Экономика

Райондун тоо бөлүгүндө бак, буудай жана май өсүмдүктөрү өстүрүлөт. Карасуу, Кызылтуу, Каражыгач, Кербен, Жергетал айыл өкмөттөрүндө миңдеген гектар жер айдалбай турат. Жаңы жол айылындагылар жамгыр тилешет:

- Эгин-тегинди чыгаруу боюнча бир насосубуз бар эле союз убагында курулган, ал жараксыз болуп калды. Үч жылдан бери Кудай талаа берген суудан эптеп талаш-тартыш болуп сугарып атабыз - дейт Рүстөм Чекирбеков.

Коконбек Жаманкулов айткандай каражаттын тартыштыгы менен күйүүчү май, техника, үрөндүн аздыгы тоолуктардын колун байлаган:

- Жер аянтыбыз өтө аз. Аз болсо да ошону айдай турган техника жагынан өтө артта калганбыз. Үлүшкө берилген техникаларыбыз бүт жок болгон.

Кашкасуу айылында суу тартыш. Тоо жана булак сууларынын үзүрүн өзбекстандыктар көрөт. Актерек каналы курулса гана кашкасуулуктарга суу тиет. Айыл ардагери Абдраим Нарынбаев сунуш кылгандай техникалык кызмат түзүлсө, дыйкандардын жүгү жеңилдейт болчу:

- Суу жок. Жамгыр болсо болуп калат, болбосо жок, абдан кыйналып жатабыз. Р
айондо техникалык кызмат түзүлсө бизге жеңил болот эле.


Кызылжар, Кошдөбө айыл өкмөттөрүндө эгин себүүдөн бошогон техникалар тоо бөлүгүнө жиберилгени менен каражаты жок адамдар жерин карызга айдатуудан башка аргасы жок.

Акимдин орунбасары Абил Курбановдун түшүндүрмөсүндө жер семирткич алынбай, Ошко түшүрүлгөн күйүүчү майды Аксыга ташып келүү оор болууда:

- 65 тонна күйүүчү май берилиш керек эле. Жардам иретинде эсепке алдык эле бул маселе чечилбей калды. Минералдык жер семирткичтер боюнча Оштон кредиттин эсебинен биздин районго 100 тонна бөлүнүптүр. Ушуну алып келиш да кыйын болуп атат. Айыл өкмөттөгүлөр топтоп, алып келип берүүгө аракет кылып жатабыз.

Ал эми «Жерүй» алтын кенин иштетип келген англиялык «Оксус Голд Майнинг» компаниясы кыргыз өкмөтүн эларалык сотко чакырып, күтүлгөн кирешесинин баасын айтып, айып пул өндүрүп алуу аракетин жасайбы же унчукпай отуруп калабы – бул да азырынча белгисиз. А.Жакыпов лицензиясынан кол жууган компания ишти тынч бүтүрбөсө кыргыз өкмөтү да ага оңор эмес акчаны коюп, аны деле доого жыгуу аракетин жасай турганын билдирди.

- Эгерде алар биз ушунча акчага ээ болмокпуз десе, биз компания 2000-жылдан бери иштесе биздин бюджетке 146 миллион доллар акча түшмөк экен. Андай боло турган болсо биз ошону да сотко коебуз,-деди Алмаз Жакыпов.

Дилденин баасы дүйнөлүк базарда асманды чапчып калгандан бери кыргыз өкмөтү «Кумтөр» алтын кенин казып алуу жөнүндө канадалык компания менен түзгөн келишиминде кетирген алешемдиктерин кайталабаштын амалына өткөн. Ошол себептүү «Талдыбулак» алтын кенине келген казакстандык «Саммер Голд» компаниясына эмитен эле биргелешкен ишкананын эсебине 15 миллион доллар акчаны которуп коюуну талап кылууда.

Адистердин болжолунда «Жерүй» алтын кенинин запасы 65 – 68 тоннанын тегерегинде. Кыргыз өкмөтү ушу тапта сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп, лицензия берүүгө макул болуп жаткан австриялык «Глобал Голд» компаниясы коюлган шарттардын баарын туура көрүп, өндүрүлгөн алтындын 40% кыргыздарга калтырып, буга кошумча, кенден пайда тапса да, таппаса да Талас облусунун социалдык-экономикалык өнүгүшүнө жыл сайын 2,5 миллион доллар акча төлөп берүүгө макул болууда.

- Жылына 2,5 миллион доллар төлөнмөк болуп жатат. Анан өтө принципиалдуу маселе – бизде аффинаждык завод бар. «Жерүйдүн» алтыны ушул Кыргызстанда, аффинаждык заводдо аффинаждалганы турат. Эски инвесторго караганда бу жаңы шарттар жакшыраак,-деди Алмаз Жакыпов.

«Жерүй» алтын кенинде ашып барса бир жыл, болбосо 8 айдын ары-берисинде даярдык иштери бүтүп, комбинат ишке киришип калышы ыктымал. «Кумтөр» алтын кенинде казып алуу иштери кыйла төмөндөп турган чакта, андан кийинки ири кендин ишке кириши Кыргызстандын экономикасына олуттуу дегидей таасир көрсөтөр эле. Өкмөт башчы Ф.Кулов өткөн жылкы экономикалык көрсөткүчтөрдүн төмөн болушу «Кумтөргө» байланыштуу болду деп эсептейт.

- Ички дүң продукт өткөн жылы 0,6% гана төмөндөдү. «Кумтөр» алтын кенин кошпогондо, ички дүң продукттун өсүшү 1,4% гана түздү.

Ойлонткон жагдай, талаштуу долбоордун тагдыры эларалык сотко түшүп, өкмөт күткөн иш узакка созулуп кетүү коркунучунда тургандыгы.