финансылык жардам келээрине ишенип жатышат. Мындан тышкары Канада 3 миллион доллар грант берүүнү убада кылууда.

Программада 2007-жылы кыргызстандык 1 миллион адамды компьютер менен камсыз кылуу зарылдыгы каралган. Аны Бишкекте компьютер чыгаруучу ишкана ачуу жолу менен чечүү - негизги багыттардын бири.

- Эгер биз Бишкекте компьютер өңдүрүшүн уюштура алсак, аны калкка кредит шартында берсек, менимче, муну ишке ашырса болот. Бул багытта биз азыр Кытай, Корей компаниялары менен сүйлөшүп атабыз, - дейт кореялык өнөктөштөрдүн сунушуна таянган вице-премьер-министр.

Бул идеянын өрүш алышына Кыргызстандын географиялык жактан Борбордук Азия мамлекеттеринин чок ортосунда жайгашкандыгы олуттуу таасир этиши ыктымал.

Программаны талкуулоо учурунда кеңештин мүчөсү, Кыргыз техникалык университетинин ректору Улан Бримкулов аталган программага мындай баа берди:

- Бул Кыргызстан үчүн маалымат-коммуникациялык технологиялар аркылуу өнүккөн өлкөлөрдүн катарына чыгуунун сейрек мүмкүнчүлүктөрүнүн бири.

Ал мындай мүмкүнчүлүктү пайдаланыш үчүн программанын финансылык жагын тыкат иштеп чыгуу зарылдыгын белгиледи. Бримкуловдун айтымында, программа гранттын, компьютер кызматынан пайдаланган калктын каражатынын, жеке бизнестин эсебинен ишке ашышы керек.

Ал эми академик Валерий Живоглядов долбоордун өксүктөрүн мындайча белгиледи:

- Мага долбоорду даярдоодо айрым, маселен, «эң компьютерлешкен өлкө болуу» сыңары абзацтар кореялык документтерден алынгандай туюм калтырды. Кыргызстан 2007-жылга чейин эң компьютерлешкен өлкөгө айлана албайт. Казакстандан артта калбасак деп эле Кудайдан тилейли.

Академик Аскар Кутанов электрондук өкмөт, электрондук билим берүү жана электрондук экономика боюнча иштеп жаткан топтордун программаларын туташ карап, тактоолорду киргизүү зарылдыгын белгиледи. Ошондой эле кийин талаш-тартыш жаратпаш үчүн Корея бере турган колдоонун, Кыргызстандын милдеттенмелеринин айланасындагы жагдайларды тактоо зарылдыгы белгиленди. Маалымат-коммуникациялар боюнча кеңеш программанын долбоорун алымча-кошумчалары менен президентке жана өкмөткө сунуштоо чечимин кабыл алды.