Экономика

2002-жылда Улуттук Банк 857,6 млн. сом таза киреше тапкан жана ал каражаттын 70%, башкача айтканда 600 млн. сом бюджетке которулган. Өлкөнүн башкы банкы инфляциянын деңгээлин мурда болжолдонгон 6,8% чекке жеткирген эмес жана 2002-жылы инфляциянын деңгээли 2,3% гана түзгөн. Улан Сарбановдун айтымында, инфляцияны мындай төмөнкү чекте ооздуктап кармап турууга 3 фактор таасир тийгизген.

- Мен 3 факторду белгилегим келет. Биринчиси - элдин инфляцияны азыраак күтө баштаганы, экинчиси – сомдун бекемделиши жана улуттук валютага болгон талаптын күчөшү, үчүнчү фактор – 2001-жылга караганда табигый монополисттердин кызмат көрсөтүүсүнө карата баалардын жана тарифтердин өсүшү, - деди Улан Сарбанов. Анын кошумчалаганына караганда, инфляцияны ооздуктоого бюджет кирешесинин 12,4% өсүшү жана Кыргызстандын төлөй турган карызынын кыйла бөлүгүн Париж клубунда реструктуризациялоого мүмкүнчүлүк болгону жагымдуу шарт түзгөн.

2002-жылы Улуттук Банк менен Финансы министрлигинин ортосунда келишим түзүлүп, ага ылайык өкмөттүн Улуттук Банктын алдындагы карыздары реструктуризацияланган. Мына ушул келишим 25-26-июнь күндөрү Улан Сарбанов парламенттин Эл өкүлдөр жыйынында отчет бергенде депутаттардын катуу сынына кабылган. Депутаттардын пикири боюнча, аталган келишимден кийин мамлекеттин ички карызы 3 млрд. сомдон 6 млрд. сомго чейин өсүп кеткен. Бирок У. Сарбанов маалымат жыйынында: «Мамлекеттин ички карызы реструктуризацияга чейин 5 млрд. 93 млн. сом болчу, реструктуризациядан кийин ал сумма өткөн жылдын декабрына карата 5 млрд. 85 млн. сомду түздү», - деп билдирди.

Өлкөнүн башкы банкиринин айтымында, калктын банктарга болгон ишенимин калыбына келтирүүдө бир катар иштер жасалып жатканы менен, абал оор бойдон турат. «Биз, - деди Улан Сарбанов, - эл арасында сурамжылоо жүргүзүп көрсөк, калктын 9% гана банктардын кызматынан пайдаланат экен. Бул өтө аз жана жасай турган иштер дагы көп дегенди билдирет».

Бирок ошол эле учурда коммерциялык банктардын депозиттик өздүк каражаттары 40% өсүп, өткөн жылдын декабрына карата ал сумма 3,6 млрд. сомду түзгөн. «Элге караганда юридикалык тараптар коммерциялык банктарга акчасын көп салып жатышат», - деди Улан Сарбанов. Улуттук Банк «2003-жылдын 1-июлуна карата бардык банктар өздүк капиталын 30 млн. сомго жеткирсин» деген талап койгон.

«3 банк кечээки күнгө чейин ал талапты аткаралбай жатты эле, бирок бүгүн эртең менен ал 3 банк дагы ошол чекке жетиптир. Демек, бардык банктар Улуттук Банк койгон чекти багындырды», - деди У. Сарбанов.

Башкы банкирдин айтымында, былтыр Улуттук Банктын кызматкерлерине 72,8 млн. сом жумшалган. Ал эми 2001-жылы Улуттук Банктын кызматкерлерине 78,1 млн. сом бөлүнгөн. «Мамлекеттин каражаты ысырапкорчулук менен жумшалып жаткан жокпу?» деген журналисттердин суроосуна ал мындайча жооп берди:

- Мыйзам боюнча кирешенин 30% кызматкерлерге жумшоого мүмкүнчүлүгүбүз бар, бирок биздин 2002-жылдагы короткон акчабыз 11,8% ашкан жок.

Улан Сарбанов «коррупцияны, уурулукту токтотуш үчүн жана жакшы ишти камсыз кылыш үчүн кызматкерлерге мыкты маяна төлөп бериш керек» деп эсептейт. Сөзүн бекемдеш үчүн ал Орусиянын ички иштер министри Борис Грызловдун «милиция катарындагы коррупция менен күрөшүүнүн жакшы жолу – маянаны көбөйтүш керек» деген сөзүн мисал келтирди.

