Экономика

- Йошико мырза, Ысыккөл аймагынын өнүгүшүнүн схемасы дейбизби, долбоору дейбизби, сиз өкүлү болгон Жапониянын Эл аралык өнүктүрүү агенттиги аны түзүүнү колго алып жаткан экен. Ысыккөлдүн келечекте өнүгүшүн эмнеге таянып, кандай иликтеп чыгасыздар? Кепти ушундан баштасаңыз?

- Ысыккөл аймагында абдан жакшы мүмкүнчүлүктөр бар. Ысыккөл кен байлыктарга бай. Аларды акыл менен пайдаланса, аймак дүркүрөп өнүгөт эле. Бирок, Ысыккөлдүн өнүгүшүнө азыр көп тоскоолдуктар бар. Ал тоскоолдуктар жерди пайдалануу боюнча мыйзамдарга байланыштуу. Ошондой тоскоолдуктарды жоюу максатында ушул схеманы иштеп чыгууга кириштик. Анын үстүнө, Кыргызстан эгемендик алгандан кийин, чет элдик инвесторлор Ысыккөлдүн жээгине эс алуучу жайларды кура башташты. Бирок, айрым эс алуу жайлары түшкөн жерлерге курулуш түшүрүүгө болбойт эле. Мындан тышкары, мисалы, көлдө сүзгөн кемелер да зыяндуу заттарды чыгарышат. Кыскасы, көп нормалар сакталбай келген. Ушундай кемчиликтерди четтетүү зарыл. Жакында Жапониядан келген делегация кыргыз бийлиги менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп кайтты. Президент Аскар Акаев, өкмөт башчы Николай Танаев долбоорго кызыгып, колдоого алаарын билдиришти.

- Йошико мырза, кыргыз тарап бул долбоорго катышабы? Катышса ага кандай көмөк көрсөтөт?

- Кыргыз өкмөтү менен жолугушууда долбоорду иштеп чыгуу максатында биргелешкен комиссия түзүүнү чечтик. Анын курамына премьер-министрдин өзү, президенттик администрациянын жана министрликтердин, Ысыккөл облусунун өкүлдөрү кирди. Жапон тараптан Жапониянын Эл аралык өнүктүрүү агенттигинин өкүлдөрү бар. Долбоордун өзү тууралуу айтсам, 2004-жылдын аягына чейин топографиялык карта түзүлөт жана ал электрондук версияда болот. Аны түзүүгө космостон тартылган сүрөттөр да пайдаланылмакчы. Кеткен чыгымдарды жапон өкмөтү көтөрөт. Кыргыз тарап болсо жапондук адистердин иштешине шарт түзүп берип, аларды имарат менен камсыз кылат жана кыргызстандык бийлик өкүлдөрүнүн бул долбоорго байланыштуу кызмат акысын төлөп берүүнү өз мойнуна алмакчы. Негизи, долбоор 2006-жылы аяктайт.

- Сиздин пикириңизде, Ысыккөлдүн өнөр жайы кандай багытта өнүгүшү керек? Аймактын өнүгүшүн аныктоочу негизги багыт туризм болушу үчүн эмне кылуу зарыл?

- Ысыккөлдүн келечеги, өнүгүшү чындыгында эле туризм менен байланыштуу. Калган тармактар да туризм тармагын өнүктүрүп-өстүрүш үчүн иштеши керек. Долбоордо биз Ысыккөлдө туризмдин бутуна турушу үчүн кайсы өнөр жай ишканаларын ишке киргизип, кармап туруш керек экендигин жана кандай тартипте иштээрин аныктамакчыбыз. Долбоордун изилдөө жумуштарын быйыл күзүндө баштоону болжоп жатабыз.

- Йошико мырза, Жапонияда жер алтынга тете бааланаарын, өтө аздектелип баркталаарын билебиз. Менимче, Ысыккөлдүн аймагындагы жерди биз ысырапкорчулук менен пайдаланып жаткандайбыз. Долбоордо жерди майнаптуу пайдалануунун жолдору каралабы?

- Алгач айта кетейин: Жапониянын эли 120 миллиондон ашуун, жери болсо Кыргызстандыкынан эки эсе гана чоң. Ошондуктан, Кыргызстандын элин ушундай кенен жерди майнаптуу пайдаланууну үйрөтөлү деген ойдобуз. Албетте, жерди майнаптуу пайдаланыш үчүн Кыргызстандын салыкка байланыштуу мыйзамдарына өзгөртүүлөрдү киргизүү зарыл. Ысыккөлдүн өнөр жайын өнүктүрүш үчүн өкмөт бул багыттагы саясатын да кайра карап чыгууга тийиш.

- Экологияга коркунучу бар Кадамжайдагы жана Кумтөрдөгү уулуу заттар сакталып турган жайлар да долбоорду иштеп чыгууда эсепке алынабы?

