Экономика

Мунай заттарын ташып келип сатуучулар ассоциациясынын президенти Олег Забаранын айтымында, премьер-министр Николай Танаев өзүнүн быйыл 16-сентябрда чыгарган буйругу менен «Кыргыз петролиум компаниге» 32,6 миң тонна күйүүчү майды акциздик салык төлөбөй алып келүүгө уруксат берген. Бул болсо, анын ою боюнча, бюджетке зор зыян келтирет.

- Биздин эсеп боюнча премьердин бул «колу», бензиндин кандай ташылып келип жатканын эске алганда, 120 млн. сом турат. Бул, өкмөттүн буйругундагы чечимди негиздеш үчүн айтылгандарды актабайт, - деди Олег Забара. Анын айтымында, өкмөттүн бир компанияга артыкчылык бериши базар экономикасынын мыйзамдарына да туура келбейт. Калган мунай ташып келүүчүлөр атаандаштыкка туруштук бере алышпай, өз ишин токтотууга аргасыз болушат.

- Өкмөт мурдагы чалынган казыгына дагы чалынып жатат. 1995-жылы компания түзүлгөндө инвестициялык келишимге ылайык бул ишкана салыктардан бошотулганын билебиз… Анын натыйжасы – мамлекетке аябагандай зор жоготуу болгон. Биздин эсеп боюнча мамлекет бул ишканага жеңилдик берип, 1 млрд. сом жоготууга учураган, - деди Олег Забара.

Мунай ташып келүүчүлөр Конституция боюнча мындай буйрук чыгарууга өкмөт башчысынын укугу жок экендигин белгилешет. Анткени, алардын айтымында, Башмыйзамда салыктан бошотуу укугу Жогорку Кеңешке гана берилген. Бирок акыркы өткөрүлгөн референдумдун жыйынтыгы менен өкмөткө айрым учурларда салыктан бошотууга мүмкүнчүлүк берилгени маалым. Мунай ташып келүүчүлөр болсо «бул жерге анын тиешеси жок» эсептешет.

- Конституцияны андан ары окусак, ал жерде «мамлекетке жана бюджетке зыян келтирбеген учурда» деп айтылган. Бул жерде чоң зыян келип жатат, - дейт Олег Забара. Өкмөттүн аппаратынын кызматкерлери бул чечим аргасыз кабыл алынганын айтышат.

- Казакстан дизель отунун экспорттоого убактылуу тыюу салганына байланыштуу, Ош шаарынын ТЭЦине отун мазутун берүүгө Өзбекстандын мүмкүнчүлүгү жоктугунан, жыйым-терим өнөктүгүн күйүүчү материалдар менен камсыз кылыш үчүн ушундай чечим кабыл алууга туура келди, - дейт премьер-министрдин аппаратынын маалымат бөлүмүнүн кызматкери Назгүл Бегалиева.

Айтмакчы, өкмөт өзүнүн буйругунда «Кыргыз петролиум компанини» күйүүчү майды арзан сатууга милдеттендирет. Башкача айтканда, «төлөнбөгөн акциздик салык дыйкандардын пайдасына кетсин» дейт. Бирок аны канчага арзан сатаары буйрукта көрсөтүлгөн эмес. Олег Забаранын айтымында, азыр «Кыргыз петролиум компани» күйүүчү майды жаңы баа менен алып келе баштады.

- Биз кечээ эле Жалалабад менен байланышып, «Кыргыз петролиум компани» ташып келген бензиндин баасын билдик. Ал Жалалабаддагы базар баасынан болгону 40 тыйынга айырмаланат экен, - деди Олег Забара. Муну биздин Оштогу кабарчыбыз Кожогелди Култегин да ырастады.

Адатта жыл сайын күзгө жуук кымбаттаган үйлөрдүн, квартиралардын баасы жазында арзандап калчу. Бирок быйыл андай болгон жок. Кыймылсыз мүлк менен иштеп келаткан «Абат» агенттигинин менеджери Карина Ласовскаянын айтымында, үйлөрдүн баасы былтыр күзүндө кымбаттаган бойдон быйыл арзандаган жок. Тескерисинче, ай сайын 200-300 доллардан кошулуп турду.

