Экономика

Лев Васильевдин айтымында, өлкөнүн энергетика тармагында кризис деп айтпаса да, өтө оор дегидей кырдаал түзүлдү. Ага айкын мисал - электр энергиясын иштеп чыгуучу станцияларда быйыл 73 млн. сомдук гана ремонт иштери жүргүзүлүп, план болгону 20% гана аткарылган. Кырдаалдын оорлугун Бишкек ТЭЦиндеги абалдан да билсе болот. Ушул тапта ТЭЦ өз жумушчуларынын маянасына 33 млн. сом, Соцфондго 12 млн. сом, ремонт иштери үчүн 172 млн. сом бересе. Кырдаалдын курчушуна кардарлардан акчанын толук өлчөмдө түшпөй жатканы себеп болууда. Өлкөнүн электр энергетика тармагындагы ишканалардын аласасы быйылкы жылдын 1-августуна карата 2 млрд. 622 млн. сомго барабар болуп, жыл башына караганда 16% өскөн. «Жылуулукту, электр энергиясын пайдаланышканы менен, акчасын төлөбөй жатышат», - дейт Лев Васильев.

- Быйылкы жылдын 7 айында 2000-жылдын тийиштүү мезгилине салыштырганда аласанын көлөмү 72% өскөн, - дейт Лев Васильев. - Электр энергиясын бөлүштүрүп-сатуучу компаниялар «Электрстанциялар» акционердик коомуна өз карыздарын барган сайын начар төлөп жатышат. «Электрстанциялар» акционердик коомунун ушул таптагы аласасы - 1 млрд. 622 млн. сом.

Лев Васильевдин айтымында, акчанын тартыштыгынан Бишкек ТЭЦи кышка толук даяр болгон жок:

- Бүгүнкү күндө биздин кампада 255 872 тонна гана көмүр бар. Анын 225 214 тоннасы Карагандыныкы, 4200 тоннасы кыргыз көмүрү.

Кыштан кыйналбай чыгыш үчүн кеминде 500 миң тонна көмүр керек. «Эмне себептен Кыргызстандын көмүрү аз ташылып, аз жагылып жатат?» - деген журналисттердин суроосуна Лев Васильев: «Каракечеден ташылуучу көмүр кымбат болуп жатат», - деген жооп узатты. Анын айтымында, Каракечеде бир тонна көмүр 362 сом турат, бирок ал Бишкек ТЭЦине жеткенде жол киреси менен кошо 1040 сомго чыгып кетип жатат. Себеби, Каракечеден Балыкчыга чейин бир тонна көмүрдү ташып келүүгө автомашинанын кызматына 500 сом чыгымдалат. «Ошондуктан Каракечеден 200 миң тонна көмүр алып келиш үчүн 100 млн. сом нак акча керек, андай каражат бизде жок», - дейт Лев Васильев. Антсе да маалымат жыйынында өкмөт аралык келишимге ылайык ТЭЦ Казакстандын көмүрүн 16-21 доллардан сатып алып жатканы да белгилүү болду.

Өлкөнүн энергетика тармагындагы абалдын оорлошуна быйылкы жылдын жаан-чачындуу болуп, жай айларында коңшулаш Өзбекстан менен Казакстан Токтогул ГЭСинен сууну, демек электр энергиясын аз сатып алганы да терс таасир тийгизген. Кыргызстан өкмөт аралык келишимге ылайык мурда болжолдонгон 2 млрд. к/Втт. саат электр энергиясынын ордуна 1,5 млрд. к/Втт. саат гана электр энергиясын саткан. Ошондон улам Казакстан менен түзүлгөн өкмөт аралык келишимге ылайык 600 миң тоннанын ордуна 168 миң тонна гана көмүр ташылып келди, деп билдирди Лев Васильев:

- Кыштан кыйналбай чыгып кетиш үчүн Бишкек ТЭЦине 500 миң тонна көмүр, 290 млн. куб метр газ керек.

Быйыл Өзбекстан Бишкек ТЭЦине газ берүүнү апрель айында эле токтоткон. Андан бери ТЭЦ «Кыргызгазга» берилген газдын эсебинен иштеп келатат. Анысы аз келгенсип, Өзбекстан менен Кыргызстандын ортосунда газ боюнча келишимге ушул күнгө чейин кол коюлган жок. Айтор, Бишкек быйылкы кыштан үшүбөй чыгат деп эч ким кепил боло албайт.

