Экономика

Кыргызстан - ички дүң продуктусунун 1/3 айыл чарбасы берген, калкынын көбү айыл жеринде жашаган агрардык өлкө. Ал эми Дүйнөлүк Соода Уюмунун Мексиканын Канкун шаарында өткөрүлгөн V конференциясы дал ушул - айыл чарбасына субсидия берүүнү азайтуу жана айыл чарба продукциясынын бажы тарифтерин төмөндөтүү маселесин - караган эле. Андыктан бул конференциянын Кыргызстан үчүн мааниси зор болчу.

- Европада айыл чарбасына субсидия берилет. Мисалы, ал жакта фермерлерге “баланча-түкүнчө айда” деп акча берилет. Бизде андай жок. Ал жакта айыл чарбасына субсидия берилбесе, алардын товарлары биздин товарлар менен барабар болуп калат. Биздин товарлар атаандаштыкка туруктуу болот. Биздин товарлардын сапаты жогору болуп, экологиялык жактан таза болгондуктан, биздин товарлар ал түгүл өтүмдүү болуп чыгат, - деди Анархан Рахманова. Анын айтымында, кыргыз делегациясы конференцияда айыл чарбасын либералдаштыруу тууралуу Бразилия, Индия, Кытай өңдүү өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдүн позициясын колдоп чыккан. Бул тууралуу Кыргызстандын тышкы соода жана өнөр жай министри Садриддин Жиенбековдун конференцияда сүйлөгөн сөзүндө да айтылган. Бирок Кыргызстан кичине өлкө болгондуктан, кыргыз делегациясынын аракети натыйжа берген эмес. Конференция, массалык маалымат каражаттары эчак билдиргендей, жыйынтыксыз аяктаган.

- Бул конференцияда министрлер бир пикирге келишкен жок. Бирок анда кабыл алынган декларацияда “Женевада кезексиз конференция өткөрүлүп, бул маселени талкуулоо ошол жерде улантылат“ деп жазылды. Ошондо кайсы мамлекет качан тарифтерди либерализациялай турганы чечилет. Конференция ушундай жыйынтык менен бүттү, - деди Анархан Рахманова. Анын айтымында, Кыргызстандын делегациясы деңизге чыгаар жолу жок өлкөлөр түзгөн топко кирип, анын ишине активдүү катышкан.

- Парагвай, Монголия кирген, деңизге чыгаар жолу жок өлкөлөрдүн “Локк ленд кантри” деген тобу түзүлдү. Ага Казакстан байкоочу катары катышып жатат. Биз ушул топко кирдик. Биздин товарлар арзан деңиз жолу менен эмес, кымбат жер үстүндөгү транспорт менен ташылат. Ошон үчүн биз «башка өлкөлөр биздин товарларга таптакыр тариф койбосун» деген талап коюп жатабыз, - деди Анархан Рахманова. Анын айтканына караганда, Кыргызстандын делегациясы Түркиянын, Орусиянын жана Украинанын делегациялары менен сүйлөшүү өткөргөн. Украин делегациясын баштап барган вице-премьер-министр Николай Азаров Украина Дүйнөлүк Соода Уюмуна кирип жатканына байланыштуу Кыргызстандын макулдугун сурап кайрылган. Кыргыз делегациясы болсо «Украина өзүнүн Кыргызстанга карызын мойнуна алмайынча, протоколго кол койбойбуз» деп жооп берген. «Тышкы карыз маселесинин Дүйнөлүк Соода Уюмуна кандай тиешеси бар? Биз ал маселени ошол жерде коюуга укуктуубузбу?» - деген биздин суроого:

- Дүйнөлүк Соода Уюмунун келишимдеринде “уюм соодага байланыштуу маселелерди жана башка маселелерди карайт” деген жазуу бар. “Башка маселелерге” бардык маселелер кире берет. Ага ал түгүл саясий маселелер да кирет. Биз мүчө болуп кирип жатканда бизге да саясий маселелерди коюшкан. Биз кайсы өлкө болсо да каалаган маселе коюуга акылуубуз, - деп жооп берди Анархан Рахманова.

Премьер-министрден баштап министрлерге чейинки баардык өкмөт мүчөлөрү «Париж клубу кечет» деп 450 млн. доллардын тегерегиндеги сумманы атап жүрүшөт. Мисалы 17-сентябрдагы өкмөттө өткөрүлгөн кеңешмеде премьер-министр 450 млн. доллардан ашык акча кечирилерин айтты.

