Экономика

Кыргызстандын Украинадагы кызыкчылыгы кайсы дегенде, биринчи кезекте анын 28 млн. доллар карызын айтса болот. Украина үчүн бул анчалык деле чоң сумма болбогону менен, Кыргызстан үчүн чоң акча. Анын үстүндө бул Кыргызстандын чет өлкөдөн ала турган жападан-жалгыз аласасы. Бирок 10 жылдан бери Украина ал карызды мойнуна албай келет. Ушунун айынан 2 өлкөнүн ортосунда мамиле көптөн бери анча жакшы болбой келген. Мындан 10 күн мурдараак гана премьер-министр Николай Танаев Киевге барып, бул маселени көтөргөн болчу. Киевден келгенден кийин өкмөт башчы биздин радиого интервью берип, «карыз быйылтан тартып кайтарыла баштайт» деген. Бирок тиешелүү органдар маселе биротоло чечиле электигин, бир айдын ичинде Кыргызстан тиешелүү кагаздарды топтоп, Киевге жөнөтөөрүн, ошондо гана Украина «карызды мойнума алдым» же «албадым» деп жооп берээрин айтышат.

- Кыргызстандын расмий делегациясынын Украинага барышынын чоң натыйжасы – бул 1992-1993-жылдардагы мамлекеттер ортосунда товар алмашуунун негизинде келип чыккан аласа–береселерди жөнгө салуу маселесин кароо жана ал боюнча иш жүргүзүү тууралуу 2 премьер-министрдин деңгээлинде чечимдин чыгарылышы болду. Бул иштин башталышы эле. Карызды моюнга коюп, тактап, кайтарып алыш үчүн дагы көп иш жасаш керек, - деди Финансы министрлигинин экономика жана структуралык саясат департаментинин директору Гүлмира Кожобекова.

Эксперттер карыздын оң чечилиши мүмкүн болгону менен, бул кыйын маселе экендигин айтышат. Анткени Украинанын мындай карыздары өтө эле көп. Мисалы, ошол эле мезгилдеги товар алмашуунун натыйжасында ал Орусияга 1 млрд. долларга жакын акча карыз болуп чыккан. Украина «ал кезде валюта бир болчу» деп, бул карыздардын бардыгын мойнуна албай келген. Эксперттердин айтымында, эгерде Украина биздин карызды мойнуна алып төлөй турган болсо, ал башка карыздарын да төлөп берүүгө мажбур болот.

Кыргызстандын Украинадагы дагы бир кызыкчылыгы - ал, албетте, көнүмүш соода-сатык маселеси. СССР урагандан кийин эки өлкөнүн ортосундагы товар алмашуу анча деле көп эмес. Тышкы соода жана өнөр жай министрлигинен алынган маалыматтарга караганда, Кыргызстандын Украинага экспорту 4,3 млн. долларды, андан келген импорт болсо 8 млн. долларды түзөт. Бирок Украина көлөмү жагынан КМШда Орусиядан кийинки экинчи орунда турат. Анын рыногу Кыргызстан үчүн эбегейсиз чоң. Антсе да КМШ мамлекеттеринин ортосундагы кийинки учурда күчөп кеткен «жапайы» соода тартиптери буга мүмкүнчүлүк бербейт. Ошондуктан Бүткүл дүйнөлүк Соода Уюмуна өтүп алган Кыргызстан өз өнөктөштөрүнүн ал уюмга тезирээк өтүшүн жана анын эрежелери менен адилет соода жүргүзүшүн каалайт.

Премьер-министр Николай Танаевдин Киевге барганда айткан маанилүү сөздөрүнүн бирөө - «Кыргызстан Украинанын Бүткүл дүйнөлүк Соода Уюмуна тезирээк киришин кубаттайт» деген сөзү болду.

- Азыр КМШнын бардык мамлекеттери өз товар чыгаруучуларынын кызыкчылыгы үчүн жогорулатылган импорт тарифтерин киргизип жатышат. Биздин Майлысуу электр лампа заводунун лампочкалары ошондой тарифке туш болууда. Биздин лампочкалар Украинанын рыногунда жакшы өтүп атса, Украина КМШнын алкагында кол коюлган келишимдерге карабай туруп, тарифти көтөрүп койду. Украина Бүткүл дүйнөлүк Соода Уюмуна кирсе, андай кыла албайт. Азыр ал Бүткүл дүйнөлүк Соода Уюмуна кирем деп аракет кылып, сүйлөшүүлөр жүрүп жатат. Кыргызстан уюмга мүчө болгондуктан, алар бизден да макулдук алышы керек. Биздин шарттарды Украина аткарбаса, биз протоколго кол койбойбуз. Биз кол койбосок, Кыргызстан кичинекей мамлекет болсо да, Украина уюмга мүчө боло албайт, - дейт Тышкы соода жана өнөр жай министрлигинин тышкы экономикалык байланыштар жана Бүткүл дүйнөлүк Соода Уюму боюнча башкармалыгынын жетекчиси Анархан Рахманова.

