Экономика

Бишкекте «аманатчылар» деген уюшкан социалдык топ бар. Алар - бир кезде банктарга акча салып, ал банктар болсо жабылып калып, акчасын кайтарып ала албай калышкан адамдар. Аманатчылар 8 жылдан бери маал-маалы менен Өкмөт Үйүнүн же Улуттук Банктын алдына чогулуп, акчаларын талап кылып келишет.

8 жылдан бери далай премьер-министр алмашты. Бирок алардын бирөө да аманатчылардын маселесин чече алган жок. Азыркы премьер-министр Николай Танаев гана алардын акчасын кайтарып берүү тууралуу убада берген болчу.

- Мен маселенин чечилишине макулмун. Бирок минтип бири бирибизге кыйкырбайлы. Маселе бирөө эле: милдеттүү түрдө сактык кассаларга салынган акчалардан да, коммерциялык банктарга салынган акчалардан да кутулуу, - деген болчу Николай Танаев былтыр премьер-министр болуп жаңы бекигенде аманатчылар менен жолугуп. Бирок ал да маселени ушу убакка чейин чече элек. Өткөн жумада аманатчылар кайрадан көчөгө чыгышты.

- Азыр Өкмөт Үйүнө, Улуттук Банкка чыгып жаткандар - «Инсан» банкынын акча салуучулары. «Инсан» банкы боюнча абал татаалыраак – анын карызы 13 млн. сомду түзөт, ал эми активи болсо - 1 млн. 300 миң сом, - дейт Банктарды кайра уюштуруу жана карыздарды реструктуризациялоо агенттигинин директорунун орун басары Алмазбек Кадыркулов.

«Курулуш» банкынын аманатчыларга карызы - 22 млн. сом, «Меркурийдики» - 73 млн. сом, «Кыргыз жердики» - 1,8 млн. сом. Бул 4 банктын карыздарын өндүрүп, кредиторлор менен эсептешүүнү жүргүзүү иши өткөн жылдын июлунда ушул агенттикке өткөрүлүп берилген. Ал «Курулуш» банктын 22 млн. сомун, «Меркурийдин» 4 млн. сомун жана «Инсандын» 600 миң сомун өндүрүп, аманатчылырга кайтарып берди. Бирок банктардын аманатчыларга карызы дагы эле көп. Ал азыр да 140 млн. сомду түзөт. Премьер-министр аманатчылар менен жолугушканда банктардагы аласа толугу менен өнбөсүн, өнгөнүн акча менен кайтарып, өнбөгөнүнүн ордуна баалуу кагаз бериле тургандыгын айткан.

- Азыр бул маселе долбоор түрүндө эле турат. Акыркы чечим чыга элек. МВФ менен сүйлөшүү жүргүзүлүп жатат. Азырынча «баланча күндөн тартып баалуу кагаздар чыгарылат» деп биз айта албайбыз, - дейт аталган агенттиктин жооптуу кызматкери Санжар Жунушалиев. Бирок баалуу кагаздар чыгарыла турганына эч кимдин күмөнү жок. Ошентип, адаттагыдай бирөөлөрдүн жеп-ичип алган акчасын жалпы эл төлөй турган болду. «Баалуу кагаз» деген сөз - ал акчаны төлөп берүү милдетин мамлекет өзүнө алат деген сөз. Болгону азыр эмес, кийинчерээк төлөп берет. Ал эми буга жол берген жетекчилерчи?

- Бардык жетекчилерге кылмыш иши козголгон. «Меркурий» банкынын жетекчисине сот шарттуу түрдө 4 жыл берген. Ал азыр шаардык сотко апелляция берди. «Курулуш» банктын жетекчиси Уразбаевге болсо мунапыска байланыштуу иши токтотулган. «Инсан» банк боюнча айтсам, Сооданбеков азыр издөөдө, - дейт Алмазбек Кадыркулов.

Шаршембиде Ирандын ордо калаасы Тегеранда өткөн Өзбекстандын президенти Ислам Каримов, Ооганстандын өлкө жетекчиси Хамид Карзай, Тажикстандын мамлекет башчысы Имомали Рахмоновдун жана Ирандын президенти Мохаммад Хатаминин жолугушуусу дүйнө коомчулугунун көңүлүн өзүнө бурууда. Бул Ислам Каримовдун Өзбекстан өз эгемендүүлүгүнө ээ болгондон берки Иранга болгон төртүнчү иш сапары. Айрым байкоочулардын пикиринде, Каримов бул жолу АКШ менен Ирандын өз ара мамилелери келишпей турган мезгилде, Иран-Өзбекстан алакаларын чыңдоо үчүн эмес, накта өз өлкөсүнүн жеке кызыкчылыгы үчүн келди.

Анткени Тегеран жолугушуусунда жогоруда аталган төрт өлкө жетекчилери, Өзбекстан-Таджикстан-Ооганстан, Иран аркылуу Перс булуңуна чыгуу үчүн жол каттамын куруу тууралуу келишимге кол коюлду. Мындай келишим пахтага жана башка жаратылыш байлыгына бай Өзбекстан үчүн абдан пайдалуу. Ошол эле мезгилде жол каттамы курулуп калса, дүйнө коомчулугунун көңүл борборунда болгон Ооганстандын инфраструктурасын жакшыртууга жана жалпы эле Борбор Азия өлкөлөрүнүн деңиз аркылуу дүйнө менен байланышуусуна мүмкүнчүлүк түзүлөт.

Өзбекстан президентинин Иранга болгон иш сапарынын башкы максаты тууралуу Лондондо жайгашкан Жейн институтунун талдоочусу Алекс Ватанканын пикири төмөндөгүчө:

Иш жүзүндө биз Иран жана Өзбекстандын жетекчилерине карап талдоо жүргүзүүбүз керек. Бул эки өлкө эки түрдүү башкаруу ыкмасын тутат. Алар табигый өнөктөш эмес. Алар бул жерге Перс булуңуна жана Араб деңизине чыгуу тууралуу келишимге кол коюу үчүн жыйылды. Бул - абдан прагматикалык аракет.

Ал эми айрым эл аралык байкоочулардын пикиринде, ушул тапта батышчыл маанайда турган Ислам Каримов Тегеранга дагы бир, өтө маанилүү максат менен келди. Иш сапары учурунда ал Ирандын жогорку бийлик өкүлдөрү менен жекеме-жеке жолугушуп, аларды өзөктүк куралдарды чыгаруу маселеси боюнча АКШ менен кызматташууга үндөөгө аракет жасайт. Анткени айрыкча Ирактагы согуштук аракеттер соңуна чыккандан кийин Кошмо Штаттардын жетекчилиги Иранды, “өзөктүк куралдарды өндүрүүгө аракет жасоодо жана эл аралык терроручуларды өз мекенинде жаап-жашырууда” деп айыптап келет. Өзбекстан президентинин мындай көмүскө максаты болгонбу? Эгерде болсо ал ишке аштыбы же жокпу, аны убакыт көрсөтөт.