Экономика

Бишкектеги «Коомдук пикирди иликтөө жана божомолдоо борбору» жана «SBDC Consult» фирмасы жүргүзгөн сурамжылоого караганда майда ишкерлердин көбү өз ишинин келечегине ишенет.

- Биз ишкерлерге: «Алдыдагы 2 жыл ичинде өзүңөрдүн бизнесиңерден эмне күтөсүңөр?» - деп суроо койдук. Ишкерлердин 48% «биздин бизнес кеңейтилет» деп жооп беришти. 18% «өзгөрүүсүз калат» деп, 5% «кичирейет» деп, 29% болсо «билбейбиз» деп жооп беришти. Ишкерлердин алдында көйгөйлүү маселелердин көп экенине карабастан, ишкерлердин жарымына жакыны ишин кеңейтээрин белгилеп жатышат, - деди сурамжылоону уюштуруу милдетин аткарган «Прома» долбоорлорду башкаруу агенттигинин директору Нурлан Жолдошев. Анын айтымында, иликтөөнүн максаты - чакан жана орто бизнести өнүктүрүш үчүн тиешелүү иш-чараларды иштеп чыгуу максатында аналитикалык материал даярдоо болгон. Сурамжылоого өлкөнүн булуң-бурчунан 3022 ишкер катышкан.

Нурлан Жолдошев бишкектиктерге жана чүйлүктөргө караганда оштуктар жана таластыктар өз бизнесинин келечегине көбүрөөк ишене турганын белгиледи. Андайлардын саны Чүйдө 36% болсо, Ош менен Талас облустарында 62% жетет. Чынын айтканда бул маалымат бир караганда логикага анча коошо бербейт. Ишкерлердин киминен сурабагын ага тоскоол болгон толгон-токой мисалдарды келтиришет. Ошондуктан орто жана чакан бизнес өнүкпөй эле, артка кетип жаткандай таасир калат. Түштүктүн эли Бишкекке келип, борбордо акча табыш жеңилирээк деген түшүнүктө. Социологиялык иликтөө болсо, тескерисинче, ишкерлик кылуу жер-жерлерде оңоюраак экендигин көрсөтүп жатат. Биз буга түшүндүрмө берүүнү өтүнүп белгилүү ишкер, Бишкек ишкерлер клубунун мүчөсү Өмүрбек Абдырахмановго кайрылдык.

- Экономикада бир мыйзам ченемдүүлүк бар, - дейт Өмүрбек Абдрахманов. – Канчалык деңгээл төмөн болсо, ошончолук бизнес башында тез өнүгөт. Мурда Ош менен Таластын ишкерлери уктап жатышкан. Эми алар кыймылдай баштаса керек. Бул жакшы көрүнүш.

Ишкерлердин арыз-муңун сурай келгенде, алар адегенде эле салык жөнүндө айтышат. Алар адатта «салык чоң болуп, биз өсүп-өнүгө албай жатабыз» деп келишет. Аталган социологиялык кызматтын өкүлдөрү болсо, көйгөйлүү маселелер жөнүндө сураганда бизнесмендер биринчи болуп акчанын тартыштыгын көрсөтүшкөнүн белгилешет.

- Биз андан тышкары «Силердин бизнесиңердеги негизги маселелер кайсылар?» - деп сурадык. Ишкерлердин 74% «финансылык ресурстардын жетишсиздиги жана кредит алуудагы кыйынчылыктар» деп, 50% «элдин аларман катары чамасы чарк» деп, 36% «материалдык жана техникалык мүмкүнчүлүктөрдүн аздыгы» деп, 35% «салык жана бажы тоскоолдуктары» деп жооп беришти, - деди Нурлан Жолдошев.

Бирок анын айтымында, ошол эле учурда ишкерлердин 56% «азыркы салык менен өсүп-өнүгүш мүмкүн эмес» дешкен. Акча чыны менен эле жетишсиз дейин десең, чакан жана кичи бизнеске арналган бир катар кредиттик багыттар бар. Алардын акчасын алганга киши табылбай, көптөгөн суммалар жылдан жылга өтүп берилбей калып жатканы көпчүлүккө маалым.

- «Акча болсо эле кыйратам» деген бинесмендердин оорусу. Алар салык төлөбөгөндөр болсо керек. «Көмүскө экономиканын үлүшү 70%» деп жатышпайбы. Ошол көмүскөдөгүлөр сурамжылоого кирип кеткен көрүнөт. Салыкты толук төлөсөң эмне биринчи экенин ошондо гана сезесиң. Менин оюмча биринчи орунда - салык. Андан кийин административдик башкаруунун начарлыгы - текшерүүлөр жана бюрократия, – дейт Өмүрбек Абдрахманов.