-Грузия Эл аралык валюта корунун меморандуму аркылуу кредиторлордун алдында алган өзүнүн милдеттенмелерин аткара албай калды. Эл аралык валюта кору программаны токтотуп койду. Эми алардын Париж клубуна байланыштуу маселеси кыйын болуп калды. Бизге андайга жол берүүгө болбойт. Биз узак жолду басып өттүк. Баардык милдеттенмелерди аткарып, 2004-жылдын декабрында же 2005-жылдын февралында Париж клубу 450 млн дон ашык долларды кечкенге 1 жыл 3 ай эле калды, - деген болчу Николай Танаев.

Ошол эле кеңешмеден чыккандан кийин биз менен болгон маегинде вице–премьер Жоомарт Оторбаев Париж клубу Кыргызстандын карызы үчүн Хьюстон шарттарын колдонорун айткан болчу.

- Эл аралык валюта корунун Хьюстон шарттары боюнча, болжол менен биздин мамлекеттик карыздын 30% кечирилүүгө жатат. Калган карыздар реструктуризацияланат. Ошодуктан, биз бул багыттан чыкпай кетип барабыз. Азырынча макроэкономикалык өнүгүүнүн параметрлеринен чыга элекпиз. Чынында эле карыздарды кечүү үчүн 2004-жылдын аягында жыйынтык жакшы болуш керек,- деген Жоомарт Оторбаев.

Биз бул маалыматтарды башка булактардан текшерип көрсөк, анчалык так эмес болуп чыкты. Финансы министрлигинин алдындагы тышкы карыз боюнча департаменттин директору Биржан Чукиндин айтымында, биринчиден, Кыргызстандын карызын кечүү үчүн Хьюстон эмес, Неаполь шарттары колдонулат экен.

-Биз Неаполь шарттарын алдык. Тагыраак айтканда, Неаполь шарттарын ала алабыз. Неаполь шарттарына ылайык эки тараптуу кредиттердин 50%нан 2/3ге чейинки бөлүгү кечирилиши мүмкүн, - деди Биржан Чукин маселенин биротоло чечиле электигин баса белгилеп. Ал Париж клубу Кыргызстандын карызын кечүү маселесин Эл аралык валюта корунун программасы акырына чыкканда - 2004-жылдын аягында же 2005-жылдын башында карарын ырастады.

Бирок Биржан Чукин сөзсүз эле карыздын 2/3 бөлүгү кечирилет дегендерге кошулбайт. Анын кызмат даражасы Николай Танаевден жана Жоомарт Оторбаевден төмөн болгону менен, тышкы карыздар боюнча кредиторлор менен сүйлөшүүлөргө катышып жүргөн маалыматтуу адам. «Бул эки маалыматтын кайсынысы чын?» деп Эл аралык валюта корунун Кыргызстандагы өкүлчүлүгүнө кайрылганыбызда ал жерде иштегендер бизге ырасмий маалымат бере алышпастыгын айтышты. Бирок алар биз менен болгон маегинде Биржан Чукиндин маалыматы чындыкка жакын экендигин билдиришти. Алардын айтымында Хьюстон шарттары карызды кечүүдө эмес, карызды реструктуризациялоодо колдонулат.

Экинчиден, Биржан Чукиндин айтымында 450 млн. доллар эмес, 340 млн. доллардын айланасындагы карыз кечирилиши мүмкүн. Өкмөт башчы «450 млн. доллар» деп жатпайбы дегенибизде, ал буга таң калды:
- Так эмес. Ал эмне тууралуу айтканын өзүнөн сурап көрүш керек. 340 млн доллар. Ал дагы кечирилбей калышы мүмкүн.

Биржан Чукиндин айтымында, Кыргызстандын азыр болжол менен 1,5 млрд доллар тышкы карызы бар. Анын 1 млрд. доллары Дүйнөлүк банк, Европа, Азия жана Ислам банктары сыяктуу финансы уюмдары берген көп тараптуу кредиттер. Алар кечирилбейт. Ал эми калган 512 млн. доллар болсо ар кайсы өлкөлөрдөн алынган карыздар. Анын ичинде Париж клубуна кирген өлкөлөр берген акчалар 407 млн. долларды түзөт. Биржан Чукиндин пикиринде, эгерде Кыргызстан программаны ийгиликтүү аяктаса 512 млн. доллардын 50%нан 2/3 бөлүгүнө чейинки сумма кечирилиши мүмкүн. Ал Париж клубуна кирбеген өлкөлөрдүн 105 млн. доллары да кечириле турган карызга кирерин айтты. Ошентип, эгерде Париж клубунун мүчөлөрү жибип кетип, максималдуу деп эсептелген 67%ды колдоно турган болсо, кечириле турган карыз 340 млн доллардан ашпайт.