Экономика

Бул маселени көтөрүп жаткандар – негизинен коммунисттер. Алар бул тууралуу өкмөткө чейин кайрылышкан.

- Биз азыр жаңы завод-фабрика кура албайбыз. Себеби, биздин акчабыз жок. 100 млрд. сом чет мамлекеттерге карызбыз. Ишканаларды арзан сатып алган жанагы кожоюндар менен тил табышып, сүйлөшүп, аларды ишке киргизсек, биз азыркы кыйынчылыктан 2-3 жылда чыгып кетет элек. Биз ушуну сунуштап жатабыз, - дейт коммунисттердин лидери, депутат Абсамат Масалиев. Бирок өкмөт бул сунушту колдобойт.

- Коммунисттер дайыма мамлекеттештирүү маселесин көтөрүп келишет. Биз алар мамлекеттештирүү эмнеге алып келээрин түшүнүшпөйт деп ойлойбуз. Ким эле өзүнүн жеке менчигин өз эрки менен бере койсун? Бул кагылышуу дегенди билдирет. Бул массалык баш-аламандыкка алып келет, - деди Николай Танаев дүйшөмбү күнү өткөн басма сөз жыйынында. Бирок бул идеяны жалаң эле коммунисттер көтөрүп жаткан жок.

- Мындай массалык менчиктештирүү дүйнөлүк тарыхта болгон эмес. Майда-чүйдө менчиктештирүү Латын Америка өлкөлөрүндө, Британияда болуп жүргөн. Бирок аларда экономиканын кээ бир секторлору, кээ бир ишканалар менчиктештирилген. Биздегидей массалык менчиктештирүү эч жерде болгон эмес. Тажрыйба болбогондуктан көп кемчиликтер кетти. Анын бири - мамлекетке пайда алып келе турган объектилер арзан сатылганы. Менчиктештирүүнүн эки максаты бар. Биринчиси - мамлекеттик казынаны толтуруу. Экинчиси - экономиканы башкаруунун натыйжалуулугун күчөтүү. Биз биринчисине да, экинчисине да жетишкен жокпуз, - деп, депутат Өмүрбек Текебаев мындан бир нече жыл мурун Жогорку Кеңешке “Мамлекеттештирүү” деген мыйзам киргизгенин айтат.

- Бул – “ошол жеке менчикти зарыл болгон учурда мамлекет кайрадан алып коет” деген идея. Кээ бир менчиктештирилген объектилердин бааланышынын негиздүүлүгүн карап көрүшүбүз керек. Мисалы, “Нарын” рестораны 16 миң долларга сатылган. Бул чакан квартиранын эле баасы. Эми мен аны дароо алып коюш керек дегенден алысмын. Өкмөт баасын эсептеп, “2 млн. доллар экен, ушуну төлөсөң төлө, болбосо биз алып коебуз, кайра аукционго коюп сатабыз, төлөйм десең, графигин макулдашалы” деп, адамкерчилик менен сүйлөшүп көрүшү керек. Көнбөсө мыйзамдын күчү менен сүйлөшүшү керек, - дейт Өмүрбек Текебаев. Ал мындай иш азыр Орусияда жүргүзүлүп жатканын белгилейт. Бирок депутаттардын көпчүлүгү буга каршы.

- Менчиктештирилген объектилерди кайра мамлекетке алуу көп чыр-чатакка алып келет. Менин оюмча, ишкана кимдин менчигинде болсо да - ал мамлекеттик менчиктеби, же биздин атуулдардын менчигиндеби, же Африкадан келген негрлердин менчигиндеби - анын мааниси аз. Иштесе болду. Биз алды менен ошону көздөшүбүз керек. “Арзан сатылып кетти” деп, аны кайра алуу менен абалыбыз оңолуп кетпейт, - дейт депутат Замирбек Парманкулов.

Өкмөт менчикти мамлекеттештирүү идеясын колдобогон менен, мурда менчиктештирилип кеткен айрым ишканаларды кайра алып коюу фактылары байкала баштады. Инвесторлор өз милдеттенмелерин аткарбаганына байланыштуу Мамлекеттик мүлктү башкаруу боюнча мамлекеттик комитет, мисалы, “Монолит” заводун жана Канттагы эксперименталдык тажрыйба-механикалык заводду кайра алып койгондугун айтышат. Шейшемби күнү болсо өкмөт мурда парламент аркылуу бекиттирип алган менчиктештирүү программасына ушу багытта дагы бир өзгөртүү киргизди.

- Өзгөртүү киргизгенде биз “кошумча объектилерди киргизели” деп киргизип жатканыбыз жокпуз. Тескерисинче, мурда менчиктештирүү тизмесине кирип калган объектилерди алып таштап жатабыз, - деди Мамлекеттик мүлктү башкаруу боюнча мамлекеттик комитеттин төрагасы Равшан Жеенбеков. Анын айтымында, бул тизмеден коммуналдык объектилер жана пансионаттардын айрымдары алып салынат. Ал эми “Кыргызалтын”, “Кыргызнефтегаз”, “Кыргызполиграфкомбинат” парламенттин макулдугу менен гана менчиктештириле турган стратегиялык объектилердин тизмесине кирди. Мыйзам чыгаруу жыйыны болсо өкмөттүн бул сунушун колдоп берди.

