Экономика

Президенттин алдындагы Маалымат-коммуникациялык технологиялар боюнча кеңеш 5-марттагы отурумунда «Кыргызстандын 2007-жылдагы көрүнүшү» деп аталган информатизациялоо программасын талкуулады. Кеңешке аны транспорт жана байланыш министри, вице-премьер-министр Кубанычбек Жумалиев сунуштады.

К. Жумалиевдин маалыматына караганда, долбоор «Маалымат-коммуникациялык технологиялар боюнча стратегиянын» алкагында иштелип чыккан. Ал мамлекеттин маалымат индустриясынын негиздерин түзүү менен, элдин деңгээлин алдыңкы өлкөлөрдүн катарына теңөө максатын көздөйт.

- «Kyrgys Vision-2007» программасынын алдында ылдамдыгы бүгүнкүдөн жүз эсе жогору турган Интернет тармагын түзүү, дүйнөдөгү эң компьютерлешкен өлкө даражасына жетүү, электрондук өкмөт түзүү, электрондук коммерцияны ишке ашыруу, электрондук экономикада 100 миң жумушчу орун түзүү, туруктуу окутуу жана жаңы интеллигенцияны жаратуу өңдүү конкреттүү, реалдуу милдеттер бар, - дейт Жумалиев.

Мына ушундай максаттар ишке ашкан шартта 2007-жылы жумушка жарамдуу калктын 10% ашыгы үйдө дистанттык жол менен иштөөгө мүмкүндүк алат. Бардык документтердин 50% электрондук жүгүртүү мүмкүндүгүнө жетишет. Мамлекеттик кызматчылардын 100% электрондук дарекке ээ болот. Мектептер толугу менен Интернетке өтүп, бардык тармактар, маданий баалуулуктар менен Интернет аркылуу таанышуу мүмкүндүгүнө жетишет.

Мына ушул өңдүү салабаттуу багыттарды камтыган программаны иштеп чыгууга Транспорт жана байланыш министрлигинен тышкары Кыргыз-Орус (Славян) университети, «Digital roud LTD» компаниясы катышкан. Алар Кореянын тажрыйбасын негиз кылып алышкан.

Кубанычбек Жумалиевдин билдиргенине караганда, бул программаны ишке ашырыш үчүн орто эсеп менен 50 миллиондон 100 миллион долларга чейин каражат талап кылынат. Бул каражат азырынча гранттык негизде гана тартылаары болжолдонуп жатат. Тажрыйба бөлүшүп жаткан кореялык тарап конкреттүү жардамынын өлчөмүн айта элек, бирок адистер мынчалык аракет башталган соң финансылык жардам келээрине ишенип жатышат. Мындан тышкары Канада 3 миллион доллар грант берүүнү убада кылууда.

Программада 2007-жылы кыргызстандык 1 миллион адамды компьютер менен камсыз кылуу зарылдыгы каралган. Аны Бишкекте компьютер чыгаруучу ишкана ачуу жолу менен чечүү - негизги багыттардын бири.

- Эгер биз Бишкекте компьютер өңдүрүшүн уюштура алсак, аны калкка кредит шартында берсек, менимче, муну ишке ашырса болот. Бул багытта биз азыр Кытай, Корей компаниялары менен сүйлөшүп атабыз, - дейт кореялык өнөктөштөрдүн сунушуна таянган вице-премьер-министр.

Бул идеянын өрүш алышына Кыргызстандын географиялык жактан Борбордук Азия мамлекеттеринин чок ортосунда жайгашкандыгы олуттуу таасир этиши ыктымал.

Программаны талкуулоо учурунда кеңештин мүчөсү, Кыргыз техникалык университетинин ректору Улан Бримкулов аталган программага мындай баа берди:

- Бул Кыргызстан үчүн маалымат-коммуникациялык технологиялар аркылуу өнүккөн өлкөлөрдүн катарына чыгуунун сейрек мүмкүнчүлүктөрүнүн бири.

Ал мындай мүмкүнчүлүктү пайдаланыш үчүн программанын финансылык жагын тыкат иштеп чыгуу зарылдыгын белгиледи. Бримкуловдун айтымында, программа гранттын, компьютер кызматынан пайдаланган калктын каражатынын, жеке бизнестин эсебинен ишке ашышы керек.

Ал эми академик Валерий Живоглядов долбоордун өксүктөрүн мындайча белгиледи:

- Мага долбоорду даярдоодо айрым, маселен, «эң компьютерлешкен өлкө болуу» сыңары абзацтар кореялык документтерден алынгандай туюм калтырды. Кыргызстан 2007-жылга чейин эң компьютерлешкен өлкөгө айлана албайт. Казакстандан артта калбасак деп эле Кудайдан тилейли.

