Экономика

Өкмөт жана Мыйзам чыгаруу жыйыны бул салыкты айыл чарбасына жалпы киргизген жок. Аны дүң продукциясынын көлөмү 300 миң сомдон ашкан гана ири чарбалар төлөшөт. Финансы министрлигинин маалыматы боюнча, өлкө боюнча андай чарбалардын саны 156 эле. Тагыраак айтканда, алар тара десе да тарабай, дыйкан чарбаларынын бирикмеси болуп атын өзгөртүп, заты мурдагыдай эле колхоз бойдон калган чарбалар. Көпчүлүгү орус калкы басымдуулук кылган Чүй боорундагы айылдарда. Мал-мүлкүнүн баарын болбосо да кыйласын сактап калышкан. Азыр алардын абалы жакшы болуп чыгып, анда иштегендер мурдагыдай болбосо да тарап кеткен дыйкандардын көпчүлүгүнө караганда үй-бүлөсүн тыңыраак багып жатышат. Мындан бир жума мурда алардын өкүлдөрү – Сокулуктун «Рассвет», «Шопоков», Москва районунун «Заветы Ильича», «Чекирсуу», «Россия», Аламүдүн районунун «Ветка» жана Тоңдун «Айкөл» дыйкан чарба бирикмелеринин жетекчилери пресс-конференция өткөрүшүп, эгерде бул салык кире турган болсо айыл чарбасындагы ири ишканалар биротоло талкаланаарын айтып чыгышты.

- Өзүнүн айыл чарба товар өндүрүүчүлөрүн колдобой коюу - кылмыш. Мыйзам чыгаруу жыйыны кабыл алган мыйзам – бул ири айыл чарба товарларын өндүрүүчүлөрдү жерге көмүү болуп саналат. Бул алардын өзүнө гана эмес, бүткүл мамлекетке да зыян алып келет, анткени бюджет андан таптакыр киреше албайт, чыгаша гана болот, - дейт «Рассвет» дыйкан чарбалар бирикмесинин төрайымы Екатерина Быцко.

Өкмөт жана Финансы министрлиги кошумча нарк салыгынын ири чарбалар үчүн гана киргизилишин мындайча негиздейт. Алардын ою боюнча, ири чарбалар өз продукциясын өздөрү тышкы рынокко экспорттой алышат. Мыйзам боюнча продукция экспортко кеткен учурда мамлекет кошумча нарк салыгынын айырмасын кайрып берүүгө тийиш. Ошондуктан өкмөт менен Финмин «ири айыл чарба товар өндүрүүчүлөрү мындан утпаса, алды уттурбайт» деп эсептешет. Ал эми ири чарба жетекчилери өз продукциясын майда дыйкан чарбаларындай эле ортомчуларга сатаарын айтышат. Адистер да аны ырастап, атүгүл товар экспорттолгон учурда, адатта салык инспекциясы салыктын айырмасын компенсация кылып бербей турганын белгилешет.

Екатерина Быцко: «Мамлекеттин тышкы карызы өсүп, кыйын абалда турганын биз түшүнөбүз, ошондуктан биз салыктан качпайбыз», - дейт. Ал Финмин кошумча нарк салыгын киргизбей эле, андан түшчү салыктын суммасына жер салыгын көтөрүп койсо деген ойдо. Анын айтымында жер салыгын 2 эсе көбөйтүп койсо, андан айыл чарбасы эч нерсе деле болуп кетпейт, дыйкан чарбалары үчүн ал жарыбаган акча. Бирок өткөн жылдын күзүндө өкмөт жер салыгын көтөрүү тууралуу демилге көтөрүп, ага Мыйзам чыгаруу жыйынынын салык жана бажы төлөмдөр комитети макул болбой койгон.

