Экономика

Улуттук банк төрагасынын милдетин аткаруучу Марат Алапаев акча-кредит жаатында абал дурус экенин, доллардын сомго карата катышы чоң өзгөрүүгө учурабаганын, инфляция деңгээли өткөн жылга салыштырмалуу бираз көтөрүлгөнү менен, бышыкчылык келген маалда баштагы калыбына келерин белгиледи. Анткен менен ал Кыргызстандын быйылкы жылдагы экономикалык өсүшү 5% тегерегинде болорун болжол кылгандардын пикирине кошула тургандыгын билдирди.

- 5 пайызга көбөйөт го деп ойлоп атабыз. Анан эми сан жагынан алганда 111 миллиард сомду түзөт. Биздин аналитиктер ошондой болжол куруп жатышат. 8 пайызга жетебизби – жете албайбызбы, бирок 5 пайыызга жетебиз буюрса.

Кыргызстандын Экономика жана каржы министри Акылбек Жапаров экономикалык өнүгүүнүнү ырааты жети пайыздан ашканда гана ушу тапта болжолдонуп жаткан милдеттердин ишке ашышына шарт түзөт деген пикирде.

- Жылына ички дүң продуктту беш пайызга көтөрө турган болсок, биз кыргыздын эли анча деле жыргап кетпейбиз. Биз эсептеп көрсөк, ички дүң продуктубуз кеминде жылына 7,5% өсүп туруш керек экен.

Банк системасындагы олуттуу проблемалардын бири катары төрага милдетин аткаруучу казакстандык банктардын арбып баратканын көрсөттү. Эларалык соода уюмуна мүчө өлкө катары Кыргызстан сырттан келген банк инвестициясына бөгөт да кое албайт. Бул жердеги коммерциялык банктардын каржылык мүмкүнчүлүгү четтен келген банктарга салыштырмалуу кыйла эле чектелүү. Марат Алапаев чет эл банктары активдерин арбын жайгаштырып, реалдуу экономиканы өнүктүрүүгө шарт түзүп бериши керек деп эсептейт. Анын маалымдашынча, элдин колундагы акчанын 80 пайызга жакыны банктарды кыйгап өтүүдө.

- 80 пайыздан ашуун акча банк системасына кирбейт. Ошону банк системасына киргизиш үчүн төлөм системасын, кассалык тартип жана башка ар кандай ыкмаларды колдонуп, банктарды кыйгап кетип аткан акчаларды банк системасына киргизүү милдетин алдыга коюп жатабыз.

Марат Алапаев Кыргызстанда “көмүскө экономиканын” көлөмү алтымыш пайызга жетерин маалымдады. Аны ачыкка чыгарыш амалында өкмөт капитал амнистиясын жарыялагысы келсе ишти иралды мыйзамдык негиз түзүүдөн баштоо керектигине токтолду. Ушу тапта кыргыз коомчулугун түйшөлтүп аткан дагы бир проблема - тышкы карыздар маселесин козгоп, ал “ХИПИК” программасын босогодон ары түртпөй, алгач шарттары кандай экенин талкуулап, байкап көрүү керек деп айтты.

- Азыркы ХИПИК программасы Африка өлкөлөрүнө колдонулган кезинен кыйла өзгөрүлгөн, ыңгайлаштырылган. Улуттар уюмунун “Кылым чакырыктары” сындуу жаңы нерселер менен толукталган. Африка өлкөлөрүнүн тажрыйбасын карап, көп нерселер өзгөртүлгөн. Ошол себептүү сүйлөшүүлөргө камданып, маселени талкуулоого макул болууну колдоо керек. Жакпай калса орто жолдон чыгып кетүүгө неге болбосун. Башкысы бул иш ачык, жарандык коом өкүлдөрүнүн катышуусунда өткөнү жакшы.


Марат Алапаев Кыргыз айыл чарба финансы корпорациясын жеке колго өткөрүү ишин эртерээк жүргүзүп, каржы уюмун менчиктештирүү маселесин ылдамдатуу керектигин маалымдады. Ансыз акча жагынан кыйын абалга кабылган мекеменин абалы оорлой бере тургандыгын айтты. Кандай болгон күндө да, айыл чарба өндүрүшчүлөрүнө жакындан жардам берүүчү айыл банкы, кредиттик союздардын көп болушуна жетишүү зарыл.

