Экономика

Жер реформасы башталган 12 жылдын ичинде 2 млн. 600 миӈден ашуун адам жер үлүшүн алган болчу. Учурунда көп адамдар «жерди иштете албайбыз» деп, мыйзам боюнча өздөрүнө тиешелүү жер үлүшүнөн баш тартышкан. Жерди алаарын алып, иштете албай, кайра өткөрүп бергендер да болгон. Эми жер пайдалуу экенин көргөн айылдыктар жер үлүштөрүн талап кылып жатышат. Өзгөчө, жерди сатууга уруксат берилгенден кийин жер алам дегендердин саны көбөйгөндөн көбөйүп барат. Ошондуктан 1998-жылкы Жер кодексине «1996-жылга чейин колхоз-совхоздордо иштегендер жана айылда жашагандар гана жер үлүштөрүн алууга укуктуу» деген жобо киргизилген. Былтыр президент өз указы менен алардын тизмесин тактап, жер ала электерге жер берүү тууралуу тиешелүү органдарга тапшырма берген болчу.

- Былтыркы жылдын январь айына чейин эсептеп көрсөк, жер албай калган 11180 үй-бүлө чыкты. Аларга 13096 гектар жер бериш керек экен. Тизменин баарын текшергенбиз. Жер алууга укугу жок үй-бүлөлөр да тизмеге кирип кетиптир. 9 миӈдей адамдын арыздарын кайра кайтарганбыз, - дейт жергиликтүү өз алдынча башкаруу министри, Кыймылсыз мүлктү мамлекеттик каттоо агенттигинин директору Төлөбек Өмүралиев. Мурда жер үлүштөрү бөлүнүп берилип жатканда, айрым колхоз-совхоздордо айылда жашагандардын баарына берилип, айрымдарында болсо ошолордо иштегендерге гана берилген.

- Колхоз-совхоздордо иштегендерге беришкен да, ал эми ошол эле жерде өмүр бою мугалим, врач болуп иштегендерге жер бербей коюшкан. Азыр ошол тизмелер чыгып жатат, - дейт Төлөбек Өмүралиев. Анын айтымында, бүгүнкү күнү жогоруда айтылган 11180 үй-бүлөнүн 11045 үй-бүлөсүнө жер бөлүнүп берилди. Аларга жер алып, бирок кандайдыр-бир себептерден улам көчүп кетип, жерин өткөрүп бергендердин жерлери берилди. 25% Мамлекеттик фонддун эсебинен башка жол жок болгондо гана берилет. Жакшы жерлердин баары мурда эле берилип кеткен. Бирок калган жерлердин ичинде да «мен алам» деген талаш болгон жерлер бар.

- Бардыгы эле «үйгө жакын болсо экен, суунун башы болсо экен» дейт . Ошондуктан чүчүкулак кармап чечип жатышат, - дейт Төлөбек Өмүралиев.

Азыр жер алам дегендердин саны күндөн-күнгө өсүүдө. Тизме такталып, Жогорку Кеӈештен бекитилгенден кийин да «жер албай калдык» деген көп арыз түшкөн. Ошого байланыштуу тизмеге кошумча 3533 үй-бүлө киргизилген болчу. Бирок ал тизме акыркы тизме болчудай эмес. Дүйшөмбү күнү премьер-министр өткөргөн селектордук кеӈешмеде айрым губернаторлор жер албай калгандар дагы бар экенин айтышты.