- Чындыгында быйылкы жыл өзгөчө болду. Үйлөрдүн баасы быйыл кымбаттап, ошол бойдон түшкөн жок. Себеби, менимче, доллар арзандап кетти. Кыргызстандан Орусияга көчүп кеткендердин саны да азайды. Бишкекке, тескерисинче, район-облустардан көчүп келгендер көбөйүп жатат. Талап болгондон кийин квартиралардын баасы да көтөрүлдү деп ойлойм, - дейт Карина Ласовская.

Адистердин айтымында, быйыл «кыймылсыз мүлк арзандайт» деп жатканда АКШнын Ирактагы аскердик аракеттери башталып, Кыргызстанда доллардын сомго болгон катышы төмөндөп кетти.

- Доллар түшө баштаганда эл «долларга үй сатып алалбай калабыз» деп коркуп кетти. Биздин агенттикке келип, долларын «үйгө, сомго же еврого алмаштырам» дегендер көп болду. Үйлөрдүн баасы ошентип кымбаттады, - дейт Карина Ласовская.

Өлкөдөгү калктын саны жана Бишкекке көчүп келип жаткандардын катары аз болсо да өсүп жатканы менен, кийинки жылдары өкмөт жана шаар акимчилиги көп кабаттуу жаңы үйлөрдү курбай калышты. Карина Ласовская «баалардын өсүшүнө бул да өз таасирин тийгизди» деген пикирде:

- Алматы менен салыштырып болбойт, Бишкекте курулуп жаткан үйлөр беш манжага толбойт. Курулуш кымбат. Курулуш болбогон соң, үйлөр да кымбаттап жатат.

Кыргыз өкмөтүнүн алдындагы Кыймылсыз мүлктү каттоо боюнча агенттиктин директорунун орун басары Адамжан Жолдошев да «квартиралардын, үйлөрдүн баасынын өсүшүнө өкмөттүн жаңы үйлөрдү курбай калганы негизги себептерден болду» дейт:

- Үйлөрдүн кымбаттап кетишинин бир себеби – өкмөт турак-жай курбай калды. Үйлөрдү негизинен жеке ишкерлер куруп жатышат. Бүгүнкү баада үй куруш өтө кымбат.

Адамжан Жолдошевдин айтымында, үйлөрдүн кымбатташына кыймылсыз мүлк базарында иштеп жаткан агенттиктердин да таасири тийип жатат. Көп учурда андай агенттиктер бааны жөнү жок кымбаттатып, үстөгүн көп алууга аракет кылышат.

- Алар жакшы үстөк, киреше алып жаткандыктан, бул базарда иштеп жаткан фирмалардын саны кескин көбөйүп кетти. Бүгүнкү күндө кыймылсыз мүлк менен иштеген 70тен ашуун агенттик бар. Кырдаалды көзөмөлдөш үчүн өкмөттүн демилгеси менен «Кыймылсыз мүлк менен фирмаларды лицензиялоо жөнүндө» мыйзам кабыл алынды. Азыр жобосу иштелип жатат, ал жактырылгандан кийин мыйзам күчүнө кирет, - дейт Адамжан Жолдошев.

«Агенттиктер бааны жөнү жок көтөрүп, базарды бузуп жатат» деген пикирди «Риэльт-офис» агенттигинин директору Елена Кузнецова да айтты:

- Эгерде агенттиктер профессионалдуу иштешкенде, балким, мындай кымбаттамак эмес. Азыр кыймылсыз мүлк базарын жакшы билбеген агенттиктер көбөйүп кетти.

Елена Кузнецова «үйлөрдүн кымбатташына доллардын арзандап кеткени, жаңы курулуштардын түшпөй калганы жана Орусияга жер которгондордун азайганы да өз таасирин тийгизип жатат» деген пикирлерге кошулат.

Үйлөр менен квартиралардын баасы кымбаттаганы менен, аны сатып алуучулар көбөйүп жатыптыр. Бул тууралуу өкмөт алдындагы Кыймылсыз мүлктү каттоо боюнча агенттиктин директорунун орун басары Адамжан Жолдошев мындай дейт:

- 2001-жылдан бери биздин мекеме буга байланыштуу маалыматтарды талдап келатат. 2001-жылга караганда 2002-жылы кыймылсыз мүлккө, үйлөргө жана турак-жайга байланыштуу операциялардын саны 21% көбөйгөн. Байкалаарлык өсүш бар.

Айтор, үйлөрдүн баасы мындан ары арзандайбы же ушул калыбында эле сакталабы, же дагы кымбаттайбы – муну кыймылсыз мүлк менен иштеген адистердин өздөрү да билбей атышат.