Экономика

Кыймылсыз мүлк салыгы жана айыл чарба продукциясына кошумча нарк салыгы жөнүндө мыйзамдар быйылкы жылдын биринчи жарым жылдыгында эле кабыл алынган болчу. Бирок алар ушул убакка чейин ишке киргизиле элек. Андан бюджетке бир да тыйын түшпөгөндүгүн жакында келип кеткен Эл аралык Валюта Фондунун (ЭВФ) миссиясы баса белгиледи. Финансы министрлиги ал мыйзамдардын иштебей жатышын алардын ишке киргизүү механизмдеринин жоктугу менен түшүндүрөт. Мыйзам кабыл алынып жатканда ал даяр эмес эле. Депутаттар менен өкмөттүн ортосунда салык салына турган чек жөнүндө талаш- тартыш чыгып, бул маселе боюнча алар бир пикирге келе алышкан эмес. Депутаттар мыйзамды ишке киргизүү жөнүндөгү токтомго “айыл чарба продукциясына кошумча нарк салыгын 300 миң сомдон ашык продукция өндүргөн субъектилер төлөсүн” деп жазууга макул болушканы менен, алар бул чекти көтөрүүнү өкмөттөн талап кылышкан.

- Депутаттар “салык салынбай турган чек 750 миң сом болсун” деп бизге тапшырма беришкен. Азыр биз бул тууралуу Эл аралык Валюта Фонду менен бир пикирге келе албай жатабыз, - деди финансы министри Болот Абилдаев. Анын айтымында, ЭВФ ошол 300 миң сомду калтырууну талап кылып жатат. Финансы министрлиги болсо, “чек депутаттар айткандай 750 миң болбосо да, аны 500 миңге чейин көтөрүү зарыл” деп эсептейт. Болот Абилдаев, депутаттар 500 миң сомго макул болушса, бул салык жакында ишке киргизиле тургандыгын белгилейт.

Ал эми кыймылсыз мүлк салыгы тууралуу болсо, мыйзамда жазылган жобого ылайык 500 миң сомго чейинки сумма салыктан бошотулуп, андан ашканда гана ишканалар мүлктүн 0,95%, адамдар 0,35% өлчөмүндө салык төлөөгө тийиш болчу. Бирок бул 500 миң сом база катары кабыл алынган максималдуу чен экендигин айтышат. Жергиликтүү өз алдынча башкаруу министрлигинин адистеринин ою боюнча, аны Бишкек шаары үчүн колдонсо болот. Ал эми кыймылсыз мүлктүн рыногу өнүкпөгөн башка региондор үчүн аны төмөндөтүш керек. Депутаттар ошол төмөндөтүү коэффициенттерин иштеп чыгууну өкмөткө тапшырышкан.

- Жай айларында биз бекер жаткан жокпуз. Ар бир шаарга барып талдоо жүргүзүп, шаардык кеңештердин депутаттары менен кошо коэффициенттерди аныктап чыктык. Бул коэффициенттер чагылдырылган кыймылсыз мүлктү баалоо жөнүндөгү жобо азыр даяр. Жакында аны Жогорку Кеңештин комитетинен өткөрүп, сентябрь айынын аягында палатага алып чыгабыз, - деди жергиликтүү өз алдынча башкаруу жана регионалдык өнүгүү иштери боюнча министр Төлөбек Өмүралиев. Анын айтымында, Чолпонатада бул чек Бишкектин деңгээлинин 70%, Ошто болсо 60% түзөт. Ал эми кыймылсыз мүлктүн баасы төмөн башка шаарларда болсо бул чек андан да аз болот.

500 миң сом салык салынбоочу чек - турмушу начар үй-бүлөлөрдү салыктан бошотуш үчүн киргизилип жаткан чек. Ал канчалык жогору болсо, эл салыктан ошончо бошотулат. Бирок ал өтө эле жогору болсо, бюджетке ал салыктан эч нерсе түшпөйт. Казынага көбүрөөк акча түшүрүүнү көздөгөн өкмөт адегенде “бул чек 300 сом болот” деп, Жогорку Кеңешке мыйзамдын долбоорун киргизген болчу. Талкуудан кийин депутаттар аны 500 сомго көтөрүп коюшкан. Өкмөт азыр буга макул.

- Эгерде чек Бишкекте 500 миң сом болсо, эсептеп көрсөк, элдин 82% эч нерсе төлөбөйт экен, - дейт Төлөбек Өмүралиев. Анын айтымында, бул салык экиге бөлүнүп, жазында жана күзүндө жыйналат. Министр бул салык быйыл эле ноябрь айында чогултула баштаарын айтты.

