Экономика

Кеңештин күн тартибине 14 маселе коюлуп, алардын ичинен курулушту ипотека жолу менен каржылоо маселеси өзгөчө кызыгуу жаратты. Оор жана узак экономикалык реформаларды башынан кечирип, тапкан кирешелери азайып кеткен КМШ өлкөлөрүндө азыр турак-жайды, социалдык жана өндүрүштүк объектилерди курууга мурдагыдай бюджеттен акча каралбай калды. Азыр курулушту негизинен өз кирешесинин жана чет өлкөлүк инвестициялардын эсебинен жеке менчик сектору жүргүзүп жатат. Ал аны жакшы эле жүргүзүп жаткансыйт. Бирок алардын жасаган иштери мурдагы Советтер Союзунун тушундагы курулуш иштеринин көлөмүнө караандабай калып жатат. Мындай абал жалаң эле Кыргызстанда эмес. КМШнын башка өлкөлөрүнөн келген, курулуш тармагы боюнча иш алып барган министрликтердин жана агенттиктердин жетекчилери да өз өлкөлөрүндө курулуш иштерине аз акча бөлүнөөрүн айтып даттанып отурушту. Ошондуктан кеңештин мүчөлөрү курулушту каржылоонун башка жолдорун пайдалануу зарыл экенин белгилешти. Аларды ипотекалык кредиттөө жолуна түшкөн Орусиянын жана Казакстандын тажрыйбасы кызыктырды.

- Орусия былтыр курган 33,8 млн. чарчы метр үйдүн 8-10% ипотеканын тиги же бул түрүнө кирет, - деди Орусия Федерациясынын Курулуш жана турак-жай-коммуналдык комплекс боюнча мамлекеттик комиссиясынын төрагасынын орун басары Анатолий Петраков. Анын айтымында, Орусияда ипотекалык кредит берген бир нече банк түзүлгөн. Кыргызстанда болсо андай банктар азырынча жок. Бизде ипотека жөнүндө сөз жаңыдан эле башталды.

- Турак-жайды кредиттөөгө эки негизги шарт болушу керек. Инвестиция жасагыдай мамлекетте бош акча болушу керек. Анан кредитти кайттарып берүүнүн кепилдиги болушу зарыл, - дейт Кыргызстандын Курулуш жана архитектура боюнча мамлекеттик комиссиясынын төрагасы Анвар Турсунов. Кыргызстанда мындай шарт жок. Банктар узак мөөнөткө кредит беришпейт. Беришсе да, алардын 30% жеткен кредиттик үстөгүн курулуш көтөрө албайт. Анатолий Петраков, Орусияда ипотека үчүн 10% чейинки кредиттер колдонулаарын айтат. Ал эми кредиттердин кайтарымдуулугун камсыз кыла турган “Күрөө тууралуу мыйзам” бизде Жогорку Кеңеш тарабынан эми гана каралганы жатат.

- Бизде “Күрөө тууралуу” мыйзам жөнүндө олуттуу талкуу жүрүп жатат. Ушул убакка чейин биз бул мыйзамды кабыл ала элекпиз. Ал азыр мыйзамчылардын иш планына киргизилди. Эгерде бул мыйзам кабыл алынып кала турган болсо, турак-жайды курууну ипотекалык кредиттөө иши алга жыла баштайт, - дейт премьер-министр Николай Танаев. Ал курулуш иштерин кредиттөөгө КМШнын Мамлекет аралык банкынын каражаттарын да пайдаланса боло турганын белгиледи. Кыргызстандын өкмөт башчысынын айтымында, ал Москвада болгондо банкка атайын барып, анын жетекчилери менен маектешкен. Банктын жетекчилери бүл үчүн каражат бар экенин айтышкан.

Кыргызстандын премьер-министри кесиби боюнча курулушчу. Ошондон улам болсо керек, Николай Танаев бул кеңештин ишине өзгөчө көңүл бөлүп, анын ачылышында куттуктоо сөзүн сүйлөдү. Андан кийин кеңешмеге келген КМШ өлкөлөрүнүн делегация жетекчилерин Өкмөт Үйүндө кабыл алып, алардын ар бирине президенттин жубайы Майрам Акаеванын жакында чыккан “Үмүттүн оту өчпөйт” деген китебин белекке берди. Өкмөт башчысы китептин авторун азыр Кыргызстанда курулуш иштерин көп жүргүзүп жаткан адам катары мүнөздөдү.

