Экономика

Ирактын маалымат каржаттарынын билдиришинче, Жаңы жыл алдында өлкөдө газдын жана дизель майынын баасы эки эсеге, ал эми баллондо сатылчу пропан газы эке эседен көпкө кымбаттаган.
Мунай министри Ибрагим Бар Улум 2-январда Багдадда пресс-конференция өткөрүп, өкмөттүн калк керектөөчү газды кымбат баада сатуу планын сындаганы үчүн авторитардык ыкма кызматтан алынганын айтып, бул чараны “элдин жашоосун ого бетер оорлоткон антидемократиялык кадам” деп мүнөздөдү.

Атын атагысы келбеген өкмөттүк чиновниктин “Вашингтон Пост” гезитине айтышынча, премьер-министр Ибрагим Жафари өкмөт планын Бар Улумдун сындоосун “кечиргис иш” катары кабыл алган.

Бирок, байкоочулар бул экөөнүн тирешүүсү Улум 15-декабрдагы парламенттик шайлоо алдында-Жафари башындагы Бириккен Ирак альянсынан чыгып, өз партиясын түзүүсүнөн башталганын айтышат.

Чынында, Ирак өкмөтү күйүүчү майлардын баасын 23-декабрда Эл аралык валюта фонду-ЭВФнын менен тышкы карызды реконструкциялоо боюнча түзүлгөн келишимге ылайык жогорулаткан. ЭВФ-келишим боюнча-Иракка тышкы кредиторлордон 685 миллион доллар заем берет. Ырасмий Багдад болсо Саддамдын өкмөтүнөн мураска калган 11 миллиард доллар карызды коммерциялык кредиторлорго кайтарып берилет деп убада кылган. Ирак ошондой эле мунай өндүрүшүн каржылоону кыскартып, өкмөттүк каражаттарды ачык-айкын жүгүртүүсү жана мамлекеттик банктардын ишмердүүлүгүн жакшыртуу стратегиясын иштеп чыгышы абзел.

Күйүүчү майлардын кымбаттагандан кийин газ станцияларында узун кезек күткөн адамдардын саны көбөйдү. Кырдаалды козголоңчулардын мунай иштетүүчү ишканаларга, газ станцияларына жана мунай-газ куурларына кол салышып, аларды иштен чыгаруусу дагы татаалдантты. Электр станциялары да адватчылардын чабуулунан улам үзүл-тазыл иштөөдө.

Газдын кымбаттоосуна каршы айрым шаарларда нааразылык акциялары өттү. 1-январда Киркук шаарында демонстранттар эки газ станциясын, бир нече полициякананы жана автомобилдерди өрттөшкөн. Элди тынчытуу учурунда полиция ачкан октон эки киши өлүп, бир нече киши жарадар болушканы, демонстранттар Түндүк мунай компаниясынын кеңсесине от коюшканы маалымдалды.

Ирактын мурдакы мунай министри Тамир Чадбандын 28-декбарда “ал-Иракия” телеканалына айтышынча, 2002-жылы өлкөдө күнүнө 92 миң куб метр кара май өндүрүлсө, 2004-жылы 64 миң куб метр өндүрүлгөн. Ал эми бензинди күнүмдүк өндүрүү акыркы үч жылда үчтөн бирге кыскарган. Же 15, 8 миллион литрдин ордуна 10 миллион литр өндүрүлүп калган.

Ошол эле учурда бензинди күнүмдүк керектөө 15 миллион литрден 22 миллион литрге же 1, 5 эсе өскөн. Анын себебин Мунай министрлиги кийинки эки жылда Иракка 1 миллион автомобиль алып келингени менен түшүндүрдү.

Күйүүчү майга болгон ички талаптын өскөнүнө жана камсыздоо кыскарганына карабай, өткөн жылы Ирак тыш өлкөлөргө 6 миллиард долларга мунай саткан.
Ройтер агенттигинин маалымдашынча, Ирак өткөн декабрь айында күнүнө 1, 1 миллион баррель кара май экспорттоп турду. Бул, Саддамдын режими тушундагыга караганда эки эсеге аз.

