Экономика

Мамлекеттик геология комитетинен алынган маалымат боюнча, «Оксус» компаниясы Жерүй алтын кенин иштетүү үчүн 55 млн доллар каражат таап, учурда алтын казуу иштерин жүргүзүүгө даярдык көрүп жатат. Бирок, азыркы өкмөт ага лицензияны кайтарып берүү жөнүндө токтом кабыл ала элек. «Оксус» компаниясы лицензия кайтарылып берилбей турган болсо, Жерүй алтын кени үчүн сарптаган каражатын төлөп берүүнү кыргыз өкмөтүнөн талап кылууда. Тоо кендери боюнча мамлекеттик комитетинин жетекчиси Владимир Зубковдун айтымында, алар эл аралык соттон утуп алуусу мүмкүн эмес, бирок ошентсе да бул узак убакытты талап кылат:

-Кыргыз өкмөтү «Оксус» компаниясы тарабынан кандай иш жүргүзүлгөндө да, лицензияны кайтарып берүү тууралуу убада берген эмес. Ошондуктан, эл аралык сотко берген күндө да кыргыз өкмөтү утуп чыгышы мүмкүн. Бирок, бул узак убакытты жана көп чыгымды талап кылат.

Талдыбулак, Жерүй, Солтонсары сыяктуу алтын кендерин иштетүү тууралуу мурунку бийликтин тушунда эле 1998-жылы кыргыз өкмөтү атайын токтом кабыл алган. Анда айтылгандай, Жерүй алтын кенинде 75 тоннага жакын, ал эми Талдыбулакта 75 тоннадан ашуун алтындын запасы бар. Мындан тышкары Солтонсары алтын кенинде 15-20 тонна алтын запасы бар деп белгиленген. Бул кендерге учурунда кызыгып, айрым бир чет элдик ишканалар ээлик кылууга жетишишкен. Алсак, Жерүй алтын кенине чет элдик «Норокс» ишканасы кызыгып, кыргыз өкмөтү менен бир сыйра келишим түзгөн. Бирок, иш жүзүндө эчнерсе жасалбай, 2002-жылы кыргыз өкмөтү бул компания менен келишимди токтоткон. 2003-жылы кайра эле «Норокс» компаниясынын алдында түзүлгөн «Оксус» компаниясына Жерүй алтын кенин иштетүүгө уруксат берилет да, бир жылдан кийин,келишимди аткарбаганы үчүн 2004-жылы апрелде аталган компаниянын лицензиясы кыргыз өкмөтү тарабынан жараксыз деп табылган.

Ал эми Талдыбулак алтын кенин иштетүүгө кызыкдар болгон Австралиялык САТВ ишканасы «Кыргызалтын» АК менен бирдикте 2003-жылы «Талдыбулак голд майнинг компани» аттуу ишкана түзүшөт. Бир жылдан кийин, 2004-жылдын октябрь айында бул ишканадан дагы бир «Талдыбулак инвестмент» деп аталган ишкана жарык көрөт. «Вечерний Бишкек» гезитинин маалыматы боюнча, «Талды булак инвестмент» ишканасы мурунку биринчи айым Майрам Акаеванын бир тууган жээни Улан Жамакеевге таандык болуп чыккан. Бул маалыматты мамлекеттик тоо-кен комитетинен да тастыкташты. Бирок, булардын бири дагы Талдыбулак алтын кенин иштетүүгө киришкен эмес. «Кыргызалтын» АКнун кызматкери Георгий Глуховдун айтымында, «Кыргызалтын» менен австралиялык компания биргелешип түзгөн ишкананын лицензиясын кыргыз өкмөтү жараксыз деп тапкан:

- Биргелешкен ишкананын лицензиясын кайра чакырып алышкан. Ошондуктан, мындан ары кандай иш жүрөрү белгисиз. Башка инвестор издейбизби же ушул эле ишканалар менен иштешебизби, муну убакыт көрсөтөт.

«Тоо кенчилер» ассоциациясынын жетекчиси Орозбек Дүйшеев Жерүй, Талдыбулак алтын кендерин иштетүү жакшылыктуу жүрбөй жаткандыгына тоо өнөр жайы боюнча саясаттын начардыгы себеп деп билет:

-Жерүй алтын кенин иштетүү тууралуу чечим 80-жылдары эле чыккан. Бирок, булардын баары ушул мезгилге чейин ишке киргизилбегенине тоо кендери боюнча мамлекеттик саясаттын жоктугу себеп болууда. Тоо өнөр жайы боюнча көзөмөл кыла турган бир да структура жок.

Орозбек Дүйшеевдин айтымында, чет элдик ишкерлер алтын кендерин ишке киргизүүгө эмес, аны иштетүү үчүн лицензия алууга көбүрөөк кызыкдар:

-Буга эң биринчиден коррупция күнөөлүү. Биргелешкен ишкана түздүк деп эле, чет элдик ишканаларды түзүшөт да, лицензия алууга аракет кылышат. Лицензия алган соң, акцияны сатууга аракет жасашат. Бул жерде акция роль ойноп жатат.