Тобо, быйыл Украинанын көмүр кендериндеги абал өткөн жылдагыга салыштырмалуу бир кыйла жакшы дешет кенчилер өздөрү.

Жыл башынан бери “кара алтындын” мекени эсептелген Донбасстын кендеринде өндүрүштүк кырсыктан 40тай адамдын өмүрү кесилген.
Былтыр “Украина” кенинде метан газы жарылып, бир жайда 35 жумушчу өлгөн. 2001-жылы Донецк кенинде болгон бир жарылуу 55 үй-бүлөнү кара кийгизген. Соңку он жылда өлкөнүн көмүр кендеринде болгон кырсыктарда орточо эсептегенде жыл сайын 300гө жакын кенчи курман болгон.

Көмүр өнөр жай жумушчуларынын Донецк облустук кесиптик уюмунун башчысы Валерий Миллердин айтымында, өкмөт демейде кайсы бир чоң кырсыктан кийин тармакты реформалайбыз деп сөз берет да, кенчилер жоошуп, ый унутулгандан кийин кайра тынчып калат.
Миллер биздин радионун кабарчысы Асколд Крушелницки менен болгон маекте: ”Кырсыктын себеби: өкмөттүн коопсуздук чараларына каражатты өтө аз бөлгөнүндө”, - деп түшүндүрөт:

- Кайдан кырсык азайсын: жер астында жана жер үстүндө пайдаланылган өндүрүштүк шайман-жабдуулардын 90 процентти эскирип бүткөн жана аларды үлгүржү бойдон алмаштыруу керек. Шаймандар өз мөөнөтүн эбак иштеп бүткөндөн кийин, авариянын жана ар кандай кырсыктын көп болору табигый нерсе.

Жердин бетине жакын катмарда көмүр калбагандыктан, кенчилер жер астына 1 300 метрге чейин терең түшүп көмүр казышат. Тереңде аба ысык болгондуктан, зыяндуу газдар кичине топтолсо эле, жардыруу чыгат. Ал эми коркунучту алдын ала эскертчү жабдуулар жокко эсе. Бул да өндүрүштүк травманын бир булагы.

Совет заманында кенчилердин маянасы башка кесиптеги жумушчуларга караганда бир кыйла жогору болуп, алар турак үй менен биринчи кезекте камсыздалгандыктан, кенчи өтө сыйлуу кесип саналган.
Украинадагы кендердин көбү чыгашалуу болгону менен, коммунисттик түзүлүштүн артыкчылыгын даңазалоо максатында, өкмөт аларды жапкан эмес.

Өлкө 1991-жылы Москвадан күнкорсуздук алгандан кийин, Украина өкмөтү чыгашалуу кендердин көбүн жапты. Бирок, социалдык толкундоолордон кооптонгон өкмөт айрым кирешесиз ишканаларды жабууга даабады. Азыр иштетилип жаткан 197 кендин 190у өкмөттөн субсидия алат, алардын төрттөн үчү эч кандай киреше бербейт. Ушундан улам, жумушчулардын орточо айлык маянасы 150 доллардан ашпайт.

Көзкарандысыз кенчилер биримдигинин Донбас региону боюнча башчысы Николай Волынко “тармактагы оор абалдын башкы себеби: мамлекеттик бюджеттен көмүр өнөр жайына акчанын дээрлик бөлүнбөгөнүндө” деп санайт. Айтсак, 2003-жылы Украина өкмөтү көмүр өнөр жайы үчүн 2,8 миллиард гривна бөлгөн. Бул-тармакка зарыл акчанын теңинен бир аз гана көп. Ошон үчүн Волынко биздин кабарчыга мындай деп айткан:

- Биздин кесиптик биримдик бюджеттен акчанын мындай аз бөлүнгөнүнө өтө нааразы. Көмүр өнөр жайы үчүн 2,8 миллиард гривна өтө аз деп эсептейбиз. “Украина көмүрү” деген программага ылайык, тармакка кеминде 5,2 миллиард гривна чегерилиши шарт.


Гривна - Украинанын улуттук акчасы. Бир АКШ доллары орточо 5,2- 5,3 гривнага барабар.

Арийне, мамлекеттин ээлигиндеги көмүр өнөр жай тармагы үчүн казынадан бөлүнгөн акчанын кыскартылышы, көмүр казып алууга тескери таасир этти.
1990-жылы Украинада 165 миллион тонна көмүр өндүрүлгөн болсо, өткөн жылы 82 миллион тонна гана көмүр казып алынган.