Экономика

Шаршембиде Ирандын ордо калаасы Тегеранда өткөн Өзбекстандын президенти Ислам Каримов, Ооганстандын өлкө жетекчиси Хамид Карзай, Тажикстандын мамлекет башчысы Имомали Рахмоновдун жана Ирандын президенти Мохаммад Хатаминин жолугушуусу дүйнө коомчулугунун көңүлүн өзүнө бурууда. Бул Ислам Каримовдун Өзбекстан өз эгемендүүлүгүнө ээ болгондон берки Иранга болгон төртүнчү иш сапары. Айрым байкоочулардын пикиринде, Каримов бул жолу АКШ менен Ирандын өз ара мамилелери келишпей турган мезгилде, Иран-Өзбекстан алакаларын чыңдоо үчүн эмес, накта өз өлкөсүнүн жеке кызыкчылыгы үчүн келди.

Анткени Тегеран жолугушуусунда жогоруда аталган төрт өлкө жетекчилери, Өзбекстан-Таджикстан-Ооганстан, Иран аркылуу Перс булуңуна чыгуу үчүн жол каттамын куруу тууралуу келишимге кол коюлду. Мындай келишим пахтага жана башка жаратылыш байлыгына бай Өзбекстан үчүн абдан пайдалуу. Ошол эле мезгилде жол каттамы курулуп калса, дүйнө коомчулугунун көңүл борборунда болгон Ооганстандын инфраструктурасын жакшыртууга жана жалпы эле Борбор Азия өлкөлөрүнүн деңиз аркылуу дүйнө менен байланышуусуна мүмкүнчүлүк түзүлөт.

Өзбекстан президентинин Иранга болгон иш сапарынын башкы максаты тууралуу Лондондо жайгашкан Жейн институтунун талдоочусу Алекс Ватанканын пикири төмөндөгүчө:

Иш жүзүндө биз Иран жана Өзбекстандын жетекчилерине карап талдоо жүргүзүүбүз керек. Бул эки өлкө эки түрдүү башкаруу ыкмасын тутат. Алар табигый өнөктөш эмес. Алар бул жерге Перс булуңуна жана Араб деңизине чыгуу тууралуу келишимге кол коюу үчүн жыйылды. Бул - абдан прагматикалык аракет.

Ал эми айрым эл аралык байкоочулардын пикиринде, ушул тапта батышчыл маанайда турган Ислам Каримов Тегеранга дагы бир, өтө маанилүү максат менен келди. Иш сапары учурунда ал Ирандын жогорку бийлик өкүлдөрү менен жекеме-жеке жолугушуп, аларды өзөктүк куралдарды чыгаруу маселеси боюнча АКШ менен кызматташууга үндөөгө аракет жасайт. Анткени айрыкча Ирактагы согуштук аракеттер соңуна чыккандан кийин Кошмо Штаттардын жетекчилиги Иранды, “өзөктүк куралдарды өндүрүүгө аракет жасоодо жана эл аралык терроручуларды өз мекенинде жаап-жашырууда” деп айыптап келет. Өзбекстан президентинин мындай көмүскө максаты болгонбу? Эгерде болсо ал ишке аштыбы же жокпу, аны убакыт көрсөтөт.

«Кыргызтелекомду» сатып алууга алгач 13 компания ынтызар экенин билдиришкен. Бирок алардын ичинен алтоо гана тендерге документтеринин тапшырган. Тендерде минималдык баа коюлган эмес. Анын шарты боюнча, кайсы компания акцияларга бардыгынан көп акча сунуш кылса, ал «Кыргызтелекомдун» акцияларынын контролдук пакетине ээ болмок. Жекшемби күнү конверттерди ачканда бардыгынан көп акча сунуш кылган Швециянын «Свелтел» компаниясы экендиги маалым болду.

- Ал 51% акцияга 15,6 млн. доллар сунуш кылды. Экинчи орунда Орусиянын «Ростелекому» - 15 млн. 287 миң доллар. Түркиянын «Глобал коммуникейшн нетворк» компаниясы - 12,5 млн. доллар, Алманиянын «Детекон» компаниясы – 10,5 млн. доллар, «Казкоммерцбанк» - 9 млн. доллар, «Казтелеком»- 5 млн. 250 миң доллар. Биздин тендердин шарты боюнча Швециянын «Свелтел» компаниясы 1-турдун жеңүүчүсү деп табылды, - деди тендердик комиссиянын мүчөсү, Мамлекеттик мүлктү башкаруу комитетинин стратегиялык объектилерди менчиктештирүү башкармалыгынын жетекчиси Сүйөркул Бакиров.

Бирок бул «Кыргызтелеком» эмне болсо да «Свелтел» компаниясына берилет деген сѳз эмес.

- Эми экинчи турда бул компаниянын тарифтик планын жана «Кыргызтелекомду» өнүктүрүү планын карап чыгабыз. Эгерде алар тендердик комиссияны канааттандырса, швециялык компания жеңүүчү деп табылат. Андан кийин бир айдын ичинде сатуунун конкреттүү шарттары иштелип чыгат. Эгерде ушул маселе боюнча бир сөзгө келе алсак, ошондо гана ушул компания менен биротоло келишим түзүлөт. Болбосо, бул компания менен сүйлөшүүлөрдү токтотуп, экинчи орундагы «Ростелеком» менен сүйлөшүү жүргүзөбүз, - дейт Сүйөркул Бакиров. «Кыргызтелекомду» менчиктештирүүнүн программасы Жогорку Кеңеш тарабынан бекитилип жатканда «ал 50 млн. долларга кетиши мүмкүн» деген сөздөр айтылган болчу.

- 100%ти 50 млн. доллар деп жатышат. Биз 51% сатып жатабыз. Бул биринчиден. Экинчиден, биз айткан баадан рыноктун баасы башка болот экен. Мисалы, мындан 4-5 жыл мурун баа 4-5 эсе жогору болчу. «Дойчетелеком», «Францтелеком» жана башкалар банкрот болушуп, сатылбай калган. Жакында Молдованын «телекому» менчиктештирилди. Алар да биздей 51% койгон. Аларга эч ким ѳтүнмѳ бербей, бир эле Орусиянын компаниясы бериптир. «20 млн. доллар берсеңер биз сатканга макулбуз» деп, Молдова мамлекети аны менен сүйлөшүү жүргүзүп жаткан. Бирок бүгүнкү күнгө чейин сүйлөшүүлөр натыйжа бере элек. Эске алып коюш керек, Молдова бизге караганда Европага жакын, абоненттери кыйла көп, «телекомдун» жарак-жабдыктары да түзүк. Ошону 20 млн. долларга өткөзө албай жатышат. Грузиянын жана Армениянын телекомдорунун менчиктештирүүсү болбой калды. Өзбекстан да менчиктештирүүнү токтотту. Азыр биздин телеком ушуга бааланат экен. Мындан ашык бааны эч ким берген жок. 20-30 млн. дегенибиз менен, аны эч ким албайт, - дейт Сүйөркул Бакиров. «Кыргызтелекомду» менчиктештирүүдөн түшкөн акчанын 70% өлкөнүн тышкы карызын төлөп бериш үчүн түзүлгөн атайын фондго которулат. 30% болсо бюджетке түшөт.