Экономика

Тагыраак айтканда, маалыматтар ар кандай болууда. Мыйзам чыгаруу жыйыны ушул маселе боюнча парламенттик угуу өткөргөндө «Кыргызалтын» акционердик коомунун президенти Камчыбек Кудайбергенов «Камеко» корпорациясы киргизген сунушту экспертизадан өткөрүү бүтө жаздап калды» деп айткан болчу.

- «Биз – "Кыргызалтын" көз карандысыз юристтерди жалдайбыз,бирдеме болсо ошолор жооп берет» деп "Камекого" шарт койгонбуз. Алар макул болушту. Азыр юридикалык экспертиза бүтүп калды, - деген Камчыбек Кудайбергенов. Андан бери 2 ай өттү. 2 жума мурдараак «Кумтөр оперейтинг компнинин» тышкы байланыштар бөлүмүнүн башчысы Тынара Шайдылдаева экспертизанын бүткөнүн ырастаган болчу.

- Биздин маалымат боюнча кыргыз өкмөтү чакырган эксперттер жумуштарын бүтүп, документтерин өкмөткө тапшырыптыр. Алар кандай бүтүм чыгарышканын айталбайм. Анткени ал документтер жалаң гана кыргыз өкмөтүнө берилген, - деген Тынара Шайдылдева. Мындай маалымат Жогорку Кеңеште да бар.

- Менде ушундай маалымат бар: 100 баракка жакын экспертизанын материалы келди дешкен. Анын бир экземпляры Минфинде. Бир экземпляры геология агенттигинде. Агенттик бүтүмүн чыгарып Минфинге жөнөттү. Минфин азыр анын үстундө иштеп жатат. «Жакшылап окуп көргүлө, бизге эч кандай пайдасы жок» деп мен Айдралиевге (минфиндин адиси) да, министрдин орун басарларына да айттым. Негизинен адистердин баары каршы, – дейт Орозбек Дүйшеев.

Бирок ошол финансы министринин орун басары Эмирлан Төрөмырзаев мындан 1 жума мурда финансы кызматкерлеринин майрамына байланыштуу өткөрүлгөн пресс-конференцияда журналисттин берген суроосуна жооп берип жатып, «экспертиза бүттү» деген Камчыбек Кудайбергеновдун жана Тынара Шайдылдаеванын маалыматын төгүнгө чыгарган. Ал экспертиза бүтмөк турсун, эксперттердин өздөрү али тандалып алына электигин айткан.

- Азыркы учурда өкмөт көз карандысыз юридикалык, финансылык жана техникалык компанияларды конкурс менен тандап жатат. Алар өкмөттүн атынан баанын (Кумтөрдүн 2/3 акциясына «Камеко» берген баанын) адилеттүлүгүн текшерет, – деген Эмирлан Төрөмырзаев.

Ага ишенейин десек, калгандардын баары «экспертиза бүттү» деп жатышат. Башкалары туура айтып жатат дейин десек, Эмирлан Төрөмырзаев «Камеко» корпорациясынын сунушун изилдөө жана аны менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүү боюнча өкмөт түзгөн жумушчу топтун төрагасы. Ал - Кумтөр тууралуу маалыматты көп билген адам. Бул суроону анын өзүнөн тактайлы десек, ал «башка эч нерсе айталбайм деп» биздин берген сурообузга жооп берүүдөн баш тарткан.

Экспертизанын бүткөн- бүтпөгөнү, ал үчүн кайсы компаниялар тандалып алынганы, кыргыз өкмөтү ага канча акча төлөп берери жана башка ушу сыяктуу «Кумтөргө» байланыштуу суроолорго «Кыргызалтындан» да, финансы министрлигинен да , өкмөт аппаратынан да так жана кененирээк маалымат алууга мүмкүн эмес. Кумтөр жөнүндө маалымат эч кимге бергис мамлекеттик жашыруун сырга айланды. Бир гана үмүт - Жогорку кеңеште.

- Көптөн бери «өкмөттүк саат өткөрүп, премьердин пикирин угалы» деп сунуш кылып келе жаткам. Бүгүн толугу менен макулдаштык: 20-июнда бул маселе боюнча өкмөттүк саат өткөрөбүз. Чечимдин долбоорун даярдап койдум. Депутаттар колдойт деген ойдомун, анда Кумтөр берилбесин деп жазып койдук, - дейт депутат Орозбек Дүйшеев.

