Экономика

Улуттук банктын төрага орунбасары Каныш Шаршекееванын айтуусу боюнча, Улуттук банк өзүнүн июль айындагы токтому менен коммерциялык банктардын финансылык отчетторун жана башка көрсөткүчтөрүн жарыялоонун тартибин бекитти. Мындан ары коммерциялык банктар өздөрүнүн балансын, пайдасы менен чыгымы, акчанын жүгүртүлүшү, капиталдын структурасындагы өзгөрүүлөр тууралуу отчетун, аудитордун бүтүмүн жана экономикалык нормативдерди аткаруу тууралуу маалыматты массалык маалымдоо каражаттарында жарыялап турууга тийиш. Жылдык отчет жыл аяктаган соң 120 күндүн ичинде, кварталдык отчет квартал бүткөндөн кийин 30 күн ичинде эл көп окуган республикалык маанидеги газета, журналдарда мамлекеттик жана расмий тилинде жарыяланууга тийиш. Бул жарыялоонун акырында “кошумча кеңири маалыматты банктан ала аласыңар” деген эскертүү сөзсүз берилип, банктын дареги көрсөтүлөт.

- Коммерциялык банк жакшы иштеп жатабы, жаман иштеп жатабы, нормативдерди кандай аткарып жатат- эл дагы билиш керек. Кызыкдар адам – ал банкка акча салуучу болобу же инвестор болобу же акционер болобу - ошолорду карап, салыштырып, банк жөнүндө өзүнүн көз карашын түзгүдөй болуш керек. Эмне себептен биз мындай кылдык? Биз муну банк жөнүндө кеңири маалымат болсун деп кылдык. Мамлекеттик мекеме катары биз эле көзөмөлдөбөй, эл дагы өзү көзөмөлдөсүн жана жалпы банк системасына элдин ишеними күчөсүн деген максат менен ушундай өзгөртүүлөрдү киргиздик, - деди Каныш Шаршекеева.

Акыркы 4-5 жылда “Инсан”, “Курулуш”, ”Бишкек”, “Акыл” өндүү банктар биринин артынан бири банкрот болду. Улуттук банктын кызматкерлеринин айтымында, бул банктар мурда эле, банкрот болгонго чейин эле начар иштей баштаган. Маалыматтын жетишсиздигинен алардын чыныгы абалын коомчулук билген эмес. Адамдар бул банктарга акча салууну уланта беришкен. Алардын көбү акчасынан ажырап, азыр аны өкмөттөн доолап жүрүшөт.

Коммерциялык банктар Улуттук банктын бул демилгесине каршы эмес. Бирок алардын жетекчилери элдин ал банктарга акча салуу себеби башкада деп эсептешет.

- Банкрот болгон банктар көп параметрлерди сактабагандыгын билип туруп эле, алар убада кылган проценттик ставкага азгырылып, клиенттер ошол банктарга акчаларын алып бара беришкен, - дейт “Толубай” банкынын төрагасы Жеңишбек Байгуттиев.

Анын ою боюнча, банктын балансын, пайда жана чыгымдар тууралуу отчетун жарыялоонун зарыл экенинде эч кандай күмөн жок. Улуттук банк андан тышкары10 жакын нормативдердин аткарылышын элге маалымдоону коммерциялык банктардан талап кылып жатат. Алардын ичинде болсо ашыктары бар.

- Принцибинде нормативдин кандай аткарылышы маанилүү эмес. Биринчи кезекте кайсы нормативдер аткарылбагандыгы маанилүү болуп эсептелет. Бул нормативдердин ичинен мен үчүн жеке тараптардын депозитиндеги акчанын максималдык өлчөмүнө байланыштуу нормативдин киргизилиши түшүнүксүз. Эгерде бул жерде сөз банктын ээлеринин депозити жөнүндө болуп жатса, мында тобокелчилик жок. Жакында банктардын акционерлери кошумча акча саларын эске алганда, мындай нормативдин киргизилиши биздин оюбузча ашыктык кылат, - деди Жеңишбек Байгуттиев.

Коммерциялык банктардын отчетун жарыялоо тууралуу талап быйыл кабыл алынган “Банктардын аудити жөнүндө” мыйзамга жана “Банктар жана банктардын ишмердүүлүгү” деген мыйзамга киргизилген өзгөртүүлөргө ылайык киргизилүүдө. Мыйзамдын өзүндө банктар кайсы маалыматтарды жарыялоого тийиш экени көрсөтүлгөн эмес. Анын тизмесин Улуттук банк өзү түзгөн.

