Экономика

Россия 1-январда Украинага газ берүүнү азайткандан бери Москва жана Киев ортосундагы кайым айтышуулар дагы курчуду. Ырасмий Киев дүйшөмбү күнү жасаган билдирүүсүндө Россияны Украинанын экономикасын ала салдыргысы келүүдө деп айыптады. Жекшемби күнү президент Виктор Юшенко Россияны газ менен камсыздоо боюнча мурда кол коюлган келишимдердин шартын бузууда деп күнөөлөгөн:

–Газды берүү 1-январда эмес, 31-декабрдан тартып азайтылды. Бул - Россия газын ташуу жана камсыздоо боюнча мурда түзүлгөн келишимдерди бузуу болуп саналат. Биз муну Украинага түздөн-түз экономикалык кысым көрсөтүү деп баалайбыз.

Россиянын маалымдашынча, акыркы бир күндө Украина европалык керектөөчүлөргө жөнөтүлгөн 100 миллион куб метрге жакын газды буруп алган.
Украина, тескерисинче, бир куб метр да газ албаганын айтууда. Бирок, мурдараак Батыш Европага өлкө аркылуу өткөн куурдагы газдын 15 процентин жол акысы катары алууга укугу бар экенин эскерткен.

Москванын Украинага каршы “газаватынын” таасири Европада сезиле баштады. Австрия, Мажарстан, Польша, Словакия газ аз келе баштаганын маалымдашты. Украина аркылуу келген газдын көлөмү, Австриянын OMV компаниясынын билдиришинче, үчтөн бирге жакын азайган.
Евробримдик керектеген газынын 25 процентке жакынын Россиядан алат. Анын 80 проценти Украина аркылуу өткөн куурдан келет.
Газдын тартыштыгынан өнөр жай менен ири бизнес катуу чыгаша тартат. Мындан тынчсызданган Германия, Италия, Франция жана Австрия өкмөттөрү Россия менен Украинага кайрылышып, газды туруктуу камсыздоого жана өз ара мунасага чакырышты. :

–Бул талашта эки тарап туура бүтүмгө келе алат деп үмүт кылабыз жана, андан тышкары, Россия менен Украина жакын коңшулар катары өз ара мунаса табаарына ишенебиз,- деди Германиянын канцлери Ангела Меркель.

Кошмо Штаттары Москванын күтүүсүз кадамы Европанын отун энергия тармагын кооптуу абалга койогонуна өкүнүчүн билдирди. Мамдепартаменттин өкүлү Син МакКормак жекшемби күнү жасаган билдирүүсүндө, газды чукул кыскартуу “энергия саясый кысымдын куралы” катары пайдаланып жаткан жокпу деген суроону жаратаарын айтып, Вашингтон Россия менен Украина энергия маселесинде “акырындап базар мамилесине өтүүсүн жактайт” деди.

Үч күндүк талкуунун кызуу талашы бюджеттин киреше бөлүгүн тактоо учурунда абыдан кызыды. Парламенттин бюджет жана каржы боюнча комитетинин төрагасы Акматбек Келдибеков эмдиги жыл бюджетинин киреше бөлүгү комитет талкуусунан кийин кыйла өзгөрүлгөнүн белгилеп, дагы кошумча 1 миллиардка жакын сом табылганын, анын 495 миллионун бюджеттин киреше бөлүгүнө жазып, калган 505 миллион сомду кошумча тиркемеге киргизип, кийин акчанын түшүшүнө жараша өкмөт менен парламент чогуу-чаран бөлүштүрсө туура болот билдирди:

- Эгерде өкмөт менен макулдашып, мен өз пикиримди гана айтам, 495 миллион сомду реалдуу кирешеге киргизип, чыгаша жагын жазып, анан 421 миллион сомду таңкыcтык деп көрсөтүшүбүз керек. Анан 505 миллионду биз мыйзамга киргизбей, өзүнчө бир тиркеме кылып кабыл алышыбыз керек. Ушул, башка айла жок. Мен финансистин пикирин айтып бердим. Эгерде 505 миллионду кирешеге киргизип, чыгашага чыгарбай калсаңыз, анда биздин бюджет таңкыстыгы жок болуп калат. Андай болбойт! Себеби МВФ деген “атабыздын” параметрлери бар, ал боюнча 421 миллион сом таңкыс болуш керек. Ошол. Анда инфляцияны кармай албай калабыз.

Парламент депутаты Жантөрө Сатыбалдиев эгер болуп калышы болжолдонуп жаткан миллиардка жакын сомду бюджеттин киреше бөлүгүнө киргизсе, анда эмдиги жыл бюджети таңкыстыгы жок, чыгашасы аз болорун эскертти:

- Азыр 30-декабрда алып келип туруп колду бурап атасыңар. Бул жерде кимдер кызыкдар болуп атканын билип эле турабыз. Кайра-кайра кайталатып суранып атасыңар. Мына комитеттин чечимин кабыл алгыла дедиңер эле аны колдодук. Мен момундай кыргызбайчылыкты түшүнбөйм.

А.Келдибеков эларалык валюта корунун талабын аткарып Кыргызстандын бюджети сөзсүз түрдө 421 миллион сом таңкыстыгы менен түзүлүшү керектигин отургандардын эсине салды.

Айрым депутаттар кошумча каржы булагынын артында карапайым калкка түшчү оорчулуктар башбактап турганын айтышты. Депутат Ө.Бабанов кошумча каржы булак салыктарды көбөйтүүнүн эсебинен болуп жатканын, Авасбек Момункулов эгер бюджет кошумча каржы булагынан табылган акча менен кабыл алынып калса андан биринчи иретте айыл калкы жабыркай турганын билдирди. Өкмөт башчы Феликс Кулов экономикада эч качан жомоктогудай жетишкендик болбосун белгилеп, өкмөт азырынча кескин кадамдарды жасай албасын моюнга алды.

- Тилекке каршы, айрым өлкөлөрдөгүдөй кескин секирик жасоого азыр биздин чама-чаркыбыз жок. Дагы айтайын, мен да сиздер менен макулмун, бизде экономика илими жакшы өнүгө элек. Жаңы өкмөт бийликке келгенде ушу тапта ыкчам өнүгүп бараткан Kазакстандын экономикалык программасын түзүшкөн адистерди бул жерге чакыргам. Орусиядан да мыкты экономисттерди чакырдым. Мага ишенип койгула, алардын айткан кеп-кеңештеринде азыркыдай революциячыл сунуштар болгон эмес. Экономикада жомоктогудай өзгөрүү болбойт.

Парламент мүчөлөрү кызуу талкуудан кийин өкмөт сунуш кылган бюджет долбоорун биринчи окуудан кабыл алышты. Кыргызстандын экономика жана каржы министри Акылбек Жапаровдун ырасташынча, жаңы экономикалык документ реалдуу ишке ашырыла турган мыйзам:

- Көп эле депутаттар финансист эмес да, бюджет менен иштеп көргөн эмес. Эмнеликтен эки башка сан айтылат деп ушуга талашып кетишти. Биз эми кичине кечигибирээк алып келип калдык, себеби өкмөттүн түзүмү 23-ноябрда бекибедиби. Менин оюмча, реалдуу эле бюджет, бөөдө кырсыктан тышкары болсок, аткарып эле коебуз го деп ойлойм.