Академик Аскар Кутанов электрондук өкмөт, электрондук билим берүү жана электрондук экономика боюнча иштеп жаткан топтордун программаларын туташ карап, тактоолорду киргизүү зарылдыгын белгиледи. Ошондой эле кийин талаш-тартыш жаратпаш үчүн Корея бере турган колдоонун, Кыргызстандын милдеттенмелеринин айланасындагы жагдайларды тактоо зарылдыгы белгиленди. Маалымат-коммуникациялар боюнча кеңеш программанын долбоорун алымча-кошумчалары менен президентке жана өкмөткө сунуштоо чечимин кабыл алды.

Вице-премьер Кубанычбек Жумалиев «Кабар» маалымат агенттигине интервью берип, «Өзбекстан–Кыргызстан-Кытай темир жолу 2004-жылдын аягында же 2005-жылдын башында башталып калат» дегендей сөз айткан. Бирок бул биздин иликтөөлөргө караганда биротоло чечилип бүткөн иш эмес. Анткени аталган жолдун техника-экономикалык негиздемеси даярдалып бүтө элек. Жол кантип курулуп, канча тураары белгисиз. Андай болгондон кийин ага эч бир инвестор макулдугун бербейт. Жолду куруу тууралуу келишимдер азырынча түзүлө элек. Кубанычбек Жумалиев жогоруда сөз болгон интервьюда бул темир жолдун Кыргызстандын аймагы менен өткөн бөлүгү 226 км. түзүп, ал 950 млн. доллар тураарын айткан. Анын айтымында, жол 14 жылда өзүн өзү актап, пайда бере баштайт. Бул алдын-ала изилдөөлөрдөн чыккан сөз деп түшүнүш керек. Бирок анын курулаарына кыргыз бийлигинин ишеними зор. Транспорт жана коммуникация министринин орун басары Айзат Ажыкеевдин айтымында, Кытай тарап жолдун өзүнө тиешелүү бөлүгүн планга киргизип, баштап койду.

Айзат Ажикеевдин сөзүнө караганда Кытай мамлекетинин Европага чыга турган бир эле коридору бар. Ал - Транссибирь темир жолу. Бул жол Кытайга жетишсиздик кылып, ал азыр кошумча жол издөөгө мажбур. Эгерде бул жол курулуп калса, Кытай менен Европаны бириктирген жол 1 миң 300 километрге кыскарат. Ал жол Европаны Кытай аркылуу Түштүк-Чыгыш Азиянын башка өлкөлөрү менен байланыштырат. Ошондуктан Айзат Ажикеев «кеп инвестордо эмес, аны чындап келсе Кытай өзү деле куруп коет» дейт. Бирок Жумалиев өз интервьюсунда «жолду курууга Германия, Иран жана Азия Банкы инвестор болушу мүмкүн» дегендей ой айткан. Ажыкеев аны жокко чыгарган жок. Европа менен Кытайды бириктирген темир жолдун бир нече варианттары бар экени маалым. Мисалы, ал жолду Эркечтам аркылуу өткөрүү тууралуу да сөз болгон эле. Ажыкеевдин айтымында, Кытай Торугарт менен өтчү вариантка токтолду.

Жолдун Кыргызстан аркылуу өтчү бөлүгү Жалалабаддан башталып, тоо арасы менен Арпа өрөөнүнө чыгып, андан ары Торугарт чек ара бекети менен туташтырылат. Жол тоону 3 жерден тешип өтөт. Ажыкеевдин айтымында жолдун Кыргызстандагы бөлүгү 256 километрди түзүп, аны курууга 600-700 млн. доллар кетет. Ажыкеев акча болсо аны курууга 1-2 жыл эле кетет дейт.

- Жол Кыргызстанга эмне берет?

- Биринчиден, биз транзиттик өлкөгө айланабыз. Казакстан темир жолдон түшкөн акчадан эле бюджеттин 25% жыйнайт. Бизге да жолдон акча түшөт. Экинчиден, жолдун айланасында инфраструктура өнүгүп, кыргызстандыктарга иш орундары ачылат. Үчүнчүдөн, өлкөнүн түндүк менен түштүгүн байланыштырууга мүмкүнчүлүк болот, - деди Айзат Ажыкеев.

Жалалабад-Торугарт темир жолун куруу - Кыргызстандын жетекчилиги көздөгөн пландын бир гана чети. Айзат Ажыкеев ал жол келечекте Бишкек-Балыкчы темир жолу менен туташтырыла тургандыгын белгилейт. Ошондуктан экинчи этапта Балыкчы-Каракече темир жолун куруу, үчүнчү этапта болсо ал жолду Жалалабад-Торугарт жолу менен туташтыруу каралган. Жол Арпа өрөөнүндө кошулат. Эгерде максат ишке ашып кала турган болсо, жол боюнда жайгашкан көмүр, аллюминий жана темир кендерин иштетүүгө шарт түзүлөт. Бирок бул азырынча план болуп гана эсептелет. Анын ишке ашырылышы Кытай мамлекетине байланыштуу.