Экономика

Ирактагы согуш мезгилинде жана согушттук аракеттер аяктаган соң өлкөнүн элинин азык-түлүккө муктаждыктары буга чейин болуп көрбөгөндөй өстү. БУУнун азык-түлүк программасынын маалыматына караганда, үстүбүздөгү жылдын апрелинен тартып, июль айынын биринчи жарымына чейин Иракка 1 миллиард 200 милион тонна тамак-аштын түрлөрү жеткирилген. Ал эми БУУнун азык-түлүк боюнча программасынын Римде жайгашкан өкүлчүлүгүнүн кабарлоосунда, июнь айында Ирактын аймагына ар бир минутта бирден азык-түлүк жүктөлгөн ири авто унаа же саатына 1000 тонна тамак аш киргизилип турду. Мындай жардам Иракка коңшулаш жайгашкан Түркия, Иордания, Сирия, Кувейт, Иран жана башка Жакынкы Чыгыштагы өлкөлөрдө жайгашкан БУУнун азык-түлүк сакталган эң ири кампаларынан ташылды. Ирак эли көбүнесе ун, күрүч, кесме, туз жана башка азык-түлүк түрлөрү менен камсыздалууда.

БУУнун азык-түлүк программасынын аткаруучу директору Жиин Жаквес Грайсинин өткөн аптада журналисттерге берген маалыматына караганда, Иракка буга чейин тарыхта болуп көрбөгөндөй ири өлчөмдө тамак-аш жеткирилди. Ушул жылдын апрель айынан октябрга чейин Иракка бериле турган азык-түлүктүн көлөмү өткөн жылы дүйнө жүзү боюнча оор абал түзүлгөн өлкөлөргө берилген жардамдын көлөмүнө барабар.

Жогорудагый маалыматты БУУнун аталган программасынын Багдаддагы өкүлчүлүгүнүн маалымат кызматынын жетекчиси Антониа Прадела да бышыктайт. Анын айтымында, согуштан кийин Ирак элинин 60%ы же 27 миллион тургун сырттан ташылып келинген тамак-ашка муктаж болду:

- Тарыхта бир дагы өлкөдө мындай көп сандагы адам сырттан келген тамак-ашка муктаж болгон учур кездешкен эмес. 1948-жылы Берлин кризисинде 3 миллион адамга гана жардам берилген. Башка учурду айта турган болсок деле, маселен, Ооганстанда 9 миллион, Эфиопияда 12 миллион адам сырткаркы жардамга муктаж болгон.

Анын айтымында, алгачкы күндөрү мындай көп өлчөмдөгү тамак-ашты күн мурунтадан пландаштырылгандай деңгээлде керектөөчүлөгө туура бөлүштүрүүдө олуттуу кыйынчылыктар орун алды. “Айрыкча Ирактын аймагына алынып келинген жүктү кайтарууда зор кыйынчылыкка дуушар болдук. Ал тургай, сырттан келген тамак-ашты жергиликтүү тургундар уурдап кеткен учурлар болду. Алар жардамга делинген тамак-ашты уурдап алышып, базарларда кымбат баага саткан учурлар да кездешти. Бирок көп өтпөй мындай кыйынчылыктар жөнгө салынды. Тамак-ашты туура бөлүштүрүүгө АКШ менен Британиянын аскерлери жана жергиликтүү тургундардан өкүлдөр тартылды”, - деп кошумчалайт Антониа Прадела.

Учурда БУУнун азык-түлүк программасынын Ирактагы бөлүмүндө 44 миң жергиликтүү тургун иштейт. Иракка жеткирилген тамак-аш, адегенде, күн мурунтадан түзүлгөн тизме боюнча жана Ирактын бардык аймактарында уюштурулган атайын түйүндөрдө тургундардын сатып алуу мүмкүнчүлүктөрүнө ылайык арзан баада сатылат.

БУУнун маалыматына караганда, ушул жылдын октябрь айына чейин Иракка жыл башынанан бери бардыгы болуп 1 миллиард 700 миллион доллардык азык-түлүк жеткирилет. Мындай аракеттер дагы канча мезгилге созулаарын алдын-ала айтууга азырынча мүмкүн эмес.