Улуттук Банкта кызматкерлерди үй менен камсыз кылуу практикаланып келатат. Жыл сайын банктын он чакты кызматкери 360 миң сомго чейин ссуда алып, үй сатып ала алат. «Жогорку Кеңеште айтылган миллион сомдук үйлөрдү менин эки орун басарым гана алышты. Миллиондогон сомдорду басып чыгарып, ташып келүүгө көзөмөл жүргүзгөн кызматкер үй жөнүндө ойлобошу керек го», - дейт Улан Сарбанов.

Башкы банкирдин айтымында, сомдун мындан аркы долларга болгон катышында чоң өзгөрүү болбойт. Өзгөрүү болсо ал Ысыккөлгө канча турист келээрине, акчанын көп же аз түшөөрүнө жараша болот, ошого жараша күзүндө доллар бир аз көтөрүлүшү мүмкүн. Инфляция болсо 4% деңгээлинен ашпайт.

Вице-премьер-министр Курманбек Осмоновдун айтымында, Кыргызстандын жарандарынын коопсуздугуна коркунуч туудурган фактор сыртта эмес, ичте: «Өкмөт жүргүзгөн өлкөдөгү коомдук-саясий абалдын анализи коомдук коопсуздукка жана стабилдүүлүккө олуттуу коркунуч туудурган диний экстремизм, терроризм, криминалдык элементтер жана уюшкан кылмыштуулук экенин көрсөттү».

Өткөн жылдын декабрында «Дордой» соода комплексинде жардыруу болгон. Быйыл май айында Оштун акча алмаштыруу жайында адам өлтүрүлгөн. 27-мартта Торугарт-Бишкек жолунда көптөгөн адамдар өлтүрүлгөн. Жалалабадда облустук жана шаардык ички иштер органдарындагы табелдик куралдарды кылмыштуу топ ээлеп алып, ээн-эркин жүргөн. Мунун баары - Кыргызстанда кылмыштуу топтордун кескин күч алып кеткенинин күбөсү.

- Уюшкан кылмыштуулук тартип сактоо органдары адамдардын, коомдун жана мамлекеттин кызыкчылыгын гана эмес, өз коопсуздугун коргоого да алсыз экенин көрсөттү, - деди Курманбек Осмонов.

Анын айтымында, коомчулукту чуру-чуу түшүргөн «Турбазадагы» өрт, Коопсуздук Кеңешинин катчысы Мисир Ашыркуловго кол салуу, Торугарт–Бишкек жолундагы кыргын, корей ишкерлерин өлтүрүү жана депутат Исмаил Исаковго каршы жасалган хулигандык - укук коргоо органдарынын бардык аракетине карабай, ушу убакка чейин бети ачыла элек. Бирок бул «өлкөдө стабилдүүлүк жок» деп айтууга негиз бербейт, - дейт Осмонов:

- «Стабилдүүлүк жок» деп айтууга негиз жок. Бүгүнкү күнү абал стабилдүү эле. Жалалабаддагы болгон окуялардын таасири жоюлду. Кылмышкерлердин баары кармалып, иши сотко өткөрүлүп берилди. Аны эске албаганда, абал стабилдүү.

Ички иштер министри Бакирдин Субанбеков быйыл кылмыштуулук 0,8% азайганын билдирди. Азыр жогоруда айтылган кылмыштардын бетин ачыш үчүн Башкы прокуратура, Ички иштер министрлиги жана Улуттук коопсуздук кызматы биргелешкен тергөө тобун түзүшкөн.

- Республикада жакында болуп өткөн кылмыштардан улам биз - Башкы прокуратура, Улуттук коопсуздук кызматы жана Ички иштер министрлиги - мамлекет жана эл астында уят болуп калганыбызды сезип турабыз. Ошондуктан биз бир нече иш-чараларды кабыл алдык. Анын негизинде айрым кылмыштар ачылды. Биз 23-июнда 3 системанын бириккен коллегиясын өткөрдүк. Бул практикада биринчи ирет болуп жатат. Биз коллегияда 3 системанын дайыма иштей турган тергөө тобун түздүк. Ал кылмыштар боюнча божомол да жасайт, анын бетин да ачат, - деди башкы прокурор Мыктыбек Абдылдаев.

Курманбек Осмоновдун жана Бакирдин Субанбековдун айтуусу боюнча, азыр Ички иштер министрлигин реформалоонун концепциясын иштеп чыга турган атайын топ түзүлдү. Өкмөт бул реформага көп үмүт кылат. «Бул реформа болжол менен 1-1,5 жылдан кийин өз жемишин берип калат», - деди Курманбек Осмонов. Бүгүн бул маселени депутаттар карап бүтө алышкан жок. Эртең Эл өкүлдөр жыйыны талкууну улантат.