Экономика

Улуттук илимдер академиясынын Социалдык изилдөөлөр борбору жакырчылыкты азайтуу боюнча бейөкмөт жана жамааттык уюмдардын жүргүзүп жаткан иштери жөнүндө изилдөө өткөргөн. Семинарда борбордун жетекчиси Чынара Биялиева ошол иликтөөнүн жыйынтыктары жөнүндө айтып берди. Анын айтымында, кыска мөөнөттүн ичинде бейөкмөт жана жамааттык уюмдардын саны өсүп, алар атуулдук коомдун потенциалын көрсөтө алышты. Алардын иштеши үчүн зарыл мыйзамдык база да калыптанып калды. Өлкөнүн борборунда жана региондордо сапаттуу иштеген уюмдар өсүп чыкты. Алар мамлекеттик органдар жана эл аралык донорлор менен кантип иштеш керек экенин үйрөнүп калышты. Бирок борбордук деңгээлдеги бийлик бейөкмөт уюмдарга көңүл бөлүп, алар менен тыгыз кызматташып жатса, жергиликтүү бийликтин айрым өкүлдөрү алардын мүмкүнчүлүктөрүн дагы эле баалашпайт.

- Айрым жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу органдары, тилекке каршы, бейөкмөт жана жамааттык уюмдардын ролун жана маанисин түшүнүшпөйт. Түштүк региондо болсо аларды түздөн-түз атаандаш катары карашат, - деди Чынара Биялиева.

Ал бейөкмөт уюмдардын профессионалдык деңгээли төмөн экенин, бийлик менен бул уюмдардын ортосунда жакшы диалог болбой жатканын, чет өлкөлөрдөн келген гранттар тең бөлүнбөй, бир эле уюм бир нече жолу грант алып, калгандарына болсо эч нерсе тийбей жатканын, борбордогу жана Чүй облусундагы уюмдар жакшы өнүгүп, алыскы райондогулар акчасы жогунан эч нерсе кыла албай отурганын белгиледи. Борбор өзүнүн изилдөөсүн бейөкмөт уюмдардын өкүлдөрүнүн пикирлерин сурамжылоонун негизинде түзгөн. Анын бейөкмөт уюмдардын азыркы абалына берген баасына “Бейөкмөт жана коммерциялык эмес уюмдар ассоциациясынын” президенти Токтайым Үмөталиева жана “Демократия жана атуулдук коом үчүн” бейөкмөт уюмдар коалициясынын президенти Эдил Байсалов кошулган жок.

- Диалог – бул болгон нерсе. Президенттин деңгээлинде диалог болуп жатат. Чынын айтсам мен силердин докладыңарга ичим чыккан жок, - деди Токтайым Үмөталиева ачык эле.

Бул жетекчилердин пикирин “Өнүгүүнүн комплекстүү негиздери” программасынын катчылыгы жана айрым эл аралык уюмдар колдошту. Бирок региондордон келген уюмдардын жана жергиликтүү бийликтердин өкүлдөрү Борбордун айткандарында чындык бар экенин белгилешти.

- Негизинен туура айтылган. Биз, айыл өкмөттөрү, эл менен жакшы иштей албай жатканыбыз да туура. Ажырым болуп жатканы да туура. Жер-жерлердеги эл көтөрүлө албай жатканы да туура. 2-3 бейөкмөт уюмдун негизинде эле “маселелердин баары чечилип калды, бейөкмөт уюмдар маселелерди билет, элдин баары көтөрүлүп, иштеп жатат” деп айтыш туура эмес, - деди Жетиөгүз районунун Тамга айыл өкмөтүнүн башчысы Гүлсүн Чыныбаева.

- Чабал айылдар бар. Кээ бир айылдарда көп эл аралык уюмдар иштешет. Кээ бир айылдарга эч ким барбай жатат. Элдин жашоосу төмөн айылдарга эч ким барбайт. Аларды окутуш керек. Аларды эл аралык уюмдар да колдош керек, - дейт Араван районунун социалдык коргоо башкармалыгынын жетекчиси Диляра Ахмедова. “Өнүгүүнүн комплекстүү негиздери” программасынын катчылыгынын жетекчиси Леонид Крамовердин айтымында, бейөкмөт уюмдардын жакырчылык менен күрөшүн колдош үчүн эл аралык уюмдар ири көлөмдөгү 3 грант берип жатышат. Ал - 15 млн. долларлык “Айылдык демилгелерди колдоо”, 15 млн. долларлык “Майда шаарларды колдоо” жана 10 млн. долларлык “Айылдык билимди колдоо” долбоорлору.