Кошумча нарк салыгы айыл чарбасы үчүн жаңы деле салык эмес. 1996–жылга чейин салыктын ушул түрүн да, башка түрлөрүн да бүткүл айыл чарбасы төлөп келген. Бирок адистердин айтымында алардан жарытылуу акча түшпөй, өкмөт бир нече салыктын ордуна бир эле салыкты - жер салыгын киргизүүгө аргасыз болгон.

Мыйзам чыгаруу жыйынынын айыл чарба комитетинин төрагасы Бөрүбай Жураев да бул салыктын кайра киргизилишине каршы. Бөрүбай Жураевдин айтымында, өкмөт «300 миң сомго чейин товар чыгарган чарбалардын саны 156 эле» деп, элди алдап жатат.

- «Бул салыкты 156 ири чарба эле төлөйт» деген сөз болуп жатат. Бул натуура. Биздин эсеп боюнча республикада 461 кооператив бар. Дыйкан чарба бирикмелери, айыл чарба бирикмелери – 684. Үрөн жана тукум чарбасына адистешкен башка бирикмелер – 174. Баарын кошсок 1200дөн ашат. Ушуларды талкалап алабыз. «300 миң сомдон ашпасын» деп, булар майдаланып кетишет. Бир чарба онго бөлүнөт. «Дыйкандар бири-бири менен биригишип, кооператив түзүшсүн, кооператив болсо, жакшы болот экен, алар биригип техника сатып ала алышат экен» деген президенттин указы эмне болот? - дейт Бөрүбай Жураев.

Адатта мыйзам чыккандан кийин ага бардыгы көнүп, канча кыйын болсо да унчукпай калышчу эле. Бул салыктын тегерегинде чыккан чуу ушул убакка чейин басылбай жатканына караганда, аталган мыйзамдын каршылаштары аны Эл өкүлдөр жыйыны өткөрбөй коер бекен деп үмүт кылып жатышкандай. Бирок Эл өкүлдөр жыйыны мыйзамды депутаттардын жалпы санынын үчтөн эки добушу менен гана четке кага алат.

ЕврАзЭСке кирген 5 өлкөнүн - Орусиянын, Белорусиянын, Казакстандын, Кыргызстандын жана Тажикстандын өкүлдөрү катышкан экономикалык форум «Интеграция, бизнес, прогресс» деген ураан астында өтүп, анда ЕврАзЭСтин ишин мындан ары жылдыруу, ага кирген өлкөлөрдө жүргүзүлүп жаткан экономикалык реформаларды өз ара макулдашуу, бул өлкөлөрдүн ишкерлеринин кызматташтыгын чыңдоо жана алардын конкреттүү долбоорлорун ишке ашыруу үчүн инвестиция тартууга жагымдуу шарт түзүү маселелери талкууланды. Ага Казакстандын президенти Нурсултан Назарбаев, Орусиянын премьер-министри Михаил Касьянов, Москванын мэри Юрий Лужков жана башка бир топ жооптуу адамдар катышты. Кубанычбек Жумалиевдин айтымында, Кыргызстандын делегациясы форумда өтө маанилүү деп эсептелген 2 маселени көтөргөн.

- 1998-жылы КМШ өлкөлөрү «Транспорт катнаштары тууралуу» келишимге кол коюшкан. Келишимдин маңызы - транспортту тоскоолдуксуз, уруксат кагаздарысыз өткөрүүгө багытталган. Тилекке каршы бул келишимди Белорусия жана Казакстан ратификациядан өткөрө элек. Ошондуктан келишим иштебей, ЕврАзЭС да, КМШга да кирген өлкөлөрдүн экономикалары зыян тартып жатат. Биз ушул маселени койдук. Форумда биздин сунуш түшүнүү менен кабыл алынды.

Вице-премьердин айтымында, Кыргызстандын делегациясы кошуна өлкөлөр квота киргизип, Кыргызстандын экспортун чектегенин да айтып чыккан. Мисал катары ал цементке жана айыл чарба продукциясына киргизген Казакстандын квотасын эске салды. «Форумда бул чектөөлөрдү алып салуу тууралуу биздин сунушубузду ишкерлер колдоп чыкты», - деди ал.