Жаңы өкмөттүн айкын экономикалык программасы жоктугу, жалаң саясий талаш-тартыштардын туткунунда калган аткаруу бийлигинин антишке буямасы келбей, 2006-жылга тобокелчилик менен эле кирип баратканы буга чейин көп айтылды. Марттагы бийлик алмашуусунан кийин жаңы өкмөт узак жана кыска мөөнөттүү программаларды иштеп чыгууга киришкен.

Бул иштин башында өкмөттүн экономикалык маселелерине жоопкер биринчи вице-премьер-министрдин милдетин аткаруучу Данияр Үсөнов турган. Парламент сыноосунан кийин бийликке келгендердин биртобу кызмат ордунан кол жууп, жаңыланган өкмөттүн экономикалык программасы ушу тапта кайра жаңыдан иштелүүдө.

Кыргызстандын экономика жана каржы министри Акылбек Жапаровдун ырасташынча, быйылкы жылдын экономикалык программасынын өзөгүн ички дүң продукт өсүшүн 8% чыгаруу милдети түзөт.

- Өзүбүздүн программабызды парламентке тапшырдык. Буюрса январь ичи кабыл алынса ошол программа менен иштейбиз. Бул прогрммага президенттин өкмөттүн алдына белгилеген ички дүң продуктту 8% өстүрүш керек деген негизги талабы коюлган. Кайсы тармакта кандай өсүш керек, ошонун баары берилген. Индикаторлордун баары коюлду. Буюрса, эми тынчтык болсо, саясий туруктуулук болсо, анан да четтен келчү инвестицияларыбыз биз ойлогондой деңгээлде келе турган болсо бу жылы 8% чейин өсүшкө мүмкүнчүлүгүбүз бар. Ошол программаны биз иштеп чыгып коюп бердик. Ал эми 3 жылга, 5 жылга эсептелген программанын үстүндө азыр биз иштей баштадык,- дейт Акылбек Жапаров.

Кыргыз улуттук университетинин кафедра башчысы Сагынаалы Сулайманбеков жаңы экономикалык программага жакшы илимий негиздеме жетишпейт деген пикирде:

- Биздин республика кичинекей, модель мурда иштелип чыккан, акыл жетиштүү. Эгер аны жакшы уюштурса республика баалоонун механизмин таап алат болчу. Мына менин колумда бир жума илгери чыгарылган программа турат. Тилекке каршы, бул программа алдын-ала так аныкталган негизи жок түзүлүп калган. Буга чейин эмне жасалган, эми кайда барабыз? Тармактар аралык баланс маалымат негизин түзүп, аналитикалык багыттар боюнча экономиканын бардык тармактарынын так абалын аныктап бермек.

Сагыналы Сулайманбековдин пикиринде кыйла жылдардан бери экономикадагы артыкчылык багыттар деген сөз ооздон түшпөй келатканы менен бийлик тарап анын эмне экенин эмдигиче аңдай элек.

Экономика илим доктору Владимир Кумсковдун ырасташынча, буга чейин көбүнесе эларалык адистердин айткан-дегенин илгиртпей аткарууга көнгөн кыргыз бийлиги баштаган реформаны аягына чыгарышы керек.

- Мамлекет экономикалык реформаны баштаган соң аягына чыгарышы абзел. Конкрет экономиканын үстүндө иштөөсү зарыл.

Өкмөттүн экономикалык программасын иштеп чыгуу үчүн аркыл кесиптеги адистерди чогултуп, алардын пикирин угуу, кеңешип иш кылуу зарылдыгы кыйладан бери айтылып келаткан. Кыргыз түрк «Манас» университетинин доценти Жусуп Пиримбаев буга чейин өз алдынча иш жүргүзүп келаткан экономист адистер Кыргызстандын мындан аркы экономикалык өнүгүү программасын иштеп чыгууга жалпылап колкабыш кылышы зарыл дейт.

- Буга чейинки реформалардын текши баарын кайрадан иргеп, андан эмне тапканыбызды, мындан ары кандай багытта бара турганыбызды тактап беришибиз абзел. Бул чогуу жасай турган ишибиздин башталышы.

2006-жылдын экономикалык программасына улай өкмөт парламенттик каникул аяктагандан кийин Салык кодексин да талкуга койгону турат. Кыргызстан эми саясат талаасынан экономикага бурула баштады.