Экономика

Ал эми «Жерүй» алтын кенин иштетип келген англиялык «Оксус Голд Майнинг» компаниясы кыргыз өкмөтүн эларалык сотко чакырып, күтүлгөн кирешесинин баасын айтып, айып пул өндүрүп алуу аракетин жасайбы же унчукпай отуруп калабы – бул да азырынча белгисиз. А.Жакыпов лицензиясынан кол жууган компания ишти тынч бүтүрбөсө кыргыз өкмөтү да ага оңор эмес акчаны коюп, аны деле доого жыгуу аракетин жасай турганын билдирди.

- Эгерде алар биз ушунча акчага ээ болмокпуз десе, биз компания 2000-жылдан бери иштесе биздин бюджетке 146 миллион доллар акча түшмөк экен. Андай боло турган болсо биз ошону да сотко коебуз,-деди Алмаз Жакыпов.

Дилденин баасы дүйнөлүк базарда асманды чапчып калгандан бери кыргыз өкмөтү «Кумтөр» алтын кенин казып алуу жөнүндө канадалык компания менен түзгөн келишиминде кетирген алешемдиктерин кайталабаштын амалына өткөн. Ошол себептүү «Талдыбулак» алтын кенине келген казакстандык «Саммер Голд» компаниясына эмитен эле биргелешкен ишкананын эсебине 15 миллион доллар акчаны которуп коюуну талап кылууда.

Адистердин болжолунда «Жерүй» алтын кенинин запасы 65 – 68 тоннанын тегерегинде. Кыргыз өкмөтү ушу тапта сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп, лицензия берүүгө макул болуп жаткан австриялык «Глобал Голд» компаниясы коюлган шарттардын баарын туура көрүп, өндүрүлгөн алтындын 40% кыргыздарга калтырып, буга кошумча, кенден пайда тапса да, таппаса да Талас облусунун социалдык-экономикалык өнүгүшүнө жыл сайын 2,5 миллион доллар акча төлөп берүүгө макул болууда.

- Жылына 2,5 миллион доллар төлөнмөк болуп жатат. Анан өтө принципиалдуу маселе – бизде аффинаждык завод бар. «Жерүйдүн» алтыны ушул Кыргызстанда, аффинаждык заводдо аффинаждалганы турат. Эски инвесторго караганда бу жаңы шарттар жакшыраак,-деди Алмаз Жакыпов.

«Жерүй» алтын кенинде ашып барса бир жыл, болбосо 8 айдын ары-берисинде даярдык иштери бүтүп, комбинат ишке киришип калышы ыктымал. «Кумтөр» алтын кенинде казып алуу иштери кыйла төмөндөп турган чакта, андан кийинки ири кендин ишке кириши Кыргызстандын экономикасына олуттуу дегидей таасир көрсөтөр эле. Өкмөт башчы Ф.Кулов өткөн жылкы экономикалык көрсөткүчтөрдүн төмөн болушу «Кумтөргө» байланыштуу болду деп эсептейт.

- Ички дүң продукт өткөн жылы 0,6% гана төмөндөдү. «Кумтөр» алтын кенин кошпогондо, ички дүң продукттун өсүшү 1,4% гана түздү.

Ойлонткон жагдай, талаштуу долбоордун тагдыры эларалык сотко түшүп, өкмөт күткөн иш узакка созулуп кетүү коркунучунда тургандыгы.

Акыйкатта да, жалаң саясий толкундоолордун кучагынан чыга албаган Кыргызстандын ички дүң продуктусунун өсүү темпи мурдагы жылга салыштырганда 0,6% гана төмөндөп, айрым көрсөткүчтөр боюнча азыноолок жылыштардын байкалганын парламент алдындагы отчетунда өкмөт башчы Феликс Кулов баяндап берди.

- Өткөн жылдын негизги оң натыйжасы кескин экономикалык төмөндөөгө жол бербей, макроэкономикалык туруктуулукту сактап калуу болду. Ал эми мындай коркунуч чынында болгон. Жалпысынан 2005-жылда ички дүң продукт көлөмү реалдуу түрдө 0,6% гана төмөндөдү.

Экономикалык көрсөткүчтөрдүн кыйласынын белгиленген чекке чыга албай калышынын бир себеби “Кумтөр” алтын кенинин начар иштегени, өнөр жай өндүрүшүнүн көлөмү 12% төмөн түшкөнү, айыл чарбасынын чеке жылытпаган жыйынтык менен жыл аягына чыгышы себеп болгон.

Ал аз келгенсип, өткөн жылы энергетикадагы техникалык, коммерциялык жоготуулар 39% чыкты. Кыргызстан өндүргөн электр энергиясынын тең жарымына жакыны уурдалып, таланып-тонолуп жок болууда. Ошол себептүү өкмөт ушу тапта тармактын бөлүштүрүү компанияларын жеке колго өткөрүп, кыйла жылдардан бери кризистен башы чыкпаган сектордун абалын жакшыртуунун аргасына өтүүдө.

Жубанткан бир нерсе, өткөн жылы тигүүчүлөр журту дурус дегидей көрсөткүчкө жетишти. Мурда көмүскө иштеп келаткандарынын кыйласынын ачыкка чыгышынан андагы өсүш 13% чыкканын Ф.Кулов канааттануу менен белгиледи.

Кыргызстандын өкмөтүнүн баш оорусуна айланып аткан дагы бир проблема тышкы карыздар болууда. Бечел калган өлкөлөргө ыроолонгон ХИПК программасынын шарттарын байкаштырып көргөн соң гана өкмөт ага кирүү-кирбөө маселесин кеңешип чечерин Ф.Кулов депутаттар алдында жарыя кылды.

- Быйылкы жылдын башында мамлкеттин карыздары 85 миллиард сомду түздү. Бул АКШ долларына которгондо 2 миллиард долларды түзөт. Анын тышкы карызы 1,8 миллиард АКШ долларын, ички карыз 174 миллион АКШ доллар акчасынa чыкты. Өткөн жылы өкмөт карыз жүгүн жеңилдетүү, аны төлөөнү кийинкиге жылдыруу аракетин көрдү.

Экинчи ирет карызды төлөөнү кийинкиге жылдыруу өтүнүчү менен кайрылбашын эскертип, Париж клубу өткөн Кыргызстандын беш өлкө менен карызын төлөөнү кийинкиге жылдырып, айрым жеңилдик шарттарын түзүп берген.

Парламент депутаты Жусуп Иманалиев эларалык каржы уюмдарынын өктөм талабынан улам кыргыз өкмөтү ачык чече албай келаткан пенсия жашын төмөндөтүү маселеси кандай чечилип жатканын сурады. Вице-премьер-министр Адахан Мадумаров парламенттик каникулга чейин бул маселенин башы ачылып кала турганын маалымдады. Эртең өкмөттүн отчету талкууланат.