Ал эми Базарбай Мамбетовдун сөзүнө караганда, Казакстандын президенти тамак-аш коопсуздугунун проблемасын көтөргөн. Назарбаевдин айтымында ЕврАЗЭСке кирген өлкөлөр өзүн-өзү тамак-аш менен толук камсыз кыла алат. Бирок ошого карабай эле чет өлкөлүк тамак-аш азыктары көбөйүп кетти жана анын айынан бул өлкөлөрдүн айыл чарбасы өнүгө албай жатат. Ошондуктан казак президенти ЕврАзЭСтин рыногун чет өлкөлүк экспансиядан коргоо тууралуу сунуш киргизген.

Кубанычбек Жумалиев форумдун учурунда 5 өлкөнүн ишкерлери бири-бири менен жолугушуп, конкреттүү долбоорлор жөнүндө сүйлөшүүлөрдү жүргүзгөнүн билдирди. Анын айтымында форумга «Кыргызалтын» акционердик коомунун өкүлдөрү да барып, алар Кыргызстандын айрым алтын кендерин орусиялыктар менен бирге иштетүү тууралуу сүйлөшүү өткөрүшкөн. Ошондой эле анда Камбарата ГЭСтери боюнча да сөз болгон. Бул сүйлөшүүлөр кандай аяктагандыгы тууралуу Кубанычбек Жумалиев эч нерсе айткан жок. Форумда конкреттүү чечим кабыл алынган эмес. ЕврАзЭСтин интеграциялык комитетинин келерки жыйыны 27-февралда болот, ошондо тиешелүү чечимдер кабыл алышы мүмкүн.
Жекшемби күнү КМШнын 4 ири өлкөсүнүн президенттери жаңы экономикалык бирикме түзгөнүн жарыя кылгандыгын айтып, «Буга кыргыз өкмөтүнүн позициясы кандай, жаңы бирикменин түзүлүшүнөн кийин ЕврАзЭСтин тагдыры эмне болот?» деп сураганыбызда Базарбай Мамбетов мындай деди:

- Чынында эле Орусия, Украина, Белорусия жана Казакстан Бажы биримдигин түзүү тууралуу келишимге кол коюшту. Бул бизге форум бүткөндөн кийин ишемби күнү белгилүү болду. Жаңы регионалдык экономикалык бирикме КМШнын жана ЕврАзЭСтин максаттарына каршы келбейт. Аны экономикалык деңгээли боюнча бирдей өлкөлөр түзүп жатышат. Алар бажы тарифтерин тез макулдаша алат. Жаңы түзүлгөн бирикменин бир өзгөчөлүгү – аталган 4 өлкө улуттук, мамлекеттик органдардын үстүндө турган, аларга баш ийбеген атайын орган түзүп жатышат. Бирикменин канчалык натыйжалуу болоорун мезгил көрсөтөт.

Кубанычбек Жумалиевдин айтымында, кыргыз өкмөтү бул регионалдык бирикме тууралуу өз позициясын аныктай элек. Ал келечекте Кыргызстандын мындай бирикмеге кирүү мүмкүнчүлүгүн жокко чыгарбайт.

Массалык маалымат каражаттары Казакстандын президенти Нурсултан Назарбаев ЕврАЗЭСтин мамлекеттерин 2011–жылга чейин бирдиктүү валютага өткөрүү тууралуу да сунуш киргизгенин айтып чыгышкан болчу. Бул тууралуу Кубанычбек Жумалиев мендай дейт:

- Бул азырынча сунуш гана. Биз буга эртедир-кечтир келебиз деп ойлойм. Мындан өлкөлөр утушат. Бирок муну күчкө салып жасоого болбойт. Бул акырындап чечилиши керек. Ошондуктан биз бул сунушту колдойбуз.