Экономика

Премьер-министрден баштап министрлерге чейинки баардык өкмөт мүчөлөрү «Париж клубу кечет» деп 450 млн. доллардын тегерегиндеги сумманы атап жүрүшөт. Мисалы 17-сентябрдагы өкмөттө өткөрүлгөн кеңешмеде премьер-министр 450 млн. доллардан ашык акча кечирилерин айтты.

-Грузия Эл аралык валюта корунун меморандуму аркылуу кредиторлордун алдында алган өзүнүн милдеттенмелерин аткара албай калды. Эл аралык валюта кору программаны токтотуп койду. Эми алардын Париж клубуна байланыштуу маселеси кыйын болуп калды. Бизге андайга жол берүүгө болбойт. Биз узак жолду басып өттүк. Баардык милдеттенмелерди аткарып, 2004-жылдын декабрында же 2005-жылдын февралында Париж клубу 450 млн дон ашык долларды кечкенге 1 жыл 3 ай эле калды, - деген болчу Николай Танаев.

Ошол эле кеңешмеден чыккандан кийин биз менен болгон маегинде вице–премьер Жоомарт Оторбаев Париж клубу Кыргызстандын карызы үчүн Хьюстон шарттарын колдонорун айткан болчу.

- Эл аралык валюта корунун Хьюстон шарттары боюнча, болжол менен биздин мамлекеттик карыздын 30% кечирилүүгө жатат. Калган карыздар реструктуризацияланат. Ошодуктан, биз бул багыттан чыкпай кетип барабыз. Азырынча макроэкономикалык өнүгүүнүн параметрлеринен чыга элекпиз. Чынында эле карыздарды кечүү үчүн 2004-жылдын аягында жыйынтык жакшы болуш керек,- деген Жоомарт Оторбаев.

Биз бул маалыматтарды башка булактардан текшерип көрсөк, анчалык так эмес болуп чыкты. Финансы министрлигинин алдындагы тышкы карыз боюнча департаменттин директору Биржан Чукиндин айтымында, биринчиден, Кыргызстандын карызын кечүү үчүн Хьюстон эмес, Неаполь шарттары колдонулат экен.

-Биз Неаполь шарттарын алдык. Тагыраак айтканда, Неаполь шарттарын ала алабыз. Неаполь шарттарына ылайык эки тараптуу кредиттердин 50%нан 2/3ге чейинки бөлүгү кечирилиши мүмкүн, - деди Биржан Чукин маселенин биротоло чечиле электигин баса белгилеп. Ал Париж клубу Кыргызстандын карызын кечүү маселесин Эл аралык валюта корунун программасы акырына чыкканда - 2004-жылдын аягында же 2005-жылдын башында карарын ырастады.

Бирок Биржан Чукин сөзсүз эле карыздын 2/3 бөлүгү кечирилет дегендерге кошулбайт. Анын кызмат даражасы Николай Танаевден жана Жоомарт Оторбаевден төмөн болгону менен, тышкы карыздар боюнча кредиторлор менен сүйлөшүүлөргө катышып жүргөн маалыматтуу адам. «Бул эки маалыматтын кайсынысы чын?» деп Эл аралык валюта корунун Кыргызстандагы өкүлчүлүгүнө кайрылганыбызда ал жерде иштегендер бизге ырасмий маалымат бере алышпастыгын айтышты. Бирок алар биз менен болгон маегинде Биржан Чукиндин маалыматы чындыкка жакын экендигин билдиришти. Алардын айтымында Хьюстон шарттары карызды кечүүдө эмес, карызды реструктуризациялоодо колдонулат.

Экинчиден, Биржан Чукиндин айтымында 450 млн. доллар эмес, 340 млн. доллардын айланасындагы карыз кечирилиши мүмкүн. Өкмөт башчы «450 млн. доллар» деп жатпайбы дегенибизде, ал буга таң калды:
- Так эмес. Ал эмне тууралуу айтканын өзүнөн сурап көрүш керек. 340 млн доллар. Ал дагы кечирилбей калышы мүмкүн.

Биржан Чукиндин айтымында, Кыргызстандын азыр болжол менен 1,5 млрд доллар тышкы карызы бар. Анын 1 млрд. доллары Дүйнөлүк банк, Европа, Азия жана Ислам банктары сыяктуу финансы уюмдары берген көп тараптуу кредиттер. Алар кечирилбейт. Ал эми калган 512 млн. доллар болсо ар кайсы өлкөлөрдөн алынган карыздар. Анын ичинде Париж клубуна кирген өлкөлөр берген акчалар 407 млн. долларды түзөт. Биржан Чукиндин пикиринде, эгерде Кыргызстан программаны ийгиликтүү аяктаса 512 млн. доллардын 50%нан 2/3 бөлүгүнө чейинки сумма кечирилиши мүмкүн. Ал Париж клубуна кирбеген өлкөлөрдүн 105 млн. доллары да кечириле турган карызга кирерин айтты. Ошентип, эгерде Париж клубунун мүчөлөрү жибип кетип, максималдуу деп эсептелген 67%ды колдоно турган болсо, кечириле турган карыз 340 млн доллардан ашпайт.