Кыргызстандын өнөр жай, соода, туризм министринин орунбасары Сабырбек Молдокулов милиондогон акчалардын көбү салык түрүндө мамлекеттин казынасына түшпөй, чиновниктердин сол чөнтөгүнө кетүүдө деген пикирде.

- Азыр тигүүчүлөр 290 миллион сом төлөш керек. Бирок, иш жүзүндө алардан болгону 2,5 миллион сом гана түшүүдө. Аны 100 миң кишиге эсептей келгенде 2 сомдон эле түшөт экен. Калганы биздин оюбуз боюнча, соцфонддун кызматкеринин чөнтөгүнө түшөт болуш керек.

Депутат Темир Сариев ушу тапта “Кыргызстанда жасалган” деген эн-белги коюлган кийимдер Орусияда өтүмдүү экенин көргөн кытай ишкерлери аны көчүрүп, товарларды жайнатып чыгарып жатканын, биздин товарлар мыкты сапатта экенин билдирип, ал өсүп баратканын мисалга тартты.

Антип чет жерде өтүмдүү товарларды чыгарган тигүүчүлөр ай сайын 150 сомдук патент, 38 сомдук социалдык камсыздануу мүчөлүк акысын төлөп турушса мамлекет бюджетине 180 миллион сом салык, 28 миллион сом социалдык камсыздоо акысы чогулуп турмак.

Сабырбек Молдокуловдун айтуусунда, тигүү тармагындагы ишкерлер өзүнчө салык, 10 тигүүчү машинеси бар ишкер 1000 сом, андан ашканы ар бир машинесине 50 сомдон айына салык төлөйт. Бирок да өкмөт менен тигүүчүлөр ассоциациясы биргелешип иштеп чыккан патент системасы мыйзамдык негизге түшө электигинен акыркы эки айда патент акысын төлөөчүлөрдүн катары кыйла азая түшкөн.

Депутат Камчыбек Ташиев кийим тигүүчүлөрдөн 150 сом патент акы, 38 сом камсыздоо мүчөлүк акысын төлөөнү талап кылуу социалдык теңчиликке жатпасын эскертип, жаңы мыйзам долбоорун колдобой тургандыгын билдирди:

- Ал жерде жүк ташуучу, тигүүчү болуп иштеген адам канча айлык аларын билесизби?

Сабырбек Молдокулов: - Ошол тармакта иштеп жаткандардын орточо айлык акысы 4 миң сомдун тегереги.

- Калп айтып атасыз. Эгер билбесеңиз мен сизге туурасын айтып берейин. Ошол жерде тигүүчү болуп иштеген адамдар 1,5 миң – 2 миңден ашуун айлык албайт,- деди К. Ташиев.

Анткен менен депутаттардын басымдуу көпчүлүгү жаңы мыйзам долбоорун колдоп чыгышты. Депутат Акматбек Келдибеков 1998-жылдан бери Кыргызстанда ар бир адам өз келечегине өзү акча топтоо жолуна түшкөнүн, ошондон социалдык камсыздоонун мүчөлүк акысы делген 38 сом өтөле аз экенин, тигүүчүлөрдүн пенсиясы кийин жарыбаган акчаны, 400-500 сомду түзүп каларын айтты.

Депутат Авасбек Момункулов коңулда жаткан жеңил өнөр жай тармагын ачыкка чыгаруу үчүн салык өлчөмүн азайтуу керек деп эсептейт:

- Ошондо тигүүчүлөрдүн баары коңулдан чыгат. Биз аларга чындап жардам берген болобуз. Ансыз көмүскөдөн эч ким сыртка чыкпайт. Баары мурдагысындай эле калат.

Өкмөт тигүүчүлөрдү коңулдан чыгарып алса кезекте тамак-аш, алыс жактарга жүк ташуучуларды эсепке алуу аракетине өтмөкчү. Азырынча тигүүчүлөр ачыкка чыгууну көздөп, калгандары натыйжасы кандай болорун күтүп отурушкан кези.