Экономика

Келишимде Агахан фонду өлкөдөгү иштебей токтоп турган ишканаларды өзүнө алып, ага инвестиция таап, иштетээри айтылат. Депутаттарга түшүндүрмө берген финансы министринин орун басары Эмирлан Төрөмырзаевдин айтуусу боюнча, фондго: бир кезде кредит алып, төлөп бере албай калган, минералдык суу жана бөбөктөрдүн тамагын жасап чыгарчу «Жибек жолу», дары-дармек жасап чыгарчу «Айдан-фарма», кийим-кече жасап чыгарчу «Жылдыз-шпарта» өңдүү банкрот абалындагы ишканалар өткөрүлүп берилет. Бирок келишимдин өзүндө конкреттүү ишканалардын аттары аталган эмес. Анда тек гана «инвестиция салынуучу тармактар» деп экономиканын тармактарынын дээрлик баары саналып өтөт. 3 күнгө созулган талкууда келишимде көп мүчүлүштүктөр жана Кыргызстандын кызыкчылыгына туура келбеген жерлер бар экени айтылды.

- Агаханга эксклюзивдик укук гана эмес, салык жагынан «бейиш» берип жатабыз. Эгерде мындай «бейиш» биздин ишкерлерге берилсе, Агахан таап келе турган акчаны ошолор деле таап келишмек. Мына, 5-беренесин карайлы. «Банк ишмердигин, камсыздандыруу ишмердигин жүргүзөт» дейт. Эгерде ал түзгөн банк 7 жыл бою салыктын бардык түрүнөн бошотулса, Кыргызстандын бир дагы банкы ага атаандаш боло албайт. Кызматы арзан болот. Проценти да ошого жараша арзан болот. 7 жылдын ичинде биздин банктар жок болушат, - деди Өмүрбек Текебаев.

- Бүт эле салыктан бошотуп койдук. «Мына бул иштерди жасайбыз, мына бул заводдорду курабыз» деген конкреттүү долбоорлор жок. Канча акча келээри да көрсөтүлгөн эмес. Мен мындай долбоорго каршымын. Себеби, фонд мындай келишимди Кыргызстандан алып алып, дүйнөлүк масштабда кызыл кулактык кылышы мүмкүн. Саясий жагы да болушу мүмкүн. Мен мындай бүдөмүк келишимге каршымын, - деди Замирбек Парманкулов.

Депутаттардын каршылыгын туудурган дагы бир нерсе - Агахан фондунун жана ал түзгөн ишканалардын кызматкерлерине бериле турган статус жана кол тийбестик иммунитети болду.

- Өзүңүздөр эле карап көрүңүздөрчү – биерде «фонддун директорлорунун баары, орун басарлары жана расмий адамдар сотто каралбайт» деп жазылып турат. Ошол эле учурда, ушул эле бөлүмдө «Кыргызстандын жараны болгон кызматкер сот процессинде каралат» дейт. Эмне үчүн булар тең эмес? Конституциядагы «мыйзам алдында адамдардын баары тең укуктуу» деген принцип кайда? Өкмөт 12 жылдан бери экономиканы көтөрө албагандан кийин, аргасы кеткенден кийин, «мобу артыкчылыктарды жана иммунитетти ал дагы, биздин экономиканы көтөр» деп берип жаткан бир документ деп эсептейм, - деди Азимбек Бекназаров. Талкууда келишимди колдоорун 2 гана депутат билдирди. Алар Марат Султанов жана Бакыт Керимбеков эле.

- Менин Агахан фондун колдогон себебим – Баткен окуясында да, Өзгөндөгү кырсыкта да, Каратейитте да алар жардам беришти. Абдан көп жардам берип жатышты. Биз айттык: «Гуманитардык жагы жакшы, эми экономикага да жардам бергиле», - деп. Алар айтып жатышат: «Макул, жардам берели, жакшы иштеп жаткан ишкананы алсак, бүт салыкты төлөйлү. Ал эми иштебей жаткан, банкрот ишканалар болсо, аларды алып көтөрөлү, бирок бизге анча-мынча жеңилдик бергиле», - деп. Кандай жеңилдик сурап жатышат? «Банкрот ишканаларды оңдоп, ишке киргизгенге чейин, НДС жана импорттук алымдардан бошото тургула» дешет, - деди Марат Султанов.

Депутаттардын көпчүлүгү каршы болуп туруп алгандыктан, биринчи вице-премьер-министр Курманбек Осмонов талкуунун 2-күнүндө талкууну 1 жума кийин - Агахан фондунун өкүлдөрү келгенге чейин токтото турууну өтүнүп, депутаттарга кайрылды. Бирок депутаттар талкууну токтотушкан жок. Шейшемби күнү маселени добушка сала келгенде, 33 депутат макул болуп, келишим ратификациядан өтүп кетти.

