Экономика

Баш-аягы 30 гектирге жакын жерди ээлеген, буга кошумча 15 чакырым алыстыктагы Аксай кенинен майдаланган ташты конвейер аркылуу ташып келүүгө эсептелген Кызылкыядагы цемент заводу Борбор Азиядагы жаңы типтеги өнөр жай ишканасы болмокчу. Социализм тушунда курулган Казакстан менен Өзбекстандагы 8, Кыргызстандагы Кант цемент-шифер заводдору нымдуу ыкма менен иштеп, иштетилгенден калган түтүн аралаш чаңды такай абага бүркүп турат.

Кызылкыядагы завод экологиялык жагынан таза, жаңы технологиялык жетишкендиктерди көргөзчү ишкана. Заводдун башкы директору Ян Фишер 80-жылдары Кызылкыяда цемент заводун куруу планга киргизилип, бирок да социализм урап калгандан кийин демилге унутта калган дейт.

- Бул долбоор, менин оюмча, Кыргызстанда курулган жана курула турган эң ири объект болмокчу.

Кыргызстандагы ири курулуштардын дээрлик баарынын башында турган тажрыйбалуу куруучу Ян Фишер социализм заманында алдагыдай ири ишкана кеминде 4 жылда курулуп бүтмөк эле деп билдирди. 14 айдын ичинде бүткөрүлчү ири курулуш комплекси бир убакта башталат.

- Биз бардык ишти бир убакта жасайбыз. Сырьену кабыл алуудан тарта чыгарылган цементти жүктөөгө чейин баарын чогуу жасайбыз,- дейт Ян Фишер.

Цемент заводунун жерпайын даярдаш үчүн 1 миилион тонна топурак сыртка ташылып чыгышы керек. «Инэксимбанктын» президенти Данияр Үсөнов жаңыдан ишке киргизип жаткан долбоорун каржылоого Кытайлык CAMC компаниясы 80 миллионго жакын доллар акча бөлүүгө макул болуп, заводдун жабдуулары жай айында келе тургандыгын маалымдады. Заводдун долбоорлоо жумуштары 9 айдын ичинде бүткөрүлдү. Кызылкыядагы цемент заводу артынан кошумча ишканаларды да ала келет.

- Жаңы сунуштар болуп жатат. Ал жерге гипсокартон чыгара турган дагы бир завод куруш керек. Азыр курулуштун баары гипсокартон менен болуп атпайбы. Фергана өрөөнүндө андай завод жок. Казактарда бар. Өзбектерде, бизде жок. Ошон үчүн ошол долбоорду да ойлоп жатабыз. Заводдун эки линиясы иштеп калса ар бир күнү 100 вагон жөнөтүшүбүз керек. Ал үчүн темир жолду оңдоо, ташуучу составды жаңылообуз керек.

Данияр Үсөновдун айтуусунда, буга кошумча көмүр өнөр жайын жаңылоо, башка курулуш материалдарын чыгаруу цемент заводунун курулушу менен кошо жүрмөкчү. Кытайдын CAMC компаниясынын вице-президенти Ванг Бо жаңы долбоор Кыргызстан үчүн өзгөчө маанилүү иш деп айтты.

- Бул абыдан маанилүү долбоор деп эсептейм, себеп дегенде, курулушка эң керектүү цемент чыгаруучу завод курулганы турат. Завод 2 миллион тонна цемент чыгарууга эсептелген.

Кыргызстандын Экономика жана каржы министри Акылбек Жапаров цемент заводу ишке киришсе 5 миңге жакын киши иш менен камсыз болор эле деген пикирде.

- Завод буюрса ишке ашып кетсе, быссымылда, дегенде эле 1000 жакын киши иштеп жатат. Ар бир үйдө бештен киши болсо, 5000 кишинин күнүмдүк оокаты, жумушу дагы пайда болуп атат.

Кызылкыянын тоо жактагы төштүү беттеги чакан Жинжиген айлынын жанына түшүп аткан заводдун курулушуна көпчүлүк менен кошулуп тестиер балдар да кызыкдар.