Жүргүнчү ташуучулардын кеңешмесинде өлкөнүн транспорт саясатында олуттуу дегидей өзгөрүүлөр болуп жатканы айтылды. Учурда калк кызматында 15000 транспорт каражаты турат. Мындан он жыл илгери алардын саны 5 миңге араң чыкчу. Ишкердикке жол ачуу социалдык оор проблеманы кыйла жеңилдетти. Республикалык транспорт инспекциясынын жетекчиси Сулайман Закировдун айтымында, тармакты менчиктештирүү негизинен аяктап калды. 1991-жылы ал кездеги Автотранспорт министрлигинин карамагында 81000 жүргүнчү ташуучу унаа бар болчу. Азыр жүргүнчүлөрдү ташуунун 65% жеке менчик фирмалар жана ишканалар аткарышат. Башкы транспорт инспектору өлкөнүн 5 млн. калкынын 287 миңден ашууну ар кыл жеңилдиктерге ээ экенин айтып, аларга багышталчу акчаны Финансы министрлиги убагында которбой коерун айтты.

- Маршруттарга түрдүү менчиктеги транспорт чыга баштады. Автобустардын арбындыгынан алардын көбү толбой калууда. Жүргүнчүлөр топтолчу жерге кичи автобустар чогулуп, жайнаган аялдамалар пайда болду. Автобекеттен жүргүнчү салган айдоочулар менен өз алдынча жүргүнчү ташыгандардын ортосунда тирешүү пайда боло баштады. Дүйнөдө жүргүнчү ташуу транспортуна өзгөчө катуу талап коюлат. Бизде да ошондой талап коюлушу керек, - дейт Сулайман Закиров.

Кеңешмеде айтылгандай, жүргүнчү ташуучу транспорттун эскилиги жеткен. Бишкекте 5 маршрут боюнча 70 автобус, 18 каттам боюнча 190 троллейбус чыгат. Тармактын абалын көрүп, Дүйнөлүк Банк коомдук транспортту жаңылоону сунуш кылып, каржы жагынан көмөктөшөөрүн билдирген.

«Карабалта» айдоочулар ассоциациясынын президенти Зейнеп Токтакунованын айтымында, жүргүнчү ташуу менен шугулданган укуктук жактар оголе көп салык төлөшөт.

- Бизде акционерлердин саны - 358. 127 автомобиль калган. Жыл сайын биз 28 млн. сом киреше түшүрөбүз. Ар кыл салыктарга деп 3 млн. 600 миң сом төлөйбүз. Иштеп аткан бир машинеге бизде 276 миң сом салык туура келет. Баарыбыздын иштегибиз, балдарыбызды баккыбыз келет. Бирок баарыбызга бирдей шарт, укук, мүмкүнчүлүк түзүп бергиле, - деди Зейнеп Токтакунова.

«Жүргүнчү ташуучу жеке менчик транспорт ээлери аз салык төлөйт» деген пикирге Кыргызстан ишкерлер ассоциациясынын президенти Жыргалбек Сурабалдиев каршы чыкты.

- Мына бул жерде «биз акционербиз, салыкты көп төлөйбүз» деп атасыңар. Акционерлер өз бала, жеке ишкерлер өгөй бала эмес. Алар мурда силердей эле иштеп, автобазалар жабыла баштаганда ишсиз калган. Өз акчасына баарын сатып алып, иштеп жүрүшөт. Аларды эч жерге киргизишпейт. Аны эмнеге айтпайсыңар? Турмуш ошондой болуп атат. Биз деле силер төлөгөн салыкты төлөшкө даярбыз. Бирок баарыбызга бирдей шарт коюшсун. «Теңдемечилик» деп атпайсыңарбы, андан качкан эч ким жок, - дейт Жыргалбек Сурабалдиев.

Транспорт жана коммуникация министринин орун басары Айзат Ажикеевдин айтымында, азыр транспорт тармагы кирешелүү, анткени ал иштеп жатат. Анткен менен тармактын абалын мыкты деп айтыш кыйын. Жүргүнчүлөрдү маданияттуу тейлөө, аларды ыңгайлуу автобустар менен ташуу ишинде өксүктөр көп.

- Кичи автобустардын көбөйүшү коомдук транспорттун өнүгүшүнө кедегисин тийгизүүдө. «Эрежеде» шаар сыртындагы, ичиндеги транспорт, эл аралык каттамдар кандай болушу, аны кандай автотранспорт тейлээри так жазылган. Бишкекте 70 автобус калыптыр, анын 14 гана каттамдарга чыгат, - дейт ал.

Айзат Ажикеев «жүргүнчүлөрдү ташуу кызматын ыраатка салууга мезгил жетти» деп эсептейт. Анын айтымында, айрым жергиликтүү бийликтин өзүм билемдигинен, айрым таасирдүү чиновниктердин электораттын көңүлүн алуу амалында жаңы каттамдарды ачтыруу аракетинен улам жоопкерчилиги чоң ишке көп учурда жүрнары мамиле жасалып келди. Министрлик мындан ары каттамдарды аныктоочу тендердик комиссиянын ишине коомчулук өкүлдөрүн кенен тартууну көздөп жатат. Анын үстүнө соңку кездери жүргүнчү ташып бараткан айдоочулардын күнөөсүнөн чыккан автокырсыктардын саны арбып баратат. Бул, өлкөдө өнүгүп бараткан ишкерликти мыйзамдык негизге салып, аны цивилизациялуу нукка салууга жол бермекчи.