Экономика

Economist Intelligence Unit борбору 2006-жылы постсоветтик мейкиндиктеги мунай өндүрүүчү өлкөлөрдүн экономикасы “бөрү желишин жазбайт” деп болжойт. Мисалы, Казакстан менен Түркмөнстандын ички дүң продукциясы 9 процентке, Грузияныкы –10 жана Азербайжандыкы-25 процентке өсөт. Борбордун эксперти Дафне Тер-Закарьяндын айтымында:-Казакстан менен Азербайжан негизчи сүрөөнчүлөр. Кытай кууру Казакстандын азыркыдай Россиянын көзүн карабай, тышка өз алдынча мунай чыгаруусу үчүн абдан маанилүү. Грузия Баку-Жейхан куурунан пайда көрүүдө. Өлкө азырынча мунайга көз каранды.


Кыргызстандын экономикасы 2006-жылы 4 проценттин тегерегинде өсөт деп күтүлүүдө. Ал эми жаңы пайдаланууга берилчү Жер Үй жана Талды Булак алтын кендеринин таасири чектелүү эле болот.
- Азыр биз Кыргызстандын экономикасы –быйылкы жай өсүү ыраатына байланыштуу- келерки жылы 4 процент чамалуу өсөт деп боолгоп жатабыз. Эки алтын кени ишке кирсе, алтын өндүрүшү бир аз көбөйөт,- дейт Лондондук институттун талдоочусу Анна Уолькер.


Эксперттердин пикиринче, мунайдын наркы азыркыдай “ай чапчып” тура берсе, андан кара май экспорттоочу өлкөлөр менен катар аны керектөөчү өлкөлөр да зыян тартаары шексиз. Баа керектөөнү кыскартып, экономикалык өсүш жайлай баштайт. Мунун өзү мунай импорттоочу өлкөлөрдө инфляцияны күчөтүп, монетардык саясатты катаалдантууга түртүшү мүмкүн.

Британиянын Уорвик университетинин эксперти, профессор Андрю Освальддын сөзүнө караганда ар бир экономист мунайдын кымбат баасы керектөөнү кыскартып, ал барып рынокко таасир этээрин жакшы билет. Тарыхый жактан алганда, мунайдын наркы азыркы замандын экономикасына залака кылган далилдер жетерлик. Бул эсте тутчу маанилүү жагдай.

Мунайдан түшкөн арзан киреше демейде жаңы жумуш орундарын түзүүгө кызыктырбайт да, акыр соңунда жумушсуздуктун көбөйүшүнө өбөлгө болот.

Economist Intelligence Unit изилдөө борборунун эксперттери келерки жылы дүйнөлүк экономикага тескери таасир этчү эки жагдайга көңүл бурушат. Тер-Закарьяндын боолгошунча, Кытайга тышкы инветиция мурдакыдай келбей калса, экономика “күүлөнө өсүп”, күйүккөнүн токтот. Бул ички керектөө ылдам өсүп бараткан шартта, экспортту азайтышы ыктымал.
Куш тумоосу ооздукталбаса, ал да дүйнөлүк экономикага олуттуу зыян келтириши мүмкүн.

Айыл, суу чарба министрлигиндеги Жайыттар боюнча департаменттин директорунун орун басары Эшболот Өсөров Ош облустук администрациясы тарабынан жайытты ижарага берүү маселеси көтөрүлүп жатканын, бирок жайыт боюнча тиешелүү адисттер мындай сунушка каршы болушканын билдирди. Анын айтымында башка мамлекеттерге жайыттарды ижарага берүү мамлекеттик деңгээлде чечилип, парламенттен колдоого алынуусу керек. Эгерде Кытайлык малчыларга жайыттар ижарага берилсе мурдакы бийлик тарабынан кытайлыктарга өтүп кеткен Үзөнгү кууштун маселеси кайталанышы мүмкүн:
- Биринчи Үзөнгү куушту берип жиберип канча тополоң болдук. Эми жайытты бере турган болсок Кытайлар кирип келсе аларды чыгарыш да кыйын болот. Өзгөчө узак мөөнөткө ижарага берсек Кыргызстандын территориясы кыскарып калат. Министр департаменттерди чогултуп пикирибизди сураганда, бардыгы Кытайга жайытты ижарага бериш мүмкүн эместигин айтышты,

Ош облусунун экс-губернатору Анвар Артыков жакында Кытайдагы Улуу Чат кыргыз автоном районуна иш сапары менен барганда Кытайлык малчыларга Алай районунун аймагынан жайыт жерлерин ижарага берүүгө макулдашып келген болчу. Алай районунун акими Назарбек Калыбаевдин айтымында Сарыташ айыл өкмөтүнө караштуу жайлоодон жыл сайын үч-төрт айга мезгил-мезгили менен 30-40 гектар жайытты ижарага берип туруу, ошол жерге малдарды семиртип, дан түшкөн продукцияларды эки өлкөнүн элин камсыздоо боюнча сүйлөшүүлөр болгон.
Бирок, акимдин оюнча дагы жайыт маселеси боюнча сүйлөшүүлөр өкмөттүк деңгээлде чечилиши керек:

- Эми бул маселе өкмөттүк деңгээлде чечилиш керек. Губернаторлордун ортосунда ой-пикирлерди бөлүшүп,алдын-ала меморандумга кол коюшкан. Эми өкмөттүк деңгээлдеги атайын адистер жайыттын баасын коюшса. Жайыттын бир гектарын 10 доллардан 12 долларга чейинки баада берүү тууралуу сөз болгон.
Айрым адистердин айтымында, жайыттар жергиликтүү бийликтердин көзөмөлүнө өткөндөн бери жайыттар кимдерге ижарага берилип атат, андан канча каражат түшкөндүгү тууралуу так маалымат жок. Башкы прокурор Камбаралы Конгантиев экс-министр Александр Костюкка карата ачылган кылмыш ишинин бири ушул жайыт маселесине байланыштуу экенин “Азаттыктын” кабарчысына дүйшөмбүдө берген интервьюсунда билдирген.
Кыргызстандын аймагында 9,2 млн. гектар жайыт жерлери бар. Анын 32 пайызы бузулган, 24 пайызы таштак, 14 пайызы таза жайыт. Союз биримдиги кезинде Өзбекстан, Тажикистан, Казакстан мамлекеттери Кыргызстандан жайыт жерлерин ижарага алып пайдаланып келген. Мурда төрт түлүк мал бапырап, жайлоолордун көркү чыгып, жайыттар мамлекет тарабынан катуу көзөмөлгө алынып келсе, учурда жайыт жерлерге жергиликтүү бийликтер ээлик кылат.