Экономика

Салык кодексинин кыйла убакыт даярдалып калышынын олуттуу дегидей себеп-жөнү бар. Мурдагысынан айырмаланып ал жөнөкөй, так жазылышы керек болчу. Ар кандай эки ачакейлик, кош маани алып талаш чакырган учурлардын баары эми салык төлөөчүнүн пайдасына чечилет. Буга кошумча жаңы кодексте салык жыйноочулардын укуктары кеңейтилип, салык төгүүчүлөрдүкү кыйла тарып калганы талкуу-жыйындардын дээрлик баарында айтылып келди.

Кыргызстандын экономика жана каржы министри Акылбек Жапаровдун ырасташынча, жаңы кодекс ириде ишкердик кылуучуларга кеңири экономикалык мүмкүнчүлүк берүүнү көздөйт.

- Салык жаатындагы реформаларды аягына чыгалы деп жатабыз. Бир салык төлөөчүгө бир эле текшерүүчү орган болсун деп жатабыз. Ошону менен бирге салыктын санын кескин азайтабыз деп атабыз дагы, түшүнүктүү жеке эле салык чогултуучуларга эмес, салык төлөөчүлөргө да түшүнүктүү Салык кодексин жазып чыгалы деп жатабыз.

Жаңы Салык кодекси бул ирет өкмөт салыктардын түрлөрүн азайтып, кошумча нарк, жеке киреше, пайда салыктарынын өлчөмүн 10% түшүрүү, сырттан ташылып келинген жабдуулардан кошумча нарк салыгын алып салгандан кийин даярдалып жатат. Айыл чарба өндүрүшчүлөрү да кошумча нарк салыгынан бошотулат, дыйкандар эми мурдагысындай эле жалгыз жер салыгын гана төлөшөт. Мындан тышкары жергиликтүү салыктардын саны он алтыдан алтыга чейин кыскартылат.

- Салыктарды азайткандан кийин, айыл чарбасынан кошумча нарк салыгын алып койгондон кийин, жабдуулардан салык алмайды токтотуп, кошумча нарк салыгын 500 миң сомун 2,5 миллион сомго көтөргөндө чын эле бизде бюджетте 470 миллион сом киреше түшпөй калып жатат. Биз муну башка салыктардын деңгээлин көтөрүү менен, тактап айтканда, алкоголдук ичимдиктерден алынчу акцизди 1 литрге 3 сомдон көтөрөлү деп жатабыз. Анан шаардагы жер салыгы, көптөн бери шаардагы 1 чарчы метр жердин салыгы 16 эле тыйын экен. Өзүңүздөр көрүп атасыздар, Бишкекте 5 сотук жерди 10 000 долларга сатып алып жатышат. Муну биз 3 эсе көтөрөлү десек, парламенттегилер 5 эсе көтөргүлө деп жатышат. Ушундай аракеттерди жасайлы деп жатабыз,- дейт Кыргызстандын экономика жана каржы министри Акылбек Жапаров.

Салык түрлөрү менен өлчөмдөрүнүн кыйла кыскартылышы быйылкы жылдын маңдай жылытпаган экономикалык ахывалына кептелген өкмөттү да катуу ойлонтуп койгон белем, эмдиги жылдын экономикалык өнүгүү ыраатын ал 5,4% деңгээлине жеткирүү болжолун куруп отурат.

Өкмөттүн өзгөчө үмүт арткан төрт тармагы, атап айтканда, ички дүң продукттун 40% жакынын түзгөн айыл чарбасын аксатып келаткан кайра иштетүү өнөр жайын көтөрүү, энергетика тармагын реформалоо, тейлөө кызматын жакшыртуу, курулуш ишин жандантуу жүзөгө ашырылбаса салык реформасы жакшы натыйжа бериши да күмөн. Өкмөт башчы Феликс Кулов ырасташынча, салыктын айрым түрлөрүнүн азайышы эмдиги жыл бюджетине сөзсүз таасир тийгизет.
- Мунун баары бюджетке байланышкан. Ошондуктан айрым салыктардын азайышы, башкаларынын көбөйүшү бюджетте көрсөтүлдү.