- Ушул жерде иштеген жакшы да, - дейт заводко коңшу айылдын өспүрүмү.

Кыйла жылдан бери болгон өндүрүштүн кыйласын талап-тоноп жок кылган кыргызстандыктар жаңы заводдун курулушуна өзгөчө маани беришкенин аземге келген Ош менен Баткен облусунун кылкылдаган калкы айгинелеп турду.

Бийликтин бир колдон экинчисине мажбур өткөрүлүшү артынан оголе көп саясий-социалдык, алары аз келгенсип экономикалык проблемаларды ээрчите келерин кыргыз коомчулугу күтпөсө деле керек. А.Акаев режими калк көөнүнө аябай тийген белем, экс-президенттин өлкөсүнөн кетип калышына эле элдик революционерлердин кыйласы ыраазы.

- Биздин оппозициянын койгон максатына жеткенибиз – бул А.Акаевдин тоталитардык режимин кулатканыбыз болду. А кемчилиги чынында экономикалык жактан артта калдык,- дейт Элдик революцияны коргоо коомдук кыймылынын жетекчиси Болот Айдаров.

Анын пикирин дагы бир ыңкылапчы Нурлан Алымкул уулу да колдойт.

- Чындап айтканда элдин мүдөөсү аягына чыкпай калды. 99% бийликте А.Акаевдин кишилери калып калышты дагы, экономикалык ахывалыбыз күндөн-күнгө оорлоп баратат. Эски режимдин эле бийлиги кайра калып калды.

Ыңкылапты эл өзү уюштурганын Нарынбек Сапалов да ырастайт.

- Революция болду, эл жасады. Эмне кылып атасыңар деп, бийликке капыстан келип калышты. Эптеп эле беш малыбыз бар, ошону карап эле жатабыз. Завод-фабрикалар талкаланган.

Бийликти алмаштыруунун түпкү максаты элдин турмушун жакшыртууга шарт түзүү, коррупцияланган үй-бүлө бийлигин жоготуп, эл камын ойлогондорду башкарууга алып келүү болчу. Белгилүү ишкер Борис Воробьев А.Акаевди бийликтен кууп түшкөн элдик ыңкылаптын кемчилине караганда жакшы жагы көп болду деген пикирде.

- Мен жакшы жагы көбүрөөк болду деп эсептейм,- дейт Борис Воробьев.

Ыңкылаптан кийинки бир жыл ичинде экономикада өнүгүү байкалбай, макроэкономикалык көрсөткүчтөр кыйла төмөн экендигин жаңы бийлик өкүлдөрү деле жашырбай эле айтып келатышат.

- Экономикалык жагынан алганда деле, менин оюмча, өткөн жыл ийгиликтүү болду деп айтыш кыйын,- дейт Улуттук банк төрагасынын милдетин аткаруучу Максатбек Ишенбаев.

Кыргызстандын экономика жана каржы министри Акылбек Жапаров бир жыл ичиндеги дурус жышаан катары өлкө экономикасы кургуйга кулап түшпөй, белгиленген чекке жетпей калса да, өзүнүн ийкемин сактап калганына басым жасайт.

- Билесиздер, өкмөт тарап кетип, президент жок болгон чакта биздин экономика түпкүргө түшүп кетпеди. Жеке менчикке таянган экономикалык реформалар өзүнүн ийкемин көрсөтүп, туруктуулугун сактап кала алды. Өткөн жылы ички дүң продукттун төмөндөшү байкалды, жыйынтыгын 0,4% жетишпестик менен аяктадык. Жалпысынан алганда, быйылкы эки айда «Кумтөрдү» кошкондо 3,8% өсүшкө жетиштик. Жүрө-жүрө баары калыбына келерине ишенем,- дейт Акылбек Жапаров.

Ыңкылаптан кийинки бир жыл экономикалык өнүгүшкө жол аччу үмүт-тилекке байланып, бийлик менен оппозиция, ортодо турган калк – баары эртеңкисине баам таштап отурат.