Экономика

Балтика боюндагы мурдакы үч советтик республиканы албаганда, калган постсоветтик өлкөлөр жалпы экономикалык мейкиндикке бириге албай, 15 жылдан бери эки тараптуу келишимдердин негизинде иш жүргүзүп келишет. Борбор Азиянын беш өлкөсү ортосундагы экономикалык карым-катнаштар да эки тараптуу келишимдерге таянат. Бул учурда Европанын посткомунисттик өлкөлөрү жигердүү иштешүүдө. Анын бир үлгүсү- Румыния, Македония, Болгария жана Хорватия 1993-жылы түзгөн Борбор Европа Эркин соода келишими же СЕФТА. Кечээ бейшемби күнү Бухарестте өткөн жыйында Сербия, Босния-Герцеговина, Албания, ошондой эле постсоветтик Молдова 2007-жылдын январынан тартып, эркин соода мейкиндигине кошула тургандарын билдиришти. Ал үчүн сегиз өлкө сентябрда жаңы келишимге кол коюшат.

Румыниянын премьер-министри Кэлин Попеску- Тэричанунун айтышынча, жаңы келишимге кол койгон өлкөлөр Евробримдикке өтүүгө кезекке турду дегенди түшүндүрөт:

-Биз СЕФТА келишимин Батыш Балкан өлкөлөрү жана Молдован бул соода келишимине кошулгандай кылып өзгөртүп туруп, кабыл алабыз. Келишим- бул өлкөлөр үчүн Евробиримдикке өтүү үчүн кезекке турчу бөлмө болот.

Попеску Тэричану бейшемби күнү Бухарестеги жыйында белгилегендей, СЕФТАнын азыркы мүчөлөрү Румыния жана Болгария келерки жылы Евробримдикке кошулат.

Жаңы СЕФТА келишими азыркы 31 эки жактуу эркин соода келишимин алмаштырат, сегиз өлкөнүн өнөр жай продукцияларын жана айыл чарба товарларынын олуттуу бөлүгүн өз ара эркин сатууга, талаш-тартыш маселерде жалпы эрежелерди карманууга мүмкүндүк алышат. Жаңы келишим бул өлкөлгө тышкы капиталды тартууну да бир кыйла жакшыртат деген үмүт бар.

Эркин соода мамилелерине өтүү, ЕБнын кеңейүү боюнча комиссары Питер Менделсондун сөзүнчө, Балкандагы экономикалык өнүгүүгө жана саясый стабилдүүлүккө да чоң салым кошот.

Ал эми Торонто университетинин профессору Пьер Дерошьенин пикиринче, кайсы бир өлкөлөр экономикалык өсүүнү кааласа, эркин соода аймагын түзүү же эркин соода мамилесине өтүү менен чектелбей, бүтүндөй экономиканы либералдаштыруу зарыл:

-Эгер сиз экономикалык өсүүнү кааласаңыз, аба, деңиз жана дарыя портторунда, айрым аймактарда эркин соода мейкиндигин түзүү жетишсиз. Чыныгы экономикалык өсүүгө жетишүү үчүн эмгек рыногун, бүтүндөй экономиканы либералдаштыруу абзел.

Кытай төрагасы Вен Цзябао Австралияга сапар менен келгенде, 3-апрелде Канберра шаарында эки өлкөнүн тышкы иштер министрлери атайын келишимге кол койду жана анын шарттарына ылайык, Австралия Кытайга жыл сайын 20 миң тонна уран кенин сатат.

Дүйнөдө өндүрүлгөн урандын 40 пайызы азыр Австралияда чыгат, ошондуктан мамлекет аны сыртка сатууга муктаж. Акыркы жылдарда Кытай менен Австралия ортосунда соода улам өсүп баратат, ошондуктан эки өлкөнүн тең саясатчылары жана ишкерлери бул келишимге жогору баа берүүдө.

Айрым эксперттердин пикиринде, Кытай - толук демократиялык мамлекет эмес, ал ишенимсиз өлкөлөргө курал сатат. Бир кезде Кытай өзөктүк технологияны Пакистанга жана, мүмкүн, айрым башка мамлекеттерге да саткан жана Өзөктүк куралды жайылтпоо боюнча эл аралык келишимге кол койсо дагы, аны жайылтууга көмөктөшкөн. Натыйжада мындан сегиз жыл мурда Пакистан өзүнүн биринчи атом бомбасын сынады жана өзөктүк куралга ээ мамлекеттердин саны көбөйдү.

Австралия парламентинин сенатору Кристине Милненин айтымында, эми Австралия Кытайга уран сатуу менен ошондой жосунсуз жараяндарга кошулуп жатат: "Кытай буга чейин өзөктүк технологияны Пакистанга бергени менен белгилүү. Өткөн жылы болсо Кытай - анын аскерий жана аскерий эмес программаларына уран жетпей жатканы тууралуу билдирген. Ошондуктан азыр кайсы жагынан карасак дагы, бул келишим боюнча Кытайга сатыла турган уран же түздөн-түз өлкөнүн аскерий программаларында колдонулат, же ошол сыяктуу аскерий максатта пайдаланылган урандын ордун толуктайт", - дейт сенатор Милне. Ал - Австралиянын Жашылдар партиясынын төрайымы.

Маселе ошол кош стандарттуулукта жатат. Айрым батыш эксперттеринин пикиринде, кош стандарттуулук болмойунча, адилеттүүлүк да болбойт. Мисал үчүн, Израил дагы расмий эмес түрдө өзөктүк куралга ээ, бирок батыш мамлекеттери аны сынга албайт, анткени Израил өзөктүк технологияны башка мамлекеттерге берген эмес жана башка өлкөлөрдүн коопсуздугуна коркунуч түзгөн жок. Пакистан болсо өзү өзөктүк технологияга жашыруун түрдө ээ болуп, аны башка мамлекеттерге да саткан. Ошондой эле күнөөлөр Түндүк Кореяга каршы дагы айтылууда.