- Албетте, уулуу заттар көмүлгөн жайлар айлана-чөйрөнү булгабаш үчүн алар жакшы бекемделиши керек. Мен аларга жакшы көңүл бурулат деген ойдомун. Сөзүмдүн аягында айта кетээрим - президент А. Акаев менен премьер-министр Н. Танаев долбоордун маанилүүлүгүн түшүнүштү. Кыргыз эли да биздин ишибиздин алгалашына көмөктөшөт деген ойдомун.

Бу жолку түз эфирде табигий кырсыктарга, айыл чарбасына жана энергетика секторуна байланыштуу гана суроолор берилсин деген шарт коюлду. Ошондуктан элден көп деле суроо түшкөн жок. Суроолордун көпчүлүгүн массалык маалымат каражаттардын өкүлдөрү беришти. Быйыл жаан-чачын көп болуп, өлкөнүн түштүгүндө жана түндүктүн айрым жерлеринде жер көчүп, сел жүрүп жана жер алдындагы суунун деӈгээли көтөрүлүп, бардыгы болуп 500 жакын үй-бүлө үйсүз калган жана 12 мектеп жараксыз болгон. Премьер-министр Николай Танаевдин айтымында, үйсүз калган үй-бүлөлөргө жаӈы үй салып алууга жер бөлүндү жана алардын ар бирине 200 миӈ сомдон ссуда берилип жатат:

- Биз азыр 208 үй-бүлөнү ссуда менен камсыз кылдык. Эми жакынкы15 күндүн ичинде курулуш иштерин баштоо үчүн калган үй-бүлөлөргө ссуда беребиз. Биз аларды үй менен камсыз кыларыбызга принцибинде эч кандай күмөн жок.

Анын айтымында, бюджеттен бул үчүн 500 млн. сом бөлүндү. Журналисттер “эмне үчүн жооптуу адамдар жаратылыш кырсыктары боло турганын билишип, алдын ала чара көрүшкөн жок” жана “ошол учурда илээндилик кылган чиновниктерге азыр кандай жаза көрүлдү” деген суроо беришти.

- Биздин учурда илээндилик болгон эмес. Жергиликтүү мамлекеттик администрациялар тарабынан пайда болгон коркунучка маани бербегендик болгон,- деди Николай Танаев.

Анан ал коркунучтуу зоналарда жашаган эл көчкүлө десе да көшөрүп болбой, көчпөйбүз деп кол коюп беришкендиктерин белгиледи. Анын айтымында, өлкө боюнча 20 миӈ үй-бүлө коркунучтуу зоналарда жашап, аларды ал жерлерден көчүрүп чыгуу зарыл. Жаратылыш кырсыктары болушу мумкүн деп болжолдонгон жерлерде экология жана өзгөчө кырдаал министрлиги такай көзөмөл жүргүзүүдө.

Айыл чарбасында болсо жыйым-терим жаӈы эле башталды. Жаз кеч келип, өсүмдүктөр өз убагында бышып-жетилбей жатканына карабай, быйыл айыл чарбасында түшүм мол болору күтүлүүдө. Үстүбүздөгү жылы дыйкандар дан эгиндеринин аянтын кыскартып, кирешени көп берген техникалык өсүмдүктөрдү көп өстүрүп жатышат. Быйыл өндүрүлгөн продукцияны сата албай убара тартуу болбойт.

- Эгин боюнча бул жылы анча деле кыйынчылык болбойт. Кант кызылча болсо кайра иштетилет. Пахтага баа бүгүн стабилдүү. Ал дүйнөлүк рынокто да стабилдүү болуп жатат. Тамеки бүтүн сатып алынат, ал боюнча проблема жок. Жашылча жаатында гана кичине маселе бар. Бирок биз аны чечебиз. Аны толук сатып алып, өткөрүүнүн үстүндө иш жүргүзөбүз, - деди айыл жана суу чарба министри Александр Костюк. Ал ошондой эле быйыл жыйым-терим убагында күйүүчү майдын баасы көтөрүлбөйт деп ишендирди.

Түз эфирдин энергетика маселесине арналган бөлүгүндө теле көрүүчүлөр жана журналисттер эмне себептен электр энергиясы айрым жерлерге берилбей жаткандыгына кызыгышты.

- Биз бул жылы өчүрөбүз. Ким төлөбөсө аёосуз өчүрөбүз. Энергияны бөлүштурүүчү компаниялар бир айдын ичинде энергияны пайдаланган эл жана ишканалардын баары менен келишим түзүшү керек. Бул, эгерде кимде ким төлөбөсө, кылмыш ишин козгоого мүмкүнчүлүк берет, - деди Николай Танаев.

Азыр элдин жана ишканалардын электр энергия үчүн карызы 2,7 млрд сомго жетти. Өкмөт башчы менен энергетика боюнча агенттиктин директору Уларбек Матеев быйыл электр энергиянын тарифи көтөрүлбөй тургандыгын билдиришти.