Экономика

Коопсуздук маселелери боюнча аналитик Павел Фелгенгауэр Ашгабад менен Москва ортосундагы газ проблемасынын себептерин мындайча түшүндүрөт:

Түркмөн газы Украинага Россия аркылуу сатылат. Анын бөлүгү андан ары Украинадан Батышка экспорттолот. Ниязов, Түркмөнстанга Россия менен Украинанын ишкерлери жана расмий ишканалары Европадан алган каражаттын кымындай гана бөлүгү тийет.

Россиянын мамлекеттик Газпром ишканасы табигый газдын 1 миң куб метри үчүн Түркмөнстанга 60 доллар төлөйт. Украинадан болсо Россия 1 миң куб метр үчүн 230 доллар талап кылууда. Эми кээ бир маалыматтарга ылайык, Ниязов газдын баасын 80-85 долларга көбөйтүүнү көздөп жатат.

Жакында Москва менен Киев ортосунда газ кризис тутанып, Украина газдын бир бөлүгүн Борбор Азиядан, атап айтканда Түркмөнстандан алып турат деген келишимге жетишилди.

Аналитик Феленгауэрдин пикиринде, Газпром Украинага берилген газдын көлөмүн азайтып, Ниязовко кошумча көзүр берди:

Январда Россия Европага берилчү газдын көлөмүн эки жолу төмөндөтүп жибергенден кийин Евробиримдик түркмөн газын ташуу үчүн куур куруу долбоорун каржылоону караштыра баштады. Аталган куур Азербайжан, Грузия жана Түркияны кесип өтмөкчү. Бул Ниязовко артыкчылык берүүдө.

Дагы бир саясий изилдөөчү Алекс Ватанканын айтымында болсо Түркмөнбашы жакында Бээжинге сапар менен баруу ниетин билдирди. Буга байланыштуу Кытай түркмөн газын керектөөчү ири кардар болуп калышы ажеп эмес деп болжолдойт Ватанка.

Путин менен Ниязовдун жолугушуусунда ошондой эле Түркмөнстандагы орус тилдүү калк жана Россияда баш калкалап жүргөн түркмөн оппозициясынын маселеси да козголушу ыктымал.

Лидерлер Ирандын өзөктүк программасын да сөз кылышмакчы.
Ниязов бул жолу экономикалык гана маселелерди гана талкуулаганы жатканы менен, байкоочулар Түркмөнбашынын чет өлкөдөгү соңку эки визити Москвага болгонун баса белгилешүүдө.

Парламенттин бюджет жана каржы комитетинин 20-январда болгон жыйынында мамлекеттик бюджеттин экинчи окуусу өткөрүлүп, анда министрликтерге бюджеттен бөлүнүүчү каражаттардын кандайча жумшалышы, кошумча канча каражат бөлүнүшү тууралуу маселелер козголду. Аталган комитеттин мүчөлөрү быйыл кыш оор болуп кар калың түшкөнүн, айттырбай келүүчү кырсыктардын алдын алуу боюнча Өзгөчө кырдаалдар министрлиги кандай даярдыктарды көрүп жатышканын, мурда депутаттар тарабынан сунушталган иштердин канчасы аткарылганы тууралуу министр Жаныш Рүстөмбековго суроо узатышты. Ал Өзгөчө кырдаалдар министрлигине бюджеттен 190 млн. сом каралганын, суу алып кетүүчү аймактарга тосмолорду курууга кошумча 200 млн. сом каражат керектигин белгиледи. Анын айтымында, өткөн жылы Каржы министрлиги кырсык болуучу аймактардын алдын алуу иштерине 20 млн. сом каржы бөлүп бербей койгондугунун кесепетинен айрым жерлерде суу ташкыны, жер көчкү жүрүп мамлекет 700 млн. сомго зыян тарткан. Депутаттар Экономика жана каржы министринен Өзгөчө кырдаалдар министрлигине кошумча каражат табууну сунуштады. Ал сунушка каржы министри Акылбек Жапаровдун жообу төмөндөгүдөй болду:

-Кайсы жерде коркунуч туудурган жайлар болсо биз аны карап чыгып, алдын ала каржылоого даярбыз. Бирок былтыркы ГУИНдиктиндей 20 млн. сомду парламенттин токтому, өкмөттүн кийлигишүүсү менен бөлдүргөн. Мына «Вечерний Бишкек» гезитинин кечээги санында жазылган макаланы окуган чыгаарсыңар, бизге келген кагаздар боюнча 2 млн. сомго тор зымдарды алган. Калганын укук коргоо органдары да таба албай жатат. Эгерде Өзгөчө кырдаалдар министрлиги ошондой бөлөк жакка жумшабайбыз, кепил болуп беребиз, деп программасын сунуштаса анда биз беребиз,- деди Акылбек Жапаров.

