Экономика

Айыл чарбасына кошумча нарк салыгынын жана кыймылсыз мүлккө салыктын киргизилиши коомчулуктун катуу каршылыгын жаратканы маалым. Финансы министрлиги «Эл аралык Валюта Фонду талап кылып жатат, эгер мындай салыктарды киргизбесек, Париж клубу Кыргызстандын тышкы карызын кечпей коет» деп атып, бул салыктарды парламенттен өткөрүп кеткен болчу. Бирок вице-премьер-министр Жоомарт Оторбаевдин айтканына караганда, кеп Эл аралык Валюта Фондунда деле эмес. Анын айткандарынан «бул салыктар кыргыз өкмөтүнүн өз демилгеси менен эле салык системасын реформалоонун жаңы концепциясына ылайык киргизилип жатат» деген бир гана тыянак чыгарса болот.

- Мурда айыл чарбасына кошумча нарк салыгын кабыл алышып, эми кыймылсыз мүлккө салык киргизишип, биздин мыйзамчылар жана өкмөт цивилизациялуу базарга кадам жасаганын көрсөтүштү. Салыктын мындай түрлөрү биздин тегерегибиздеги өлкөлөрдүн баарында бар. Биз цивилизациялуу базарга карай баратабыз, - деди Жоомарт Оторбаев акыркы кезде жүргүзүлүп жаткан салык реформасынын максатын түшүндүрүп жатып.

Ал, өкмөт бул салыктарды киргизип гана тим болбостон, базардын талабына жооп бербеген жол жана өзгөчө кырдаал боюнча салыктарды жое турган ою бар экендигин да белгиледи. Бирок кийинки сөз болгон салыктардын качан алынып салынаарын тактаган жок. Ал эми «салык бюджетти толтуруш үчүн гана киргизилип жатат» деген сын пикирге, Жоомарт Оторбаев:

-«Өкмөт ишкерлерге көтөрө алгыс салык салып жатат, минтип атып бизнести талкалайт» деген көп сөз болуп жатат. Бардыгы салыштыруу аркылуу түшүнүктүү болот. Биз жыйнаган салыктардын баары чогулуп ички дүң продуктунун 14% эле түзөт. «Башка өлкөлөрдө кандай» деген суроо туулат. Реформа жүргүзүү жагынан алдыда деген Польша, Венгрия, Чехия өңдүү Борбордук Европа өлкөлөрүн алалычы. Аларда аталган цифра 36-38% түзөт,- деп жооп берди.

Ж.Оторбаевдин айтымында, Кыргызстандагы жүргүзүлүп жаткан салык реформасынын дагы бир максаты бар. Ал - Кыргызстандын салык системасын кошуна өлкөлөрдүн салык системасына ылайыкташтыруу. Вице-премьердин айтуусу боюнча өкмөт ушул максатты көздөп, дары-дармектерден жана башка медикаменттерден кошумча нарк салыгын алып салды жана күйүүчү майга акциздик салыкты 2 эсе кыскартты. Бул Кыргызстандын ишканаларынын кошуна өлкөлөрдүн ишканалары менен атаандаштыгына туруктуулугун жогорулатат жана көмүскө экономикага күчтүү сокку болот. Оторбаевдин сөзүнө караганда күйүүчү майга акциздик салыктын азайтылышынан бюджет деле зыян тартпайт.

- Буга биздин бир жыл убактыбыз кетти. Биз баарын, анын ичинде кредиторлорду да бул салыкты төмөндөтө алаарыбызга ишендирдик. Формалдуу түрдө бюджеттин кирешесин азайтканыбыз менен, иш жүзүндө аны көбөйтөбүз. Биз быйыл күйүүчү майдын акцизинен жана кошумча нарк салыгынан 700-800 млн. сом түшөт деп күткөн болчубуз. Эми иш жүзүндө алардан 1 млрд. сомго жакын акча түшөт, - деди Жоомарт Оторбаев.

Мунун далили катары ал мындан мурдараак жоюлган медикаменттерге салынган салыкты атады. Анын айтымында медикаменттердин мыйзамдуу импорту болуп көрбөгөндөй өскөн. Алардын баасы болсо 20% төмөндөгөн. Жоомарт Оторбаев өкмөт ошондой эле тамекинин акцизин да кошуна өлкөлөрдүкүндөй кылууга кам көрүп жатканын айтты.

