Экономика

Парламент «Салык кодексине өзгөртүүлөрдү жана толуктоолорду киргизүү жөнүндөгү» мыйзам долбоорун кыргыз өкмөтүнүн сунушуна ылайык чукул талкуулай баштады. Ага вице-премьер-министр Жоомарт Оторбаев баш болгон өкмөт мүчөлөрү катышууда. Финансы министри Болот Абилдаев мыйзам долбоорун сунуштап жатып:

- Менчик ээлеринин кызыгуусун арттыруу, мүлктү натыйжалуу пайдалануу, жергиликтүү бюджеттин кирешесин арттыруу максатында биз өлкөгө салыктын ушул түрүн киргизүүнү сунуштайбыз, - деди.

Мыйзам кабыл алынса, ага ылайык Кыргызстандын 22 шаарында наркы 10 миң доллардан кем турбаган жеке менчик жана юридикалык тараптарга таандык кыймылсыз мүлктөн салык алына баштайт. Долбоордо жеке менчик мүлк наркынын 05%, юридикалык тараптын мүлк наркынын 1,5% салык катары алынаары каралган. Эл аралык Валюта Фондунун сунуштарына туура келген мындай ченемдин негизинде, шаарлар болжол менен бюджетке быйыл 65 миллион сом, анын ичинде Бишкек шаары 35-40 миллион сом пайда алып келет деген божомол бар. Финансы министринин билдиргенине караганда, Түркмөнстан менен Тажикстанды эске албаганда акыркылардан болуп киргизилип жаткан бул тартип 2005-жылга чейин Кыргызстандын аймагын толук камтыйт. Алгачкы этап катары сунушталып жаткан шаарлардагы кыймылсыз мүлктөн салык алуу сунушу парламентте ар башка көз караштарды жаратууда. Суроо-жооп иретинде жүргөн бүгүнкү талкууда мүлктү баалоого, салык төлөнүүчү кыймылсыз мүлктүн критерийлерине, башка салыктардан өзгөчөлүктөрүнө байланышкан суроолор берилди. Маселен, депутат Орозбек Дүйшеевдин пикири боюнча, долбоордо байлардын укуктары корголуп жатат:

- Эмне үчүн «Бишкек» эркин экономикалык аймагынан салык алынбайт? Хансарайлар шаардын ичинде шаардын сыртындагыга караганда аз. Көптөгөн байлар үйлөрүн айыл жерлерине куруп алышкан. Демек, биз байларды коргоп жатабыз.

Парламентте өкмөт элдин социалдык абалы менен эсептешүүнүн, ырааттуу иштөөнүн ордуна салыктын жаңы түрлөрүн сунуштоо менен алектенип жатканы белгиленди. Депутат Өмүрбек Текебаев Финансы министрлигине мындан аркы талкуунун жүрүшүндө өкмөт салыктарынын бардык түрлөрүнө талдоо жүргүзүүнү сунуштады.

Эл аралык Валюта Фондунун сунуштарына жетеленбей, өлкөнүн ички мүмкүнчүлүктөрүнө жана элдин жагдайына караш керектигин белгилеген бир катар депутаттар мыйзам долбоорунун өксүктөрү көп деп эсептешет. Депутат Александр Карпасов:

- Силерден көптөгөн суроолорго депутаттар конкреттүү жооп ала албай атышат. Менимче, мыйзам долбоору чийки бойдон.

Долбоорго канааттанбаган мурдагы премьер-министр, азыркы депутат Курманбек Бакиев мындай каалоосун билдирди:

- ЭВФ менен принципиалдуу иш алып баргыла, урматтуу менин мурунку кесиптештерим. Алардын сунуштарынын баарына эле макул дей бербей, принципиалдуу иш алып барбасаңар мындан ары да оңолушубуз кыйын. Мына баятан бери экономика боюнча, өнүгүп-өсүш боюнча сөз жок. Же Финминден чыкпайт же башка жактан чыкпайт.

Парламент 25-марттагы талкуусун жергиликтүү телеберүү аркылуу элге түз алып көрсөтүүнү чечти. Муну сунуштаган депутат Ташболот Балтабаевдин пикири боюнча, өтө жооптуу мамилени талап кылган бул мыйзам долбооруна байланышкан талкууга эл өзү байкоо жүргүзүп турушу керек.

Канаданын «Камеко» компаниясы «Кумтөр голд компанинин» Кыргызстанга таандык 2/3 акциясын өзүнө өткөрүп берүү тууралуу сунуш менен өткөн жылдын сентябрь айында кайрылганы тууралуу айткан элек. Бул маселе азыр биротоло чечилип бүтө элек. Өкмөт 7-февралда кабыл алган токтомдо принцибинде “Камеконун” сунушуна макул экендиги айтылат. Бирок ал ошол эле токтомдо «Кумтөралтын» долбоорунун активдерин тактоо жана «Камеконун» сунушун финансылык жана юридикалык көз карандысыз экспертизадан өткөрүү тууралуу тиешелүү органдарга тапшырма берген.