Маданият министри Султан Раев маданият тармагына 102,7 млн. сом бөлүнгөнүн, бул көрсөткүч өткөн жылдагыга салыштырмалуу кыйла аз экендигине, жүз күндүк маданият программасын ишке ашырууга да каражат жетпей калуу коркунучу бар экендигине токтолду. Депутаттар Акматбек Келдибеков, Темир Сариев маданият министрин бюджетке министрликтин аппаратын кармоого көп каражат сарпталарын жана айыл маданиятын тез аранын ичинде колго алууну айтып сынга алышты. Бирок социалдык маселелер боюнча комитеттин төрагасы Бектемир Мурзубраимов маданият министринин сунушун колдоп кетти:

- Жаңы маданият министрлигин түзгөндөн кийин жардам беришибиз керек. Эч болбосо министрлик сураган каражаттын 50 млн. сомун берүү боюнча биздин комитет колдойт. Сиздер да колдоп койсоңуздар.

Өнөржай, тышкы соода жана туризм министри Алмаз Атамбаев чет өлкөлөрдө соода өкүлчүлүктөрүн ачуу боюнча министрликке көрсөтмө болгондугун жана ага бюджеттен акча каралбай калганын айтып, кошумча 7 млн. сом бөлүүнү өтүндү. Ошондой эле туризм тармагына да 4 млн. сом кошууну сунуштады. Айрым депутаттар Кадамжай, Хайдаркен комбинаттары жана башка өнөр жайлар иштетилбей өкмөт мүчөлөрү курулай убада берүү менен эле чектелип калышканын айтышып, министрди сынга алышты.
- Инвесторлор келмейинче, акча болмоюнча өнөр жай эч качан өзү иштеп каражат таппайт. Анткени таарынбагыла. Биздин Кыргызстандын чоңдору иштеп жаткан ишкананы талкалап, ичип-жеп чөнтөгүнөн бир тыйын каражат жумшабайт. Анан кантип өндүрүштү оңдойбуз. Ал эми түзүк менеджер-жетекчи келсе ал өнөр жайды өстүрөт,- деп жооп берди министр Алмаз Атамбаев.

Бюджет жана каржы комитетинин жыйынында Транспорт жана коммуникация министри Нурлан Сулаймановду да айрым депутаттар катуу сынга алып, жол корунан жыйналуучу 1 млрд сомду иштетүүгө көңүл буруусун айтышты. Сулайманов эгерде жол корун бир жылда иштетип кете турган адам кепилдигин алып көзү жете турган болсо, ээлеген министрлик кызматтан азыр эле кетүүгө даяр экендигин билдирди.

Аталган комитеттин төрагасы Акматбек Келдибеков аппаратты кармоо каражатын Жогорку Кеңештин бюджетинен кыскартууну баштап, министрликтердин аппараттарына жумшалуучу каражаттарды кайрадан карап чыгууну сунуштады. Анын сунушун депутат Темир Сариев колдоду:

-Бюджеттин экинчи окуусуна биз премьер-министр келет. Биз ошого даярдайлы. Бөлүмдөр сиздер да иштеп чыгып, кескин түрдө жетекчиликтеги аппаратты кармоого жумшалуучу каражаттын 20-25 пайызын кыскартышыбюыз керек. Эгерде биз акчаны кыскартпасак, булар аппараттагы адам санын кыскартпайт экен.

Парламенттин бюджет жана каржы комитети дүйшөмбүдө күч структураларына, Билим, илим жана жаштар саясаты боюнча министрлигине бюджетте көрсөтүлгөн каражаттарды кароону улантышат.