Буга чейин экономикалык аракет-кыймылдарынын баки-жогун эларалык валюта корунун уруксатына байлап келген кыргыз өкмөтүнө салык реформасын жүргүзүүгө Эларалык валюта кору каржылык колдоо көрсөтө тургандыгын ЭВФтин Кыргызстандагы өкүлү Майкл Меред да бышыктаган:

- Биз салык реформасынын жүзөгө ашырылышы боюнча көмөк көрсөтүү тууралуу кыргыз өкмөтү менен макулдаштык. Өзгөрүүлөр салык саясатында жана салык жыйноо тарабында болот.

Өкмөттүн макулдугун алган жаңы Салык кодекси парламент талкуусуна коюлмакчы. Кодекс азырынча аткаруу бийлигинин жактыруусуна ээ боло элек. Ошол себептүү быйылкы жылдын бюджетине киргизилген салык саясатындагы өзгөрүүлөр кыязы, маалынан кечигибирээк мыйзамдык негиз алат окшоп калды.

Россия 1-январда Украинага газ берүүнү азайткандан бери Москва жана Киев ортосундагы кайым айтышуулар дагы курчуду. Ырасмий Киев дүйшөмбү күнү жасаган билдирүүсүндө Россияны Украинанын экономикасын ала салдыргысы келүүдө деп айыптады. Жекшемби күнү президент Виктор Юшенко Россияны газ менен камсыздоо боюнча мурда кол коюлган келишимдердин шартын бузууда деп күнөөлөгөн:

–Газды берүү 1-январда эмес, 31-декабрдан тартып азайтылды. Бул - Россия газын ташуу жана камсыздоо боюнча мурда түзүлгөн келишимдерди бузуу болуп саналат. Биз муну Украинага түздөн-түз экономикалык кысым көрсөтүү деп баалайбыз.

Россиянын маалымдашынча, акыркы бир күндө Украина европалык керектөөчүлөргө жөнөтүлгөн 100 миллион куб метрге жакын газды буруп алган.
Украина, тескерисинче, бир куб метр да газ албаганын айтууда. Бирок, мурдараак Батыш Европага өлкө аркылуу өткөн куурдагы газдын 15 процентин жол акысы катары алууга укугу бар экенин эскерткен.

Москванын Украинага каршы “газаватынын” таасири Европада сезиле баштады. Австрия, Мажарстан, Польша, Словакия газ аз келе баштаганын маалымдашты. Украина аркылуу келген газдын көлөмү, Австриянын OMV компаниясынын билдиришинче, үчтөн бирге жакын азайган.
Евробримдик керектеген газынын 25 процентке жакынын Россиядан алат. Анын 80 проценти Украина аркылуу өткөн куурдан келет.
Газдын тартыштыгынан өнөр жай менен ири бизнес катуу чыгаша тартат. Мындан тынчсызданган Германия, Италия, Франция жана Австрия өкмөттөрү Россия менен Украинага кайрылышып, газды туруктуу камсыздоого жана өз ара мунасага чакырышты. :

–Бул талашта эки тарап туура бүтүмгө келе алат деп үмүт кылабыз жана, андан тышкары, Россия менен Украина жакын коңшулар катары өз ара мунаса табаарына ишенебиз,- деди Германиянын канцлери Ангела Меркель.

Кошмо Штаттары Москванын күтүүсүз кадамы Европанын отун энергия тармагын кооптуу абалга койогонуна өкүнүчүн билдирди. Мамдепартаменттин өкүлү Син МакКормак жекшемби күнү жасаган билдирүүсүндө, газды чукул кыскартуу “энергия саясый кысымдын куралы” катары пайдаланып жаткан жокпу деген суроону жаратаарын айтып, Вашингтон Россия менен Украина энергия маселесинде “акырындап базар мамилесине өтүүсүн жактайт” деди.