Экономика

Өкмөт өзүнүн кечээ чыгарган токтому менен бензиндин акциздик салыгынын өлчөмүн тоннасына 3000 сомдон 1500 сомго, дизель майыныкын болсо 800 сомдон 500 сомго төмөндөттү. Бул токтом 4-апрелден баштап күчүнө кирет.

- Бул биздин жаш мамлекетибизде ишкерлердин кызыкчылыгы үчүн кабыл алынган токтомдордун чечүүчүлөрүнүн бири. Ал күйүүчү май рыногунда кескин бурулуш жасоого мүмкүнчүлүк берет деп эсептейм, – деди «Альянс» нефти компаниясынын өкүлү Өмүрбек Бапанов.

Нефтетрейдерлер ассоциациясынын президенти Олег Забаранын айтымында, мунай продукциясын ташып келип саткандар мунай заттарына акциздик салыкты азайтуу маселесин 2 жылдан бери коюп келет. «Биздин акциздик салык кошуна өлкөлөрдүкүнө караганда 2 эсе жогору» дейт ал. Ошондуктан базар аткезчилик жолу менен канистралап ташылып келинген бензинге толуп кеткен. Аткезчилик керектөөчүлөрдү арзан бензинге карк кылганы менен, О. Забаранын айтымында, бул нефти өндүрүүчүлөргө да, нефти сатуучуларга да, мамлекетке да эбегейсиз зыян келтирип жатат. Өкмөттөн алынган маалыматтарга караганда, аткезчиликтин айынан өлкөдө бензин өндүрүү 72 миң тоннадан 48 миң тоннага чейин азайып кетти. Бензиндин импорту болсо 185 миң тоннадан 145 миң тоннага түштү. Мурда акциз салыгынан бюджетке 415 млн. сом түшүп турган болсо, өткөн жылы болгону 265 млн. сом түштү. Мунай ташып келүүчүлөрдун маалыматы боюнча 1996-жылдан бери бюджет жалаң гана акциз салыгынан 807 млн. сом жоготууга учураган.

Мунай ташып келип сатуучулар, канистра менен сатылып жаткан бензин мыйзамдуу түрдө эле эркин экономикалык зоналар аркылуу келип жаткан бензиндин жанында шоона эшпей тургандыгын айтышат. Эркин экономикалык зоналарда катталган ишканалар кошумча нарк салыгынан жана акцизден бошотулгандыктан, алардын бензининин баасы 7 сом 60 тыйын болуп чыгат экен. Алардын бензини «канистрачылардыкынан» да арзан. Мыйзамдуу түрдө келген бензиндин көпчүлүгү ошолордуку. Мисалы «Каракол» эркин экономикалык зонасына түшүп, бүткүл өлкөгө таркатылып жаткан бензиндин импорту жалпы импорттун 80% жетет.

Нефтетрейдерлер «Эркин экономикалык зона жөнүндөгү» мыйзамда такталбаган жоболордун бар экендигин, мыйзам эч нерсе өндүрбөй бензин алып-сатып пайда көрүүгө мүмкүнчүлүк берээрин айтышат. Өкмөт бул маселени депутаттар чечкенге чейин эркин экономикалык зоналар аркылуу бензиндин импортуна убактылуу тыюу салып туруу боюнча милдеттенме алган.

«Акциздик салык азайтылгандан кийин бензин менен дизель майынын баасы канча болот?»- деген суроогоӨмүрбек Бапанов мындайча жооп узатты:

- Токтом 4-апрелде күчүнө кирсе, 15-20-апрелде бензиндин дүң баасы 9 сом, дизель майынын дүң баасы 8 сом 50 тыйын болуп калат деп ойлойбуз. Бул баа менен мунай базалардан дыйкан чарбалары сатып ала алышат. Май куюучу жайларда болсо анын баасы 1 сом - 1,5 сом өйдө болот.

Бапанов контабанда 80% азаярын белгилейт.

Өкмөт акциздик салыктын төмөндөшү андан бюджетке түшчү акчанын көлөмүн 229 млн. сомго азайтат деп эсептейт. Ошондуктан нефтетрейдерлер да ал акчанын ордун толтуруп берүүгө өкмөт алдында милдеттенме алышты.