Кыргызстандын Дүйнөлүк Соода Уюмуна өтүшү - мааниси жагынан 1992-жылы базар экономикасына багыт алгандай, 1993-жылы улуттук валютаны киргизгендей эле олуттуу нерсе. Бирок 5 жыл ичинде анын Кыргызстандын экономикасына тийгизген оң таасири статистикалык маалыматтардан азырынча байкала элек. Эксперттер аны Кыргызстандын экспортунун географиясы менен түшүндүрүшөт. Алар Кыргызстандын адаттагы соода өнөктөштөрү - КМШ мамлекеттери экенин, алар болсо Дүйнөлүк Соода Уюмуна мүчө эместигин белгилешет. Өкмөт да КМШ өлкөлөрүнүн ага тезирээк өтүшүн каалайт. Өкмөт “алар бул уюмга өтсө, рынокторун ачып, биздин ишканаларга жеңил болмок” деп эсептейт.

- Кыргызстандын Дүйнөлүк Соода Уюмуна эрте өтүшүнүн артыкчылыгы – жаңы өтүп жаткан мамлекеттерге өзүбүздүн шартты таңуулай алабыз. Биздин экспорттук товарларды «0» деген бажы тарифи менен өткөрүүнү алардан талап кылууга укугубуз бар, - дейт Тышкы соода жана өнөр жай министрлигинин тышкы соода департаментинин директору Анархан Рахманова. 5 жыл ичинде КМШнын бир дагы мамлекети Дүйнөлүк Соода Уюмуна өтө алган жок. Бирок Кыргызстандын ири соода өнөктѳштѳрүнүн бири – Кытай - былтыр бул уюмга мүчө болду. Анын биздин экономикага тийгизген таасири тууралуу Анархан Рахманова мындай дейт:

- Таасири азырынча байкала элек. Болгону Кытайга биздин экспорт көбөйүп жатат. Бирок анын баары эле чийкизат. Ошентсе да Кытайдын өткөнү жакшы болду. Анткени Кытай бизге транзитке мүмкүнчүлүк берди. Мурда, өзүңөр билгендей, Кытай биздин машиналарды өткөрчү эмес. Дүйнөлүк Соода Уюмунун жобосуна ылайык анын мүчөлөрү транзит берүүгө милдеттүү. Биздин экономисттер айтышты эле, «Кытай бул уюмга кирсе, биздин базарлардын баарын өзүнүн товары менен толтуруп салат» деп. Андай деле болгон жок. Анткени биз мурда эле ага ушундай эле режим берчүбүз. Биз ага карата соода режимин өзгөрткөн жокпуз. Ал эми Кытай бизге карата режимин өзгөртүшү керек. Бирок ал Дүйнөлүк Соода Уюмунун алдындагы тоскоолдуктарды 10 жыл ичинде акырындап жоем деп милдеттенме алган. Кытай баары бир режимди өзгөртөт. Кытайдын ал уюмга өткөнү бизге пайдасынан башка зыяны жок.

Азыр КМШ өлкөлөрүнүн бир тобу Дүйнөлүк Соода Уюмуна кириш үчүн сүйлөшүүлѳрдү жүргүзүп жатышат.

- КМШнын ичинен Украина жакын арада өтөт го деп ойлойм. Ал көп мамлекет менен сүйлөшүүлөрдү бүтүп, макулдугун алды. Бизге да кайрылган. Бирок биздин шартты аткармайын биз протоколго кол койбойбуз. Анткени Украина биздин лампочкаларга жогорулатылган тариф киргизген. Андан тышкары, ал бизге карыз. Биз ушул маселелерди алардын астында коюп жатабыз. Орусия болсо сүйлөшүү процессинде. Бирок анын рыногу абдан чоң. Анын рыногу АКШны, Европа Биримдигин кызыктырат. Ошондуктан сүйлөшүүлөр узак болуп атат. Ал мурдараак өтсө болмок. Анын өз учурунда өтпөгөнү Орусиянын катасыбы деп ойлойм. Кытай Орусиядан мурдараак өтүп кетти. Эми ал өз шартын таңуулайт. Кытай үчүн Орусиянын рыногу, өзгөчө эмгек рыногу керек, - дейт Анархан Рахманова. Бирок Кыргызстан «бизди рыногуна кое бербей жатат» деген Орусияга жана Казакстанга баары бир өз шартын таңуулай албайт экен.

- Кошуналар менен биз бир уюмда - ЕврАзЭБдебиз. Алар менен сүйлөшүү процесси болбойт, - дейт Анархан Рахманова.