Иракта согуш башталышы ыктымал деген сарсанаа ойлор улам күчөгөн чакта, экономисттер согуштун болжолдуу чыгымы тууралуу ар кыл жоромолдорун ортого салууда. Кеп, мында, ойрон болгон, бүлгүнгө учураган ишканалар, чарба тармактары, имараттар жөнүндө гана эмес, калайыктын согуштан кийинки тиричилигин калыбына келтирүү, бүлгүнчүлүктөн өлкөнү жана кеңири аймакты чыгаруу үчүн жумшалчу каражат жөнүндө да кетип жатат.

АКШ Ак Үйүнүн экономика боюнча кеңешчиси Лоренс Линдсейдин оюнча, Кошмо Штаттар үчүн бул согуш аракеттери кеминде 100 миллиард долларга турушу мүмкүн. Ал эми АКШнын Коргоо министри Доналд Рамсфелддин эсебине караганда, согуш чыгымы жогоруда айтылган каражаттын жартысына гана туура келет.

Бирок соңку иликтөөлөр Линдсейдин эсеби чындыкка төп келиши мүмкүн экенин көрсөтүүдө. Маселен, “Лос Анжелес таймс” гезити дал ушундай пикирди жарыялады. Ал эми айрым америкалык көз карандысыз экономисттердин эсебине караганда, согуштан кийинки кайра куруулардын чыгымын кошкондо, анда жалпы согуш чыгымы бир жарым триллион долларга тете болушу мүмкүн.

Согуштук чыгымдардын олуттуу үлүшү АКШнын ырааттуу ынтымакташы Улуубританияга туура келээри бышык. Өлкөнүн каржы министри Гордон Браун жаңы согуш Улуубританиянын казынасына 3 миллиард долларга жакын түйшүк келтирээрин кеп кылса, көз карандысыз экономисттер британдык чыгым мындан эки эсеге көптүк кылышы ыктымал дешүүдө.
Гордон Браун мырза:

- Эгерде аскердик иш-чарага өтүү зарыл болуп калса, коргонуу жана аскердик камылгалар үчүн жумшалсын деп былтыр бир миллиард фунт акча бөлүп койгом. Өткөн айда мен бул максатка кошумча 750 миллион фунт бөлдүм.

Гордон Браун мырза британ аскерлери өз милдетин өтөсүнө чыгаарынан күмөн санабай турганын да белгилей кетти.

Серепчилер АКШ менен Британиянын бийликтери согуштук чыгымдарды өздөрү үчүн дурусураак натыйжа берчү вариантка ылайыкташтырып эсептешкенин айтышууда. Эгерде Саддам Хусейн химиялык же биологиялык кыргын куралдарына тап койчу болсо, анда согуш эч күтүлбөгөндөй жана эсептөөгө кыйын алааматты пайда кылышы да ыктымал. Согуш бүлгүнчүлүгүнөн чыгуу аракети эле АКШ үчүн бир нече жүз миллиарддаган долларга турмакчы.

Эми Британиянын Йорк университетинин өкүлү Кейт Хартлинин АКШ жана Британ өкмөттөрүнүн эсептери тууралуу пикирин угалы:

- Алар согуш чыгымын азайтып көрсөтүүнү каалашат. Албетте, эгерде алар согуш үчүн сарпталчу каражат тууралуу тагыраак түшүнүккө ээ болсо, жана бул маалыматты калайыкка жарыялачу болсо, анда болжолдуу душман алдыдагы согуштун масштабы жана аскердик өнөктүктүн пардасынын артындагы ой-мүдөө тууралуу кабардар болуп калат дей бериңиз.

Хартли мырза согуш чыгымы тууралуу маалымат өкмөттүк жашыруун сырга жатаарын түшүнүү кыйын эмес деп санайт. Анын үстүнө, калктын көпчүлүгү согушка каршы маанайын ачык билдирип жаткан Британия сыяктуу өлкөлөрдүн өкмөттөрү үчүн согуш чыгымы темасы өтө тозок иш. “Ооруканалары начар, мектеп үчүн каражаты тартыш өлкө согушту эмне кылат экен. Алык-салыктан чогулган акчаны башка ылайыктуу максатка жумшоо эп эмеспи”, - дешет бир катар карапайым британдыктар.

Хартлинин сунушу өтө кызык: “100 миллиард долларды жөн эле согушка коротуп салбастан, анын 20 миллиардын Саддамга берсең, ал сүйүнгөн бойдон кызматынан жана өлкөдөн кетет, ал эми 50 миллиард долларды ирактыктарга экономикаңарды чыңдап алгыла деп бергиле. Ошондо ары жакта дагы 30 миллиард доллар үнөмдөлүп калып жатпайбы!”

Албетте, Хартлинин азилин жүзөгө ашырсак, эртең эле улам жаңы Саддамдар эл аралык коомчулуктан акча талап кылып чыгаары бышык.