Быйыл бюджеттин тартыштыгы Жогорку Кеңеш бекиткен өлчөмдөн 1 млрд. 171 млн. сомго ашып кетиши мүмкүн болуп жатат. Ошондуктан өкмөт бюджеттин чыгымын секвестирлөө (кесүү) ишине киришти. Дүйшөмбү күнү өкмөт башчысы Николай Танаев финансы министри Болот Абилдаевди өзүнө чакырып, аны менен эсепти дагы бир жолу тактап, кайсы беренени кыскартуу керек экендигин сүйлөштү. Албетте, бюджеттин корголгон беренелери азайтылбайт. Биздин маалыматтарга караганда, Николай Танаев Финансы министрлиги даярдаган бюджетти секвестирлөө планын карап көрүп, анын айтым жерлерине макул эместигин билдирген. Ал министрге планды дагы бир жолу тактап, кайра алып келүүнү тапшырган.
Финансы министрлигинин божомолу боюнча, быйыл бюджетке акча Жогорку Кеңеш бекиткен планга караганда 315 млн. сомго аз түшөт. Бул 6 айдын жыйынтыгынан эле көрүнүп калды.

- Тилекке каршы, киреше бөлүгүн да аткара алган жокпуз. Республикалык бюджетке, атайын каражаттарды кошпогондо, 6 млрд. 396 млн. сомдук ресурс түштү. Пландын аткарылышы 95,6% түздү, - деген болчу Борбордук казыналыктын директору Саидбек Зулпуев 10-июлда журналисттер үчүн басма сөз жыйынын өткөрүп жатып. Ал планды Бажы департаменти аткарып, Салык департаменти болсо ага карата 118 млн. сом аз бергендигин айткан болчу. Кийин министрликтин маалымат кызматы министрликтин коллегиясы болуп, анда Салык департаментинин иши “канааттандырарлык эмес” деп табылганын кабарлаган.

Бюджеттин чыгаша бөлүгү да ошондой абалда. Ал бекитилген пландан азыр эле 512 млн. сомго ашып кетти. 6 айдын ичинде жаратылыш кырсыктарынын алдын алуу жана анын кесепеттерин жоюш үчүн 163 млн. сом бөлүнгөн. Бул акча 2003-жылдын бюджетинде каралган эмес. Учурунда буга Эл аралык Валюта Фондунан уруксат алуу кыйынга турган.

- Мурдагы күнү Тапио Саавалайнен экөөбүз ушул жерден бири-бирибизге нааразы болуп ажырашканбыз. Кечээ эртең менен эксперттердин пикир алышуусунан кийин биздин өлкөнүн өнүгүшү үчүн зарыл маселелер боюнча тил табыштык, - деген эле Николай Танаев бул сүйлөшүүлөр жөнүндө.

- Биз бюджеттин тартыштыгын 2- жана 3-кварталда көбөйтүп, тобокелге бардык. Бирок жаратылыш кырсыктарынан улам ушундай кадамга баруу зарыл болду. Өлкөдө ликвиддүү каражаттын өскөнүнө карабай, мен абал көзөмөлдөн чыкпайт деп ойлойм, - деген эле Эл аралык Валюта Фондунун миссия жетекчиси Тапио Саавалайнен Бишкекке апрель айында келгенде.

Бюджеттин чыгаша бөлүгүндө пландан ашык сарпталган 512 млн. сом жыл аягына чейин дагы өсөт. Анткени, аткарыла элек жана акча талап кылган президенттин указдары жана өкмөттүн токтомдору бар. Алар планга кирген эмес. Аларды кошкондо, Финансы министрлигинин маалыматы боюнча, бюджеттин чыгыша бөлүгү пландагыдан 856 млн. сомго ашып кетет. Бюджеттин тартыштыгы болсо, жогоруда айтылгандай, 1 млрд. 171 млн. сомго көбөйөт. Ошентип, азыр өлкөнүн казынасында чоң “тешик” пайда болду. Бирок өкмөт аны жамап алаарына шек жок. Анткени, бюджеттин тартыштыгы - Эл аралык Валюта Фондунун негизги көрсөткүчтөрүнүн бири. Ошого жараша Кыргызстанга акча бөлүнөт. Ага жараша Кыргызстандын тышкы карызын кечүү маселеси чечилет.