Министрлер деңгээлиндеги Канкундагы жыйын башталардан бир нече күн мурда өнүгүп бараткан өлкөлөрдүн өнүккөн өлкөлөрдүн саламаттыкты сактоо тармагындагы жетишкендиктерин пайдалануу боюнча эки жак бир мунаса келген болчу. Ошондуктан, Мексикадагы кездешүүдө бай жана жарды өлкөлөр чырлашпастан бир бүтүмгө барышат деген үмүт бар эле.

Жыйындын бешинчи күнү ийгиликсиз токтотулушуна, бир жактан, Евробиримдик жана АКШ баштаган байдөөлөт өлкөлөрдүн чет элдик капиталды коргоонун жалпы эрежесин киргизүү жана мамлекеттер аралык сооданы либералдаштыруу жөнүндөгү Сингапур келишиминин шартын аткаруу талабы; экинчи жактан, Индия, Кытай, Бразилия жетектеген өнүгүү жолундагы өлкөлөрдүн бай мамлекеттердин айыл чарба секторун жөлөп-тайоону токтотууну талап кылуусу негиз болду.

Жарды өлкөлөрдүн айтымында, субсидия өнүккөн өлкөлөрдүн фермерлерине жарды жана өнүгүп бараткан өлкөлөрдүн базарын арзан товарга толтуруусуна шарт түзүп, адилет атаандаштыкка жол бербейт; андан көп улуттуу компаниялар гана ныпа көрөт.

“Нью-Йорк Таймс” гезитинин маалымдашынча, байдөөлөт өлкөлөрдүн фермерлери жылына өз өкмөттөрүн 300 миллиард доллар субсидия алышат.

Антиглобалчылар сүйлөшүүнүн ойрон болушун чоң кубаныч менен тосуп алышты.

Кошмо Штаттарынын соода өкүлү Роберт Зоелик Канкунда сөз көп болуп, тараптар бири-бирин укпады деген пикирин айтат:

- Менин оюмча, биздин жаакташуубузга бир катар өлкөлөрдүн эч нерсе бербестен туруп, баарын алсак деген жүрүм-туруму себеп болду. Алардын өз сунушун айтып коюп, анда бекем туруусу эми келип, аларды ачуу чындыктын алдына койду жана мындай стратегия аларды үйлөрүнө куру кол кайтарды.

“Файненшл Таймс” гезитинин жазышынча, Вашингтонду Африканын төрт жарды өлкөсүнүн АКШ өз товарын өткөрүү үчүн жылына америкалык пахта өндүрүүчүлөргө 3, 3 миллиард доллар субсидия берет деген жалаасы да катуу кыжырданткан.

Өнүгүп бараткан өлкөлөр биз Конкондо аз да болсо өз кызыкчылыгыбызды коргой алдык дешет. Аны кой, бакубат мамлекеттер алдында өз таламын жактоо үчүн 20дан көп өлкө жарды жана өнүгүп бараткан 21 өлкөнүн тобуна окшогон дагы бир топко биригишти.

Бразилиянын тышкы иштер министри Селсо Аморим биз-өнүгүп бараткан өлкөлөр саясый ураандын астында эмес, конкреттүү маселе боюнча бириге алдык дейт:

- Менин баамдашымча, биз, өнүгүп бараткан өлкөлөрдүн бир тобу саясый чакырыктын астына эмес, конкреттүү маселе-айыл чарбасын реформалоо боюнча өз платформабызды сунуш кыла алдык. Бул өтө маанилүү жана чечилбеген иш. Мен Дүйнөлүк Соода Уюму бул үлкөн ишти али баштай элек жана өнүгүп бараткан өлкөлөрдүн муктаждыгы менен өзгөчөлүгүн эске алат деп айтаар элем.

Канкун жолугушуусунун ийгиликсиз аякташы өтө жарды өлкөлөрө жашаган 150 миллионго жакын адамдын оорчулугун жеңилдетүү боюнча эки жыл мурда Дүйнөлүк Соода Уюмунун Дохада өткөн жыйында жетишилген келишимдин аткарылышына жолтоо болушу мүмкүн.

Мексикадагы сүйлөшүүдө жарды же түштүк өлкөлөрүнүн үнү ишенимдүү угулганына “Оксфам” соопкерчилик уюмунун өкүлү Эми Барри айым сүйүнө мындай дейт:

- Бул жерде белгилей кетчү оң көрүнүштөр да бар. Атап айтканда, “түштүктүктөрдүн үнү” угулуп, бай мамлекеттерди этияттантты. Бирок, алар өздөрүнө зыяндуу ишке жол беришпегени менен жакшы бир нерсеге жетишпеди. Өнүгүп жолундагы өлкөлөрдүн үнү угулганы кубанычтуу болсо да, сүйлөшүүнүн ийгиликсиз аяктаганын майрамдоонун да кереги жок.

Ал эми Дүйнөлүк Соода Уюмунун башкы директору Супачай Паничпакди Женевада уланчу сүйлөшүүдө эл аралык уюмга мүчө 146 өлкөнүн соода өкүлдөрү Канкунда аягына чыкпаган маселелер боюнча жалпы бир пикирге келишет деген ишенимде.