Бийлик «Камеконун» сунушун мурдагыдай эле чоочун көздөн далдоо кармап келет. Маалымат берүүнү өтүнүп финансы министри Болот Абилдаевге кайрылганыбызда, ал киши бул иш менен орун басары Эмирлан Төрөмырзаев алек болуп жатканын айтып, «Төрөмырзаев интервью берет, мен ага айтып койом» деген болчу. Эмирлан Төрөмырзаев болсо «иш бүтө элек, бүткөндө айтып берем» деп бизге маалымат берүүдөн баш тартты.

Маалымат жетпегендиктен эл ичинде ар кандай имиштер айтылып жүрөт. Бирөөлөр “2/3 акция үчүн «Камеко» 57,6 млн. доллар берип жатыптыр” десе, экинчилер ”150 млн. доллар берет экен” деп айтып жүрүшөт. Бирок бул маалыматтар анчалык так эмес. Бизге белгилүү болгон маалыматтарга караганда, «Камеконун» президенти Бернард Мишель өткөн жылдын 25-сентябрында премьер-министр Николай Танаевге кат жазып, эгерде кыргыз өкмөтү өзүнө тиешелүү жөнөкөй акцияларды өткөрүп берсе, «Камеко» анын ордуна ага өзгөчө акция берип, ал акциялар үчүн 2002-жылы 4 млн. доллар, андан кийин жылына 8 млн. доллар төлөп берип тураарын билдирген. Анда жогоркудай сумма айтылган эмес. Бернард Мишель бул акча алтындын баасы төмөндөп кетсе да төлөнүп берилээрин белгилейт. Бул акча 3 учурда гана – саясий кырдаал курчуп, кенди иштетүүгө мүмкүн болбой калса, өкмөт менен «Кыргызалтын» келишимди бузуп, өзүнө алган милдеттерди аткарбаса жана «Кумтөр оперейтинг компани» мурда алган негизги кредиттерин төлөп бере албай калса берилбейт. Андан тышкары «Камеко» мурда келишимдерде жазылып калган салыктардын 1/3 кайрып алуу укугунан баш тартат. Эгерде алтындын баасы өсүп, 1 унция алтын 325 доллардан ашып кете турган болсо, дагы кошумча кылып баадан 5% төлөп турууга милдеттенме алат.

Бир караган адамга «Камеконун» сунушу Кыргызстан үчүн жакшы көрүнөт. Кумтөр кенин сатуу Кыргызстанга канчалык пайдалуу экенин даана көрсөтүш үчүн «Камеконун» өкүлдөрү кыргыз өкмөтүнүн комиссия мүчөлөрү менен жолугушуусунда өз эсептерин келтирген таблица таркатышкан. Аны көргөн адам «Кыргызстанга «Камеко» бир марттык кылган жаткан го» деген ойго келиши мүмкүн.

«Камеконун» эсебине ылайык, салыкты кошкондо, Кыргызстан Кумтөрдү сатса 159 млн. доллар, сатпаса 135,5 млн. доллар эле алат. Салыкты кошпосо, башкача айтканда дивиденддин өзүн таза алганда, аны сатса да, сатпаса да 57,6 млн. доллар алат экен. Өкмөт түзгөн комиссия «сунушка макул болуш керек» деп тыянак чыгарган. Ал «Камеконун» эсебине түшүнүп же түшүнбөй айтып жатабы - муну билиш кыйын.

Кыргызстан «Камекого» Кумтөр кенин берип, ал эсепте көрсөтүлгөндөй 57,6 млн. доллар ала албайт. «Камеко» айткандай 2002-жылы ал 4 млн. доллар төлөп берип, кен 2008-жылы казылып бүткөн күндө да, андай болбойт. 6 жылга 8 млн. доллардан эсептегенде 48 млн. доллар болот. Ага 4 млн. долларды кошсок - баардыгы 52 эле млн. доллар. «Камеко» көп кылып көрсөтүп кыргыздарды кызыктырыш үчүн бул суммага кен сатылбаса да «Кыргызалтынга» бере турган акчасын кошуп койгон. Бул биринчиден. Экинчиден, Кумтөр кенинин келишимде иштетилет деп көрсөтүлгөн зоналарында азыр 103 тонна эле алтын калгандыгын айтышат. Аны «Камеко» жылына 20 тоннадан алган күндө деле, 5 эле жылда алып бүтөт. Үчүнчүдөн, ал «2002-жылы 4 млн. доллар төлөп берем» деп кыргыз өкмөтүн шаштырып жаткан болчу. «Камеконун» президенти «бул ишти 1-декабрга чейин бүтүрүп бергиле» деп, кызыктырыш үчүн 4 млн. доллар убада кылып жаткан. «Камеконун» өтүнүчү өз убагында аткарылган жок. Демек ал бул 4 млн. долларды эми бербейт. Ошону эске алып эсеп жүргүзсөк, Кыргызстанга 57,6 млн. эмес, 40 эле млн. доллар акча түшөт.