Экономика

Кыргызстандын өнөр жай, соода, туризм министринин орунбасары Сабырбек Молдокулов милиондогон акчалардын көбү салык түрүндө мамлекеттин казынасына түшпөй, чиновниктердин сол чөнтөгүнө кетүүдө деген пикирде.

- Азыр тигүүчүлөр 290 миллион сом төлөш керек. Бирок, иш жүзүндө алардан болгону 2,5 миллион сом гана түшүүдө. Аны 100 миң кишиге эсептей келгенде 2 сомдон эле түшөт экен. Калганы биздин оюбуз боюнча, соцфонддун кызматкеринин чөнтөгүнө түшөт болуш керек.

Депутат Темир Сариев ушу тапта “Кыргызстанда жасалган” деген эн-белги коюлган кийимдер Орусияда өтүмдүү экенин көргөн кытай ишкерлери аны көчүрүп, товарларды жайнатып чыгарып жатканын, биздин товарлар мыкты сапатта экенин билдирип, ал өсүп баратканын мисалга тартты.

Антип чет жерде өтүмдүү товарларды чыгарган тигүүчүлөр ай сайын 150 сомдук патент, 38 сомдук социалдык камсыздануу мүчөлүк акысын төлөп турушса мамлекет бюджетине 180 миллион сом салык, 28 миллион сом социалдык камсыздоо акысы чогулуп турмак.

Сабырбек Молдокуловдун айтуусунда, тигүү тармагындагы ишкерлер өзүнчө салык, 10 тигүүчү машинеси бар ишкер 1000 сом, андан ашканы ар бир машинесине 50 сомдон айына салык төлөйт. Бирок да өкмөт менен тигүүчүлөр ассоциациясы биргелешип иштеп чыккан патент системасы мыйзамдык негизге түшө электигинен акыркы эки айда патент акысын төлөөчүлөрдүн катары кыйла азая түшкөн.

Депутат Камчыбек Ташиев кийим тигүүчүлөрдөн 150 сом патент акы, 38 сом камсыздоо мүчөлүк акысын төлөөнү талап кылуу социалдык теңчиликке жатпасын эскертип, жаңы мыйзам долбоорун колдобой тургандыгын билдирди:

- Ал жерде жүк ташуучу, тигүүчү болуп иштеген адам канча айлык аларын билесизби?

Сабырбек Молдокулов: - Ошол тармакта иштеп жаткандардын орточо айлык акысы 4 миң сомдун тегереги.

- Калп айтып атасыз. Эгер билбесеңиз мен сизге туурасын айтып берейин. Ошол жерде тигүүчү болуп иштеген адамдар 1,5 миң – 2 миңден ашуун айлык албайт,- деди К. Ташиев.

Анткен менен депутаттардын басымдуу көпчүлүгү жаңы мыйзам долбоорун колдоп чыгышты. Депутат Акматбек Келдибеков 1998-жылдан бери Кыргызстанда ар бир адам өз келечегине өзү акча топтоо жолуна түшкөнүн, ошондон социалдык камсыздоонун мүчөлүк акысы делген 38 сом өтөле аз экенин, тигүүчүлөрдүн пенсиясы кийин жарыбаган акчаны, 400-500 сомду түзүп каларын айтты.

Депутат Авасбек Момункулов коңулда жаткан жеңил өнөр жай тармагын ачыкка чыгаруу үчүн салык өлчөмүн азайтуу керек деп эсептейт:

- Ошондо тигүүчүлөрдүн баары коңулдан чыгат. Биз аларга чындап жардам берген болобуз. Ансыз көмүскөдөн эч ким сыртка чыкпайт. Баары мурдагысындай эле калат.

Өкмөт тигүүчүлөрдү коңулдан чыгарып алса кезекте тамак-аш, алыс жактарга жүк ташуучуларды эсепке алуу аракетине өтмөкчү. Азырынча тигүүчүлөр ачыкка чыгууну көздөп, калгандары натыйжасы кандай болорун күтүп отурушкан кези.

Азыркы тапта Беларустун экономикасы стабилдүү өнүгүп жатат, бир гана жери ал Орусиянын арзан энергетика ресурстарына көз каранды. Стюарт Хензел - Лондондо жайгашкан Экономикалык Чалгын борборунун экспертинин айтымында келерки эки жылда Лукашенко бир катар экономикалык кыйынчылыктарга туш болот.

- Менимче, негизги кыйынчылык ушунда, Беларустун экономикасы соңку бир нече жылдардагыдай темпте өсө берээринде ишеним жок,- дейт Стюарт Хензел.

Беларустун экономикасы Орусиядан келген арзан мунай-газдан өтө көз каранды. Беларус учурда газдын 1 миң куб метрине 47 доллар төлөйт, бул КМШдагы эң арзан баа. Ал эми Батыш Европалык өлкөлөр миң кубометрине 240 доллар төлөйт.

Жакында Газпромдун Беларуска газды европалык баа менен сата тургандыгын жарыялашы өлкөдө бир топ тынчсызданууну пайда кылды. Белгилүү болгондой, өткөн кышта Украина, Молдова жана Грузия Орусия менен соодалашып жатып, акыры баанын кескин өсүшүнө макул болушту. Бирок Лукашенко бул ирет да суудан кургак чыгышы толук мүмкүн:

Татяна Маненок Минскиде чыгуучу «Беларустар жана базар» журналынын экономикалык баяндамачысы. Анын ишениминде, Орусия өзүнүн көзгө басар союздашы болгон президент Лукашенкону ара жолдо калтырбайт, ошондуктан акыры мунай-газдын баасы боюнча мунаса жетишилет. Канткен менен Беларус Маскөө үчүн аскердик кызматташтык жаатында да, өз товарын ташууда да маанилүү өлкө. Анын үстүнө мурдагы советтик жумурияттардан бир гана ушул жумурият Орусия менен биригүүнү кааларын да унутууга болбойт.

Ошол эле убакта эл чарбасынын 80 пайызы мамлекеттин колунда кала берип жаткан Беларуста завод-фабрикалардын дээрлик 60 пайызы чыгаша менен иштейт. Мунун оорчулугун бир канча чакан ишканалар көтөрүп келишет. Мындай кырдаал көпкө созулаарын болжолдоо кыйын, ошондуктан лондондук аналитик Хензел Лукашенко өзүнүн экономикалык саясатынын кулу болуп калды дейт:

- Анын экономикалык саясаты инвестицияларга жана экономиканын узак мезгилдүү өсүшү үчүн зарыл болгон реформаларга жагымдуу шарт түзө алган жок. Лукашенконун саясий модели жана келечекте саясий көзөмөлүн сактап кала алаары ал өзү курган экономикалык структурага көз каранды, бул структура болсо мамлекеттин өтө катаал көзөмөлүнө негизделген.

Базар реформасын жүргүзүү үчүн, Лукашенкого чыгашалуу ишканаларды жабууга туура келмек, бул жумушсуздуктун кескин өсүшүнө алып келет. Бирок Лукашенко антип, өзүнө болгон колдоого шек келтире албайт. Жеке менчиктин жана ортоңку класстын күч алышы да ал үчүн коркунучтуу. Ошондуктан Хензелдин пикиринде Лукашенко мурдагыдай уланта албаган, бирок алга жыла албаган ыңгайсыз ахвалда калды.