Экономика

Суроо: - Өткөн аптада Дүйнөлүк экономикалык форум менен абройлуу INSEAD бизнес мектеби “Байланыш системасынын даярдыгынын индексин” жарыяланды. Бул эмне болгон индекс?

-Бир нече сапаттык көрсөткүчтөрдүн негизинде аныкталган индексти интернет жана башка дигиталдык байланыш технологиясыны пайдалануу жана жаңы технологияны өндүрүшкө киргизүүгө өлкөдөгү даярдыктын абалын сүрөттөйт десек болот. Жалпы баа- өлкөнүн байланыш системасынын өнүгүүсүнө , компьютердик техниканы өкмөттүк чиновниктердин колдоно билүүсүнө жана экономиканы башкаруудагы ийгилигине ылайык берилген. Анткени, телефон жана компьютердик инфраструктура аларды башкара билген адистерсиз натыйжалуу иштебейт эмеспи. Жаңы технологияны өндүрүштө жана ишкерлер чөйрөсүндө колдонуунун деңгээли эмгек өндүрүмдүүлүгүнө да таасир этет. Бул иштин деңгээли улуттук өкмөттөрдүн маалымат технологиясыны жайылтып-колдоосуна да көз каранды болгондуктан, өкмөт бул багытта жүргүзгөн саясат да индексти аныктоодо эсепке алынган. Дагы бир маанилүү көрсөткүч - бул чакан ишканаларды инвестициялоо. Себеби, инвестиция жаңы технологияны колдонуунун катализатору саналат. АКШ, Япония сыяктуу өлкөлөрдүн экономикалык ийгилиги дал жаңы технологияны же ииновацияны каржылоого байланыштуу.

-Мурдакы советтик республикалардын, анын ичинде Кыргызстан бул индекс боюнча канчанчы орунда турат?

-Дүйнөлүк экономикалык форум менен белгилүү INSEAD бизнес мектебинин изилдөөсүнө караганда, Кыргызстан 103 орунду же ылдый жактан эсептегенде үчүнчү орунда турат. Эң начар Албания 106 орунда. Изилдөө да 106 өлкөнү камтыган. Кыргызстанга начар баа өлкөдө билим берүүгө, жаңы технологияны каржылоого жана чакан бизнести инвестициялоого казынадан өтө аз каражат бөлүнгөнүнө байланыштуу десек жаңылыштык болбойт.

Борбор Азиядагы эң мыкты деген Казакстан Интернет жана сателлиттик байланыш технологиясын пайдалануу, жаңы технологияны өндүрүштө колдонуу боюнча 60 орунда турат. Бир кездерде региондогу эң жарды эсептелген Тажикстан тизмеде
93 орунду ээлеген. Өзбекстан жана Түркмөнстанда изилдөө өткөрүлгөн эмес.

Интернет жана дигиталдык байланыш технологиясын пайдалануу, жаңы технологияны инвестициялоо боюнча АКШ кайрадан биринчи орунга чыккан. Мурда тизме башында Сингапур менен Финляндия турчу.
Мыктылардын катарында Түндүк Европа өлкөлөрү, Сингапур, Тайван, Түштүк Корея, Британия, Австралия бар. Бул өлкөлөр экономикалык өнүгүү, ишкерлик үчүн чөйрөнүн ыңгайлуулугу, коррупциянын абалы, билим берүүнүн деңгээли сыяктуу эл аралык көрсөтүчтөрү боюнча да алдыңкылардын катарында жүргөнү маалым.

Россия дүйнөгө компьютерди мыкты билген адистери жана программистери менен таанымал. Бирок, өлкөдө Интернет кеңири жайылган эмес. Билим берүү тармагына жана чакан бизнеске инвестиция аз салынат. Андан улам, Россия алдыңкы технологияны колдонуу боюнча 72 орунда турат.
Ал эми акыркы жылдары экономикасы ылдам өсүп бараткан дөө-шаалар Индия 40, Кытай 50 орунда, же Россиядан алда кайда алдыга кеткен.

Көлдүктөр буудай аянтын быйыл 100 миң гектарга жогорулатууну чечишти. Анткени, облус губернаторунун орунбасары Кабылбек Жумалиевдин айтымында, Орусияда эгин талааларынын 30-40 пайызын үшүк алгандыктан буудай наркы күзүндө 5-6 сомго көтөрүлүшү мүмкүн.

Ошол эле маалда дыйкандарды жер салыгын төлөө быйыл буудай түрүндө эмес, акчалай талап кылынып аткандыгы беймазага салууда.

- Бир тыйын да төлөбөйбүз. Себеби жер актабаса, баары кымбатка турса кантип төлөйбүз. Менин өзүмдүн тракторум бар, эсептеп көрсөм 1 гектарга үрөндөн башка 5 миң сом кетет. Алганың 1 тонна буудай, быйыл Түптө 3 сомго түштү. Андан көрө сатып албайбызбы. Чарбаны толук талкалап бүттү, жер семирткич, солярка кымбат, үрөн жок - деди Ысыккөл районундагы Чоңсарай айылынын тургуну Канатбек Токсонбаев.

Түп районунун дыйкандарына барганыбызда техникаларын оңдоп жатышкан экен. Күрмөнтүлүк Акылбек Мырзабеков кол менен оталдырган трактордун тетиктери да кымбаттаганына кейип отуруптур:

- Жазгы талаа иштерине даярданып атабыз. Тракторлор эски, дөңгөлөк кымбат. Бир дөңгөлөгү 12 миң сом турат.

Акылбек Мурзабеков Түп районунда колорада коңузуна каршы күрөшүү быйыл дагы массалык түрдө жүрбөсө, картошка эккендер кур жалак каларын эскертти.

Облустагы жазгы талаа иштерине быйыл 7 миң 700 тонна күйүүчү май керектеле турган болсо, анын 55 пайызы гана бар. Бул маселе, айыл чарба департаментинин маалыматына караганда, күйүүчү май үчүн өткөн жылы берилген 12 млн. сом карыз каражат элден чогулбай аткандыгы менен байланыштуу.

Көрсө, өткөн жайда мөндүр түшүп Тоң районунун миң гектар жерин, Аксуу районунун бир жарым миң гектар жерин, Түптүн 500 гектар, Жетиөгүз районунун 600 гектар жерин мөңдүр уруп кеткен. Чыгымга учураган дыйкандар күйүүчү май акысын кайтарып бере албай калышкан.

Быйыл дыйкандар үчүн дан азык буудайы дагы аз берилип, үрөн дагы тартыш. Мисалы, бир эле Ысыккөл районун алсак, азык-түлүк буудайы 640 тоннага, күйүүчү май 210 тоннага аз бөлүнгөн. Райондук айыл чарба департаментинин башчысы Абылбек Калыковдун ырасташынча быйылкы жылы дыйкандарга тартылган дагы бир түйшүк алган буудайды жылдагыдай башма-баш кайтарбай, эми бир тонна үстүнө дагы 70 кг. кошумча төлөп бериши керек