Кыймылсыз мүлк салыгы жана айыл чарба продукциясына кошумча нарк салыгы жөнүндө мыйзамдар быйылкы жылдын биринчи жарым жылдыгында эле кабыл алынган болчу. Бирок алар ушул убакка чейин ишке киргизиле элек. Андан бюджетке бир да тыйын түшпөгөндүгүн жакында келип кеткен Эл аралык Валюта Фондунун (ЭВФ) миссиясы баса белгиледи. Финансы министрлиги ал мыйзамдардын иштебей жатышын алардын ишке киргизүү механизмдеринин жоктугу менен түшүндүрөт. Мыйзам кабыл алынып жатканда ал даяр эмес эле. Депутаттар менен өкмөттүн ортосунда салык салына турган чек жөнүндө талаш- тартыш чыгып, бул маселе боюнча алар бир пикирге келе алышкан эмес. Депутаттар мыйзамды ишке киргизүү жөнүндөгү токтомго “айыл чарба продукциясына кошумча нарк салыгын 300 миң сомдон ашык продукция өндүргөн субъектилер төлөсүн” деп жазууга макул болушканы менен, алар бул чекти көтөрүүнү өкмөттөн талап кылышкан.

- Депутаттар “салык салынбай турган чек 750 миң сом болсун” деп бизге тапшырма беришкен. Азыр биз бул тууралуу Эл аралык Валюта Фонду менен бир пикирге келе албай жатабыз, - деди финансы министри Болот Абилдаев. Анын айтымында, ЭВФ ошол 300 миң сомду калтырууну талап кылып жатат. Финансы министрлиги болсо, “чек депутаттар айткандай 750 миң болбосо да, аны 500 миңге чейин көтөрүү зарыл” деп эсептейт. Болот Абилдаев, депутаттар 500 миң сомго макул болушса, бул салык жакында ишке киргизиле тургандыгын белгилейт.

Ал эми кыймылсыз мүлк салыгы тууралуу болсо, мыйзамда жазылган жобого ылайык 500 миң сомго чейинки сумма салыктан бошотулуп, андан ашканда гана ишканалар мүлктүн 0,95%, адамдар 0,35% өлчөмүндө салык төлөөгө тийиш болчу. Бирок бул 500 миң сом база катары кабыл алынган максималдуу чен экендигин айтышат. Жергиликтүү өз алдынча башкаруу министрлигинин адистеринин ою боюнча, аны Бишкек шаары үчүн колдонсо болот. Ал эми кыймылсыз мүлктүн рыногу өнүкпөгөн башка региондор үчүн аны төмөндөтүш керек. Депутаттар ошол төмөндөтүү коэффициенттерин иштеп чыгууну өкмөткө тапшырышкан.

- Жай айларында биз бекер жаткан жокпуз. Ар бир шаарга барып талдоо жүргүзүп, шаардык кеңештердин депутаттары менен кошо коэффициенттерди аныктап чыктык. Бул коэффициенттер чагылдырылган кыймылсыз мүлктү баалоо жөнүндөгү жобо азыр даяр. Жакында аны Жогорку Кеңештин комитетинен өткөрүп, сентябрь айынын аягында палатага алып чыгабыз, - деди жергиликтүү өз алдынча башкаруу жана регионалдык өнүгүү иштери боюнча министр Төлөбек Өмүралиев. Анын айтымында, Чолпонатада бул чек Бишкектин деңгээлинин 70%, Ошто болсо 60% түзөт. Ал эми кыймылсыз мүлктүн баасы төмөн башка шаарларда болсо бул чек андан да аз болот.

500 миң сом салык салынбоочу чек - турмушу начар үй-бүлөлөрдү салыктан бошотуш үчүн киргизилип жаткан чек. Ал канчалык жогору болсо, эл салыктан ошончо бошотулат. Бирок ал өтө эле жогору болсо, бюджетке ал салыктан эч нерсе түшпөйт. Казынага көбүрөөк акча түшүрүүнү көздөгөн өкмөт адегенде “бул чек 300 сом болот” деп, Жогорку Кеңешке мыйзамдын долбоорун киргизген болчу. Талкуудан кийин депутаттар аны 500 сомго көтөрүп коюшкан. Өкмөт азыр буга макул.

- Эгерде чек Бишкекте 500 миң сом болсо, эсептеп көрсөк, элдин 82% эч нерсе төлөбөйт экен, - дейт Төлөбек Өмүралиев. Анын айтымында, бул салык экиге бөлүнүп, жазында жана күзүндө жыйналат. Министр бул салык быйыл эле ноябрь айында чогултула баштаарын айтты.