Каникул учурунда өз шайлоочулары менен жолугушуп келишкен Мыйзам чыгаруу жыйынынын депутаттары дүйшөмбү күнкү өткөрүлө турган отурумуна өкмөттү чакырып, өлкөнүн экономикасынын абалы жөнүндө пикир алышууну чечкен болчу. Спикер Абдыганы Эркебаев аны өкмөттүн отчетун эмес, маалыматын угуу деп түшүнүү зарыл экенин эскертти. Анткени, анын айтымында, палата жакында эле каникулга кетээр алдында өкмөттүн отчетун уккан. Премьер-министр Николай Танаев өзүнүн 30 мүнөттүк сөзүндө, мурда бир нече жолу айтылгандай, инфляциянын төмөн экенин, сомдун курсунун туруктуу болуп жатканын, өлкөнүн өнөр жайында жана айыл чарбасында өткөн жылга салыштырмалуу жакшы өсүү болуп жатканын белгиледи. Анын айтымында, 8 айдын жыйынтыгы боюнча өлкөнүн ички дүң продуктусу Кумтөрдү кошуп эсептегенде 3%, кошпогондо 1,1% өскөн. “Жыл аягында өсүш 6% кем болбойт” деп ишендирди өкмөт башчысы. Премьер-министр жакшы өнүгүп жаткан тармак катары кызмат көрсөтүү тармагын атады:

- Январь-июнь айларында кызмат көрсөтүүнүн реалдуу өсүш темпи 5,9% жетти. Бул 1992-жылдан берки жогорку көрсөткүч болуп саналат. Кызмат көрсөтүүдө маанилүү роль туризм тармагына тиешелүү. Биринчи жарым жылдыктын жыйынтыгы боюнча туризм тармагында иштеген чарбалык субъектилер, өткөн жылдын ушул мезгили менен салыштырганда, 475ке көбөйүп, 4,1 миңге жетти. Алардын чет өлкөлүк жарандарды тейлөөдөн түшкөн кирешеси январь-июнь айларында 12 млн. долларды түздү.

Өкмөт башчысынын сөзү цифралар менен жык коштолуп, чыны менен эле маалымат түрүндө болду. Анда экономиканын абалына жалпы баа берүү, андагы болуп жаткан процесстерди талдоо, оң жана терс көрүнүштөрдү аныктоо байкалган жок. Ошондуктан анын маалыматынан экономикада баары жайында болуп жаткандай, депутаттар өкмөттү өзүнө чакырып, бул маселени караганга негиз жоктой түр калат. Бирок айрым депутаттар буга макул эмес. Алардын бири депутат Марат Султанов:

- Өкмөт азыр грипптин вирусун жуктуруп алып, бирок оору баштала электей абалда турат. Проблемалар чынында бар. Проблема ошол эле бюджеттин тартыштыгында. Бюджеттин киреше бөлүгү аткарылбай калды. Чыгаша бөлүгүн аткарууда да кемчиликтер кетти. Мисалы, социалдык маселелерди алсак, жөлөк пулдар берилбей жатат. Ал эми тойлор болсо өтүп жатат. Элет жеринде жашаган эл: “Эмне үчүн бизге жөлөк пул берилбей жатат?

Премьер-министр бюджеттин тартыштыгы тууралуу эч нерсе айткан жок. Депутаттар “учурдун актуалдуу маселелеринин бири” деп эсептеген сомдун курсунун өсүшүнүн экспортко тийгизген терс тааасири тууралуу Николай Танаевге суроо берилгенде, мындай деп чектелди:

- Ишканалардын 6% гана экспортко иштейт. Биз мониторинг жүргүздүк. Ал практика жүзүндө экспортко таасир тийгизген деле жок.

Депутаттар өкмөт башчысына көптөгөн суроолорду беришти. Суроолордун көпчүлүгү алардын шайлоо округдарында чечилбей жүргөн конкреттүү маселелерге байланыштуу болду. Дүйшөмбү күнү депутаттар маалымат боюнча талкуу башташты. 3 депутат чыгып сүйлөп, алардын бири Темир Сариев өлкөдө салык саясаты адилет болбой жатканын белгиледи. Депутат өлкөнүн ички дүң продуктусунун көбүн берген айыл чарбасы жана “Кумтөр” алтын комбинаты салыктан бошотулуп, алардын жүгү башкалардын мойнуна артылып жаткандыгын, ошондуктан калган тармактар үчүн салык оор болуп жаткандыгын белгиледи. Шейшемби күнү депутаттар талкууну улантышмакчы.