Парламент «Салык кодексине өзгөртүүлөрдү жана толуктоолорду киргизүү жөнүндөгү» мыйзам долбоорун кыргыз өкмөтүнүн сунушуна ылайык чукул талкуулай баштады. Ага вице-премьер-министр Жоомарт Оторбаев баш болгон өкмөт мүчөлөрү катышууда. Финансы министри Болот Абилдаев мыйзам долбоорун сунуштап жатып:

- Менчик ээлеринин кызыгуусун арттыруу, мүлктү натыйжалуу пайдалануу, жергиликтүү бюджеттин кирешесин арттыруу максатында биз өлкөгө салыктын ушул түрүн киргизүүнү сунуштайбыз, - деди.

Мыйзам кабыл алынса, ага ылайык Кыргызстандын 22 шаарында наркы 10 миң доллардан кем турбаган жеке менчик жана юридикалык тараптарга таандык кыймылсыз мүлктөн салык алына баштайт. Долбоордо жеке менчик мүлк наркынын 05%, юридикалык тараптын мүлк наркынын 1,5% салык катары алынаары каралган. Эл аралык Валюта Фондунун сунуштарына туура келген мындай ченемдин негизинде, шаарлар болжол менен бюджетке быйыл 65 миллион сом, анын ичинде Бишкек шаары 35-40 миллион сом пайда алып келет деген божомол бар. Финансы министринин билдиргенине караганда, Түркмөнстан менен Тажикстанды эске албаганда акыркылардан болуп киргизилип жаткан бул тартип 2005-жылга чейин Кыргызстандын аймагын толук камтыйт. Алгачкы этап катары сунушталып жаткан шаарлардагы кыймылсыз мүлктөн салык алуу сунушу парламентте ар башка көз караштарды жаратууда. Суроо-жооп иретинде жүргөн бүгүнкү талкууда мүлктү баалоого, салык төлөнүүчү кыймылсыз мүлктүн критерийлерине, башка салыктардан өзгөчөлүктөрүнө байланышкан суроолор берилди. Маселен, депутат Орозбек Дүйшеевдин пикири боюнча, долбоордо байлардын укуктары корголуп жатат:

- Эмне үчүн «Бишкек» эркин экономикалык аймагынан салык алынбайт? Хансарайлар шаардын ичинде шаардын сыртындагыга караганда аз. Көптөгөн байлар үйлөрүн айыл жерлерине куруп алышкан. Демек, биз байларды коргоп жатабыз.

Парламентте өкмөт элдин социалдык абалы менен эсептешүүнүн, ырааттуу иштөөнүн ордуна салыктын жаңы түрлөрүн сунуштоо менен алектенип жатканы белгиленди. Депутат Өмүрбек Текебаев Финансы министрлигине мындан аркы талкуунун жүрүшүндө өкмөт салыктарынын бардык түрлөрүнө талдоо жүргүзүүнү сунуштады.

Эл аралык Валюта Фондунун сунуштарына жетеленбей, өлкөнүн ички мүмкүнчүлүктөрүнө жана элдин жагдайына караш керектигин белгилеген бир катар депутаттар мыйзам долбоорунун өксүктөрү көп деп эсептешет. Депутат Александр Карпасов:

- Силерден көптөгөн суроолорго депутаттар конкреттүү жооп ала албай атышат. Менимче, мыйзам долбоору чийки бойдон.

Долбоорго канааттанбаган мурдагы премьер-министр, азыркы депутат Курманбек Бакиев мындай каалоосун билдирди:

- ЭВФ менен принципиалдуу иш алып баргыла, урматтуу менин мурунку кесиптештерим. Алардын сунуштарынын баарына эле макул дей бербей, принципиалдуу иш алып барбасаңар мындан ары да оңолушубуз кыйын. Мына баятан бери экономика боюнча, өнүгүп-өсүш боюнча сөз жок. Же Финминден чыкпайт же башка жактан чыкпайт.

Парламент 25-марттагы талкуусун жергиликтүү телеберүү аркылуу элге түз алып көрсөтүүнү чечти. Муну сунуштаган депутат Ташболот Балтабаевдин пикири боюнча, өтө жооптуу мамилени талап кылган бул мыйзам долбооруна байланышкан талкууга эл өзү байкоо жүргүзүп турушу керек.