Мунай боюнча белгилүү консультант, Mercator корпорациясынын коммерциялык банкынын башчысы Жеймс Гиффен 30-март күнү Нью-Йорк аэропортунда камакка алынды. Бул банктын Казакстанда да бөлүмү бар. 62 жаштагы ишкер 1997-жылы Казакстандын “мартабалуу ырасмий адамдары” менен “алардын жаат-жакындарынын” Швейцариянын банкындагы эсебине 20,5 миллион доллар которууга тиешеси бар деп күнөөлөнүүдө. Гиффен 1995-жылы президент Н. Назарбаевдин мунай боюнча кеңешчиси болуп иштеген.

“Нью-Йорк Таймс” гезитинин жазышынча, ал акчада Назарбаев жана анын үй-бүлөсүнүн да үлүшү бар экенин банк документтери күбөлөйт.
Mercator, федералдык прокурордун айтымында, Тенгиз мунай кенин иштетүүгө көмөктөшкөнү үчүн “Мобиль” компаниясынан 51 миллион доллар “кол акы” алган.

Кошмо Штаттарындагы Түндүк Каролина университетинин Казакстан боюнча эксперти, профессор Стив Сэбол америкалык ишкердин камакка алынуусунун жагымсыз жактары жөнүндө мындай дейт:

- Гиффен президент Назарбаевдин администрациясы, (Казак) парламентинин мүчөлөрү, парламенттин бийик даражалуу мүчөлөрү менен бекем байланышта болгон деп ырасталууда. Кабардын опурталдуу жагы, көпчүлүк адамдарды Гиффендин Казакстандын президенти менен болгон байланышы тынчсыздандырат.

Казак мунайы “Мобилдин” мурдакы жооптуу кызматкери Брайан Уильямстын да алкын бузган. Ассошиэйтед пресстин маалымдашынча, Тенгиз кенин сатып алууда көрсөткөн эмгеги үчүн Уильямска Mercator нак 2 миллион доллар төлөгөн. Ал да апрелдин алгачкы күнү камакка алынды.

АКШнын федералдык чалгындоо бюросу менен юстиция министрлиги мунай компанияларынын Казакстандык ырасмий адамдарынын ысмына мыйзамсыз акча которуусуна алгачкы ирет 2000-жылдын жайында көңүл буруп, ошондон бери өз алдынча тергөө жүргүзүп жатышкан.

Бул кабар угулгандан кийин чет элдик компаниялар Казакстанга капитал салуудан этияттанып, өтө кылдат иш жүргүзө башташкан.

Казакстандын маалымат булактары президент Назарбаевдин мурдакы жардамчысынын камакка алынышы жөнүндө учкай айтып тим болушту.

Казак президентинин басма сөз кызматынын өкүлү Эрлан Байжановдун айтышынча, Ж. Гиффен ырасмий кызматта иштеген эмес.

- Ал мунай боюнча штаттан тыш кеңешчи болуп иштеген, бирок эч кандай өкмөттүк жана башка кызматта болгон эмес.

Назарбаевдин басма сөз катчысы Жанай Омаров Гиффенге байланыштуу чатак жөнүндө эч кандай кабар укпаптыр, ал жөнүндө билбейт да экен.

Оппозициядагы Республикалык калк партиясынын орун басар төрагасы Амангелди Керимтаев Жеймс Гиффен президенттин кеңешчиси болуп иштеген дейт:

- Ал Казакстан эгемендик алган мезгилден баштап президенттин кеңешчиси болуп иштеген. Ал өз кызмат ордун пайдаланып өтө байып алган. Өзү эле эмес айрым биздин адамдарды да байытты.

Бул окуяга кылдат көз салган адам, казак бийликтери мунайдан тапкан акчаларды “адалдаштыруунун” амалын ойлоп, бир катар чараларды кабыл алышканын көрөт.

Атап айтканда, 2001-жылдын июнь айында Казак өкмөтү 1995-жылдан кийинки аралыкта өлкөдөн мыйзамсыз жолдор менен акча чыгарып кеткен адамдарга бир айлык мунапыс жарыялаган. Ага ылайык, бир айдын ичинде акчасын улуттук банкка салган адамдар эч кандай жоопкерчиликке тартылган эмес.

Президент Назарбаев Швейцариянын банкында 1 миллиард доллары бар экенин былтыр апрелде премьер-министри аркылуу элге жарыялап, мойнуна алган. Назарбаевдин сөзүнө караганда, ал 1 миллиард долларды өлкө башына каатчылык келсе пайдаланабыз деген ниетте аманатка салып койгон.