Жогоруда аталган эки маселеде тең Орусия да, Беларус да артка чегинүүнү каалашкан жок. Президенттер эки өлкөнүн көптөн бери чечилбей келген экономикалык проблемаларын маектешүү үчүн алдын ала белгиленген үч сааттын ордуна сегиз сааттан ашуун убакыт бою талкууга алышты.

Буга чейин Орусия-Беларус бирдиктүү Кеңешинин алкагында эки өлкөдө тең орусиялык рублду бирдиктүү акча катарында киргизүү сунушу айтылган эле. Бирок, сунуш Беларус тарабынан кабыл алынбай келген. Андан сырткары бул эки мамлекетти көгүлтүр газ маселеси да бириктирип турат. Орусиянын «Газпром» компаниясы Беларус аркылуу газды Европага өткөрсө, өз кезегинде Беларус Орусиядан келчү газды дүйнөлүк баада эмес, арзандатылган баада алып турган. Эми «Газпром» менен Беларус Өкмөтү ортосунда «Белтрансгаз» компаниясын сатып алуу жаатында келип чыккан өз ара түшүнүшпөстүк эки мамлекеттин президенттеринин кийлигишүүсүнө алып келди.

Өткөн жуманын ишембисинде Орусия Өкмөт башчысы Михаил Касьянов «Гаспромдун» Беларуска газды арзандатылган баада сатуусу тууралуу келишимди токтотуу жөнүндөгү токтомун кабыл алган. Ал эми дүйшөмбү күнү бул жаңылыкты Лукашенко өзүнүн орус кесиптешинен укту. Беларус мындай учурда орус газынын транзити үчүн жогорулатылган акыны талап кылат. Бирок бул суроо боюнча президенттер бул жолу да бир келишимге келе алышпагандыгы байкалды.

- Бүгүн «ким кимге карыз экендигин» түшүнүү өтө эле татаал болуп кетиптир деген тыянак чыгардык. Ошондуктан эмки аракеттерибизди базар мамилелеринин негизинде түзөбүз, ошондой эле Орусияда газ өндүрүү ишинде беларустук ишканалардын катышуу мүмкүнчүлүгүн дагы бир сыйра карап чыгабыз, - деп сүйлөшүүлөр соңунда Орусия президенти Владимир Путин газ маселеси боюнча сүйлөшүүлөр жарытылуу жылыштарды бербегендигине токтолду.

Ошол эле учурда Беларус президенти А.Лукашенко талкууга коюлган маселелерди чечүү боюнча орусиялык тарап сунуштап жаткан жолдор абалды жакшырта албай тургандыгы тууралуу оюн айтты:

- Биз өзүбүз ушул тапта турган деңгээлден да төмөн түшүп кеткенге эч кайсы учурда жол бербешибиз керек. Мен дагы бир жолу тактап айтып кетким келет: Беларусь, анын калкы жана президенти эч качан биздин элдердин биримдигине каршы чыккан эмес. Лукашенко үчүн бул – саясий өлүм.

Канткен менен, айрым байкоочулардын баамында, Лукашенконун мындай абстракттуу жообу анын маселеден четке чыгып кетүүнү каалап жаткандыгын түшүндүрөт. Бирдиктүү валюта туурасындагы сүйлөшүүлөр да токтоп калды. Орусия тараптын сунушу боюнча Беларус 2005-жылдан тарта рублга өтүшү зарыл. Бирок, Лукашенко бул келишимди алдын ала Министрлер Кеңешинде, кийин мамлекеттердин жогорку Кеңешинде кароо керектигин айтат.

- Менимче, Лукашенко менен Путин бул суроолор боюнча бир чечимге келе алышпайт. Эгерде мындай болгондо мен ага таң калмакмын. Анткени, Орусияны ала турган болсок, Беларус менен Кеңеш түзүп, ага чоң каражат жумшоо эч кандай пайдага турбайт. Беларус менен Кеңеш бул, экономикалык жактан алып караганда, Москва үчүн пайдасыз, демек, бул жөн гана символикалык иш-чара, - деп эсептейт «Карнеги» Корунун экономикалык суроолор боюнча аналитиги Ксения Юдаева.

Анын айтымында, Орусия-Беларус Кеңешин түзүү иши Беларуска да жага бербейт. Анткени, бирдиктүү валюта деп рублду кабыл алуу менен Лукашенко өлкөдөгү саясий күчүн эле эмес, башка мамлекеттер менен, өзгөчө Батыш өлкөлөрү менен болгон экономикалык карым-катнаштарын да суутуп алышы мүмкүн.