Байкоочулардын айтымында, дүйнөлүк базарда алтындын баасы кымбатташы менен Кыргызстандын алтын кендерине кызыккандар кайрадан көбөйдү. Алардын катарында «Оксус» компаниясы да Жерүй алтын кени үчүн катуу күрөшүүдө. Алардын өтүнүчү менен кыргыз өкмөтүнө «Оксус» компаниясынын ишин жакшылап териштирүүнү суранып, батыш өлкөлөрүнүн элчилери, эл аралык валюта фондунун жана Дүйнөлүк банктын өкүлдөрү кайрылгандыгы белгилүү.

Бирок Кыргыз өкмөтү Жерүй, Талдыбулак алтын кендерин иштетүү боюнча башка жаңы инвестор издөөгө киришүүдө. Ал эми башкы прокуратурага «Талас майн голд компани» ишканасынын ишмердүүлүгүн текшерүү тапшырылган.

Ирактын маалымат каржаттарынын билдиришинче, Жаңы жыл алдында өлкөдө газдын жана дизель майынын баасы эки эсеге, ал эми баллондо сатылчу пропан газы эке эседен көпкө кымбаттаган.
Мунай министри Ибрагим Бар Улум 2-январда Багдадда пресс-конференция өткөрүп, өкмөттүн калк керектөөчү газды кымбат баада сатуу планын сындаганы үчүн авторитардык ыкма кызматтан алынганын айтып, бул чараны “элдин жашоосун ого бетер оорлоткон антидемократиялык кадам” деп мүнөздөдү.

Атын атагысы келбеген өкмөттүк чиновниктин “Вашингтон Пост” гезитине айтышынча, премьер-министр Ибрагим Жафари өкмөт планын Бар Улумдун сындоосун “кечиргис иш” катары кабыл алган.

Бирок, байкоочулар бул экөөнүн тирешүүсү Улум 15-декабрдагы парламенттик шайлоо алдында-Жафари башындагы Бириккен Ирак альянсынан чыгып, өз партиясын түзүүсүнөн башталганын айтышат.

Чынында, Ирак өкмөтү күйүүчү майлардын баасын 23-декабрда Эл аралык валюта фонду-ЭВФнын менен тышкы карызды реконструкциялоо боюнча түзүлгөн келишимге ылайык жогорулаткан. ЭВФ-келишим боюнча-Иракка тышкы кредиторлордон 685 миллион доллар заем берет. Ырасмий Багдад болсо Саддамдын өкмөтүнөн мураска калган 11 миллиард доллар карызды коммерциялык кредиторлорго кайтарып берилет деп убада кылган. Ирак ошондой эле мунай өндүрүшүн каржылоону кыскартып, өкмөттүк каражаттарды ачык-айкын жүгүртүүсү жана мамлекеттик банктардын ишмердүүлүгүн жакшыртуу стратегиясын иштеп чыгышы абзел.

Күйүүчү майлардын кымбаттагандан кийин газ станцияларында узун кезек күткөн адамдардын саны көбөйдү. Кырдаалды козголоңчулардын мунай иштетүүчү ишканаларга, газ станцияларына жана мунай-газ куурларына кол салышып, аларды иштен чыгаруусу дагы татаалдантты. Электр станциялары да адватчылардын чабуулунан улам үзүл-тазыл иштөөдө.

Газдын кымбаттоосуна каршы айрым шаарларда нааразылык акциялары өттү. 1-январда Киркук шаарында демонстранттар эки газ станциясын, бир нече полициякананы жана автомобилдерди өрттөшкөн. Элди тынчытуу учурунда полиция ачкан октон эки киши өлүп, бир нече киши жарадар болушканы, демонстранттар Түндүк мунай компаниясынын кеңсесине от коюшканы маалымдалды.

Ирактын мурдакы мунай министри Тамир Чадбандын 28-декбарда “ал-Иракия” телеканалына айтышынча, 2002-жылы өлкөдө күнүнө 92 миң куб метр кара май өндүрүлсө, 2004-жылы 64 миң куб метр өндүрүлгөн. Ал эми бензинди күнүмдүк өндүрүү акыркы үч жылда үчтөн бирге кыскарган. Же 15, 8 миллион литрдин ордуна 10 миллион литр өндүрүлүп калган.

Ошол эле учурда бензинди күнүмдүк керектөө 15 миллион литрден 22 миллион литрге же 1, 5 эсе өскөн. Анын себебин Мунай министрлиги кийинки эки жылда Иракка 1 миллион автомобиль алып келингени менен түшүндүрдү.

Күйүүчү майга болгон ички талаптын өскөнүнө жана камсыздоо кыскарганына карабай, өткөн жылы Ирак тыш өлкөлөргө 6 миллиард долларга мунай саткан.
Ройтер агенттигинин маалымдашынча, Ирак өткөн декабрь айында күнүнө 1, 1 миллион баррель кара май экспорттоп турду. Бул, Саддамдын режими тушундагыга караганда эки эсеге аз.