- Жер реформасы жакшы өтүп, кенен-кесир талкуу менен жер бөлүнүп берилген жерлерде элдин көпчүлүгү өз үлүштөрүн алып калышкан. Нарында ошондой болуп, мурдагы тизме боюнча болгону 243 гана үй-бүлө «жер албай калды» деп келди. Жаӈы тизме боюнча 35 эле үй-бүлө. Реформа Баткен жана Жалалабад облустарында да жакшы өткөн. Чүйдө, Ошто жана Таласта болсо «жер алам» дегендер дагы көп чыгып жатат. Тизмесин кайра тактап жатабыз. 1-июнга үлгүрбөй калгандыктан, Мыйзам чыгаруу жыйыны биздин сурообуз боюнча тизмени тактоо мөөнөтүн 1-сентябрга чейин узартып берген. «Эми бир жолу тактагыла, акыркы жолу жер берип, андан кийин токтотобуз» деген, - дейт Төлөбек Өмүралиев. Анын айтымында, тизме такталып бүткөндөн кийин, күзүндө түшүм алынып, жер бошогондо, аларга жер үлүштөрү бөлүнүп бериле баштайт.

Жоомарт Оторбаевдин айтымында, Консультативдик кеңеш мурда кабыл алынган үчүнчү инвестициялык матрицанын аткарылышы боюнча премьер-министр Николай Танаевдин отчетун жана анын өзүнүн маалыматын уккан. Кеңеш бул маселе боюнча өкмөттүн жүргүзгөн ишин канааттандырарлык деп тапкан.

- Үчүнчү матрицанын аткарылышы жакшы болуп жатат. Былтыр тышкы түз инвестициялардын көлөмү 116 млн. долларга жетти. Ал 2001-жыл менен салыштырганда 28% көбүрөөк болду. Инвестициянын сапаты да жакшыраак. Себеби, инвестиция реалдуу сектордо – өнөр жайында, айыл чарбасында көбүрөөк болду. Ошол үчүн кеңеш да инвестициянын сапаттуу болгонун белгиледи, - деди Жоомарт Оторбаев. Бирок үчүнчү матрица толук аткарылган эмес.

- Дагы бир айдын тегерегинде убактыбыз бар. Бирок матрицаны 70-80% чейин ишке ашырдык. Чоң проблема парламентте болуп жатат. Себеби, июнга чейин 42 мыйзамдын 11 гана кабыл алынды. Экономикалык жана инвестициялык климатка зарыл 30дан ашуун мыйзам кезек күтүп турат. Ошол үчүн премьер-министр да, президент да «парламентке «ошол мыйзамдарды кабыл алып бергиле» деп дагы бир жолу кайрылабыз» деп айтышты, - дейт Жоомарт Оторбаев. Анын айтымында, Кеңештин инвестор-мүчөлөрү инвестициянын жолунда жаңы тоскоолдуктардын пайда болуп жаткандыгын айтышты.

Консультативдик кеңеш, үчүнчү инвестициялык саммитти мурда белгиленгендей 28-29-июнда эмес, 26-27 июнда өткөрүү тууралуу чечимге келди. Анткени ал күндөрү Орусиядан Анатолий Чубайс келип, энергетикалык форум өткөрүлөт.

- Бир жарым күндүн ичинде инвестициялар жаатындагы актуалдуу проблемаларды талкуулайбыз. Бул саммитке белгилүү экономист, Орусиянын мурдагы премьер-министри Егор Гайдар келиши керек, - дейт Жоомарт Оторбаев. Анын сөзүнө караганда, саммитте кезектеги, төртүнчү матрица кабыл алынат.

Президенттин алдындагы консультативдик кеңешке президент Аскар Акаев, премьер-министр Николай Танаев, президенттин чет өлкөлүк инвестицияларды тартуу боюнча атайын өкүлү Жоомарт Оторбаев, АКШнын Кыргызстандагы элчиси Жон О”Киф, «Реемстма-Кыргызстан» акционердик коомунун башкы директору Эдуард Рауш жана Европа Өнүктүрүү жана Реконструкциялоо Банкынын Кыргызстандагы туруктуу өкүлү Фернан Пийонель кирет. Жоомарт Оторбаевдин айтымында, Кеңешке жаңы мүчө - «Кумтөр оперейтинг компанинин» директору Эндрю Льюс кабыл алынды.