Эл аралык валюта фондунун көрсөтмөсү Кыргызстан үчүн мыйзамга тете. Бир эле мисал: кимдин таасири менен экени белгисиз, 2000-жылы кыргыз өкмөтү салыктарды азайтуу боюнча демилге көтөрүп чыккан. Пайдага салык жана адамдардын кирешесине салык 30%төн 10%ге төмөндөтүлмөк. Бул үчүн жетиштүү негиз да бар болчу. Коомчулукта «салык оор, ошондуктан ишканалар иштей албай жатышат, иштегендери болсо салыктан качып көмүскөгө кирип кетип жатышат» деген пикир кеңири тараган. Өкмөт даярдаган мыйзам долбоорун Жогорку Кеңештин 2 палатасы тең кабыл алып берген. Бирок кийин келген ЭВФ миссиясы аны туура көрбөй, жокко чыгарууну талап кылган. Мыйзам ишке кирелек жатып, кайра жокко чыгарылган. Бул ЭВФтин макулдугусуз кыргыз өкмөтү эч нерсе кыла албастыгын даана көрсөтөт. Бир сөз менен айтканда, Кыргызстанда жүргүзүлүп жаткан экономикалык реформалардын автору - ЭВФ. Кыргыз өкмөтү майда-чүйдө маселе боюнча чечим кабыл алганы менен, ал бирдеме ойлоп таап, өз алдынча кардиналдуу кадамдарга бара албайт. Ал фонддун чечимдерин аткаруучу орган болуп калганын айтышууда. Муну жакында премьер-министр Николай Танаев кыйыр түрдө болсо да мойнуна алып отурат.

- Бир кезде «Советтер Союзунун Коммунисттик партиясынын чечимдери» деген документ болоор эле. «Биз ошондой документ алдык» деп мен кечээ Тапио мырзага айттым. Ал документтин ар бир сабы биз үчүн иш программасы болчу. Биз андан оңго да, солго да чыга алчу эмеспиз. Биз ал документ белгилеген багыт менен барууга милдетүү болчубуз. Кечээ биз Тапио Саавалайнен менен бирге биздин өлкө үчүн жакынкы айларга иш планы болчу документти жараттык, – деди Николай Танаев ЭВФтин жетекчилеринин бири Аннинат мырза менен жолугушканда.

Бирок Эл аралык валюта фондунун «Кыргызстандын экономикасын талкалап салайын» деген карасанатай ниети болбосо деле керек. Анын программасы туура эмес болушу мүмкүн. Ал жергиликтүү шартты жакшы билбей, тиги же бул маселеде туура эмес чечим кабыл алып коюшу мүмкүн. Бирок Кыргызстандын экономикасы гүлдөп кетсе дегенде анын эки көзү төрт экенине шек жок. Күнөө - анын эксперттерине ойлогон оюн так түшүндүрүп бере алышпаган биздин чиновниктерде. Муну ошондой сүйлөшүүлөргө далай катышкан Улуттук банктын мурдагы төрагасы, азыркы депутат Марат Султанов бизге бир нече жолу айткан болчу. Эми гана өкмөт ЭВФ менен талашып-тартышканды үйрөнүп келе жаткан сыяктуу.

- Чынын айтсам, биздин иш татаал жолугушууларда өтүп жатат. Биз уруштук, жолугушуулардан кетип калып, кайра келип жаттык. Натыйжада биздин өлкөнүн экономикасынын өнүгүшүнө зарыл документ жаралды. Мисалы, мурдагы күнү биз Тапио Саавалайнен мырза менен ушул жерден бири-бирибизге абдан нааразы болуп ажыраштык. Кечээ эртең менен эки жактын эксперттеринин сүйлөшүүлөрүнөн кийин оң натыйжага алып келчү процесстер жөнүндө бир пикирге келдик, - деди Николай Танаев ошол эле Аннинат мырза менен жолугушуусунда.

Эл аралык валюта фондунун жакында келип кеткен миссиясы биринчи жолу кыргыз өкмөтүнүн пикирине макул болуп, 2- жана 3-кварталда бюджеттин тартыштыгын көбөйтүүгө уруксат берди. Бюджет ЭВФтин эң негизги көрсөткүчтөрүнүн бири болоорун айтсак, кыргыз өкмөтүнүн «жеңиши» канчалык оор болгону түшүнүктүү болот.