Дүйшөмбү күнү Бишкектин ири базарларындагы контейнерлерде соода кылгандар ишке чыгышкан жок. «Дордой», «Берекет», «Ортосай», «Аламүдүн» базарларынын ишкерлери өкмөттүн базарларга касса аппаратын киргизүү тууралуу токтомуна нааразылык билдиришүүдө. «Берекет» базарында контейнерде соода кылган Курманбү Касымова - кирешесинен кечип, жумушка чыкпаган миңдеген ишкерлердин бири.

- Бүгүн базардагылар иш таштап, жумушка чыгышкан жок, - дейт ал. - Себеби, касса аппаратынын киргизилип жатканына каршыбыз. Ансыз деле орун кымбат, бажы төлөмдөрү, салык кымбат. Антип соода кылгандан көрө ишти жыйыштырып, баарыбыз тарап кетебиз.

Курманбү Касымованын сөзүн «Берекет» базарында иштеген, өзүн Асылбек деп тааныштырган маектешибиз да мындай деп улады:

- Касса аппаратынын киришине мен да каршымын. Бизге эч кандай деле тыйын калбайт. Ансыз деле «электрге», «орунга», «таштанды чыгарганга» деп көп акча төлөйбүз.

Финансы министрлигинин алдындагы Киреше боюнча комитеттин төрагасы Аскарбек Шадиевдин айтымында, касса аппаратын киргизүү боюнча демилге Тышкы соода жана өнөр жай министрлигине таандык.

- Демилге бизден чыккан эмес, - дейт Аскарбек Шадиев. - Тышкы соода жана өнөр жай министрлиги ушундай сунуш киргизип, өкмөт токтом чыгарган. Биз аткаруу бийлиги катары ал токтомду аткарышыбыз керек. Бул маселе боюнча курамына базардын ээлери, шаар бийлигинин өкүлдөрү жана кесиптик бирикмелердин өкүлдөрү кирген комиссия түзүлгөн. Азырынча бир жыйынтык чыга элек.

Аскарбек Шадиев «касса аппараты жүгүртүүдө 300 миң сомдон көп каражаты бар ишкерлерге гана коюлат» дейт.

- Айрым контейнерлердин жүгүртүп жаткан каражаттары 300 миң сомдон көп. Бирок, бардык контейнерлер айына 1300дөн 2500 сомго чейин салык төгүшөт. Бул менимче аз. Анткени орто жана чакан бизнес бүгүнкү күндө ички дүң продуктунун 40-45% берип жатат. Бирок биздин эсеп боюнча алар реалдуу салыктын 1/10 гана бөлүгүн төгүп жатышат, - дейт Аскарбек Шадиев.

Контейнерлердеги ишкерлер сыяктуу эле базарлардын жетекчилери да касса аппаратынын коюлушуна каршы болушууда. Алардын бири – «Дордой» соода комплексинде контейнерлери бар «Алканов жана компания» фирмасынын директору Райкан Алканов. Анын айтымында, касса аппаратын киргизүү боюнча чечим кабыл алуудан мурда бийлик өкүлдөрү базарда иштегендердин ой-пикирин бир да жолу сурап коюшкан жок.

- Президент Аскар Акаев «ишкерлерге тийбегиле, ишкерлерге шарт түзгүлө» дегенин эч ким түшүнбөй, укпай жатат. Чиновниктер бизге окшогон базардын жетекчилери менен, базарда соода кылгандар менен бир ооз да кеңешкен эмес. Бул таптакыр туура эмес, - дейт Райкан Алканов.

Анын пикиринде, касса аппаратын киргизүү өкмөткө да, казынага да, ишкерлердин өздөрүнө да кылдай пайда алып келбейт. Пайданы орто жолдон «чек урган жоксуң!» деп соодагерди коркуткан салык кызматкери көрөт.

- Салыкчылар контейнердин жанында аңдып турушат. Анан аларман чыккандан кийин андан сурайт, «чек алдыңбы» деп. Чектин аларманга эмне кереги бар? Ал товарын алат да, кетет. Салыкчы болсо сатуучуга кирип, ага чоң өлчөмдөгү айып салат. Анан сатуучу ага жалдырап, мамлекетке эмес, ошол салыкчынын өзүнө акча берип кутулат. Ошентип, бул казынага да, ишкерлерге да пайда бербейт, текшерген киши гана пайда көрөт, ортодон - деп нааразы болду Райкан Алканов.

Иш таштагандар «үч күн бою нааразылык акциясын улантабыз» деп жатышат. Бийлик менен ишкерлердин ортосундагы мындай тирешүүнүн соңу эмне менен бүтөөрү азырынча белгисиз.