Ишкерлик жаңы өнүгүп, аны кеңейтиш үчүн акча жетпей турган чакта лизинг каржылоонун ыңгайлуу формасы болуп эсептелет. Бул үчүн ишкерге алдын-ала каражат топтоонун кажети жок. Өндүрүшкө жабдуу алынып, ал ишке киргенден кийин гана ишкер анын акчасынан аз-аздап төлөп кутулат жана акчасы төлөнүп бүткөндө ошол жабдуу анын менчигине айланып калат. Лизинг банктан кредит алып, жабдууну сатып алганга караганда да артыкчылыгы бар. Анда кредиттегидей күрөө талап кылынбайт. Ошондой жабдууну лизингге берген компаниялар болсо, жаңыдан иш баштап жаткан кыргыз ишкерлерине чоң жеңилдик болмок. Бирок андай компаниялар Кыргызстанда дагы эле түзүлө элек. Банктар гана анча-мынча лизинг операцияларын жүргүзүмүш болушат.

- Биз азыр Кыргызстандын чакан жана орто бизнеси үчүн жылына 28 млн. долларлык лизинг кызматы керек деп эсептейбиз. Бул жалаң гана чакан жана орто бизнес үчүн, - дейт Эл аралык финансы корпорациясынын “Борбор Азияда лизингди өнүктүрүү” долбоорунун жетекчиси Рейчел Фримен айым.

Анын айтымында, буга чейин Кыргызстанда лизинг ишкерлигинин өнүгүшүнө өлкөнүн мыйзамдары жолтоо болуп келген. Салык кодексинин мурдагы жоболоруна ылайык, жабдууну лизингге алуучулар төлөгөн үстөк пайызына да кошумча нарк салыгын төлөөгө тийиш эле. Лизинг компаниялары да жабдууну импорттогондо 20% кошумча нарк салыгын төлөшчү. Мындан тышкары, алар тапкан таза кирешелерине да пайда салыгын төлөөгө мажбур болушкан.

Эл аралык финансы корпорациясы жана Швейцариянын Экономикалык байланыштар боюнча катчылыгы атайын долбоор түзүшүп, өкмөт менен кошо Салык кодексине зарыл түзөтүүлөрдүн жана “Лизинг жөнүндөгү” мыйзамдын долбоорлорун иштеп чыгышкан. Булар Жогорку Кеңеш тарабынан кабыл алынып, аларга президент кол койду. “Эми лизингге жол ачык” дешет долбоордун аткаруучулары.

- Азыр анын өнүктүрүш үчүн ресурс топтоо мааниге ээ. Бул жерде да Эл аралык финансы корпорациясынын жана Швейцариянын Эл аралык байланыштар боюннча катчылыгынын ролу чоң. Биз азыр лизингди өнүктүрүш үчүн фонд түзүүнүн үстүндө иштеп жатабыз. Биз фондду бүт Борбор Азия үчүн түзөбүз. Биз азыр Кыргызстандын жергиликтүү финансылык уюмдарын каржылоону баштайбыз. Биз ал каражатты бере турган алгачкы 5 уюмду тандап алдык, - деди Рейчел Фримен айым.

Анын айтымында, Эл аралык финансы корпорациясы фондго 40 млн. доллар бөлүп, дагы 15 млн. долларды башка каржы уюмдары чыгарат. Лизинг операцияларын жүргүзүш үчүн “Инэксимбанк”, “Демирбанк”, “Кыргыз инвестициялык-кредиттик банк”, “Бай түшүм” каржы кору жана башка дагы бир уюм тандалып алынды. Булардын ичинен лизинг жүргүзүү боюнча “Инексимбанктын” тажрыйбасы көбүрөөк. Ал буга чейин 500 миң долларга лизинг кызматын көрсөткөн. Биз анын лизинг кызматынын шарттарына кызыктык.

- Башкалар канчадан берип жатышканын айта албайм. Аларды банктар гана беришет. Болгондо да аябай аз. Бизде үстөк 15-20% тегерегинде болот, - деди “Инексимбанктын” директорунун орун басары Руслан Боромбаев. Бул - доллар менен эсептегенде. Кыргызстандагы доллардын орточо кредиттик үстөгү 24% экенин айтсак, лизинг операциялары ишкерлер үчүн анча деле кымбат эмес экени түшүнүктүү.