Экономика

Курулуш тармагынын негизги көйгөйлөрүнүн бири-курулуш материалдарын, анын ичинде цемент менен шыйпырдын жетишсиздиги деп белгилешти куруучулар. Канттагы завод жылына 1 млн 100 миң тонна цемент даярдайт. Бирок, Жогорку Кеңештин депутаты Рахатбек Ырсалиевдин айтымында, аталган заводдун чыгарган продукциясынын көп бөлүгү экспортко кетет, ушундан улам, айыл жергесинде менчик үйлөрдү курууга да, шаарда социалдык турак-жайларды тургузууга да эң зарыл болуп эсептелген цемент жана шифер бүгүнкү күндө таңсык жана кымбат болууда. Ошондуктан, өкмөт жок дегенде заводго цемент менен шыйпырды экспорттоого квота коюп берүүгө тийиш:

-Бизде цемент менен шыйпырды бир эле завод чыгарат. Бирок алардын чыгарган продукциясы негизинен экспортко кетет. Ушул боюнча өкмөт бир чара көргөнү билинбейт. Бул маселени Жогорку Кеңеште да көтөрүп жатабыз. Биз бул маселени мыйзам менен чечели деп атабыз. Монополияга каршы агенттик бул маселени көзөмөлгө алууга милдеттендирилет. Же болбосо цемент менен шыйпырды сыртка сатууда заводго квота киргизүү керек. Ошондо гана бул маселе чечилет,- деди депутат Рахатбек Ырсалиев.

Курулуш тармагын аксатып жаткан дагы бир проблема - адис жумушчулардын жетишсиздиги деп айтылды. Курулушчулардын айтымында мурунку күчтүү адистердин көпчүлүгү Орусия жана башка жактарга иш издеп кетип калышкан.

Курулуш тармагынын өнүгүүсүнө бөгөт болуп аткан маселелердин бири-жер тартыштыгы. Учурда борбор калаада жана анын айланасында үй курууга бериле турган бош жер калган эмес. Мындан тышкары, жерди бизнеске айландыргандар да көп болууда. Ушундан улам, өкмөт башчы эгер жер ээси эки жыл ичинде жерине курулуш куруп баштабаса, жер салыгын төлөтүү тууралуу сунуш киргизди. Анын пикирин курулушчулар эки жыл эмес, бир жыл мөөнөт менен берүү керек деген сунуш менен колдоого алышты.

Өкмөт башчы он күндөн кийин курулушчулар менен дагы жолукмакчы. Келеркисинде курулушчулар бул тармакты өнүктүрүү боюнча өкмөткө сунуштарын жана талаптарын ала келүүлөрү тийиш.

2005-жылдын март айында Орусиянын бажы кызматы «Кыргызстанда жасалган» деген жарлык тагылган кийим-кечектерди чек арадан алып кирүүгө тыюу салгандыгы белгилүү. Анткени, Кыргызстанда тигилген товарлар тууралуу расмий маалыматтар менен фактылар дал келбегендиктен улам, Орусиянын бажы кызматкерлери муну Кытайдын товарлары Кыргызстандыкы деген жарлык менен өздөрүнүн базарларын каптап жатат деп түшүндүрүшкөн. Мына ушундан улам, тигүү өнөр жайын ачыкка чыгаруу демилгеси өндүрүшчүлөрдүн өзүнөн келип чыккан. Бул тууралуу айтымында тигүү өндүрүшүн ачыкка чыгаруу зарылчылыгы келип жеткен эле:

-Өнөр жайдын көлөмүн өстүрүү, көбөйтүү үчүн товарды экспортко чыгаруу керек. Экспортко чыгаруу үчүн ошол товарды сен чыгарганың тууралуу тастыктаган документ болууга тийиш. Мына ушул себептен тигүү өндүрүшүн ачыкка чыгаруу зарылчылыгы келип чыкты,- дейт жеңил өнөр жайчылар ассоциациясынын жетекчиси Сапар Асанов.

Тигүү өнөр жайын көмүскөдөн чыгаруу, Сапар Асановдун айтымында, коррупция менен күрөшүүгө, Кыргызстандын экономикасын өнүктүрүүгө карата алгачкы кадам болуп саналат:

-Биринчиден коррупцияга бөгөт коюлат. Экинчиден, мамлекеттик бюджетке акча түшөт. Тигүү цехтеринде иштеген жумушчулар пенсияга чыгуу укугуна ээ болушат жана тиешелүү өлчөмдөгү эмгек акыларын алышат. Баарынан да, биздеги жумушсуздар армиясы азайып, эл жумуш менен камсыз болот. Мен ойлойм, дагы беш жылдан кийин Кыргызстандын өнөр жайынын 50% тигүү өндүрүшү ээлеп калат.

Адистердин айтымында Кыргызстандагы тигүү өндүрүшү экспортко товар чыгарган жалгыз тармак болуп калууда. Бул тармакта даярдалган кийим-кечектердин 90% экспортко кетет. Өнөр жай, соода жана туризм министринин орун басары Сабырбек Молдокуловдун айтымында, дал ушул жагдай бул тармакты ачыкка чыгарууга негиз болуп берди.

Кыргызстанда тигилген товарлар негизинен Казакстан жана Орусияда сатылат. Кыргызстандык мигранттардын «Замандаш» ассоцициясынын маалыматы боюнча, бул тармакта өндүрүлгөн товарлардан 2004-жылы эле Кыргызстанга 100 млн доллардан ашуун инвестиция келип түшкөн. «Замандаштын» жетекчиси Мухтар Өмүракуновдун айтымында, Кыргызстанда өндүрүлгөн товарлар эми Белоруссиялык жана Германиялык керектөөчүлөрдү кызыктыра баштады:


-Буга чейин биз Казакстан жана Орусия менен иштешип келе жатканбыз. Жакында Белоруссиядан, Германиядан кат алдык. Алар бизге чогуу бизнес-долбоор түзүп, Кыргызстанда тигилген товарларды Германиядан сатсак деген сунуштары менен кайрылып жатышат.


Кыргыз өкмөтүнүн тигүү өнөр жайын ачыкка чыгарууну шарттаган атайын токтомго ылайык, бул тармакта иш алып барган ишкерлер төлөөчү салыктын түрлөрү азайтылган жана бир топ жөнөкөйлөтүлгөн. Токтомго ылайык, тигүү цехинин ээси 10 даана тигүү машинасы үчүн айына 1000 сом, ал эми ар бир иштеткен жумушчусу үчүн 150 сомго патент алат. Бирок, ишкерликти колдоо фондунун вице-президенти Татьяна Кимдин айтымында, мындай шарт тууралуу учурда өзгөртүү киргизилип жаткан салык кодексинде айтылган эмес. Өнөр жай, соода жана туризм министринин орун басары Сабырбек Молдокуловдун маалыматы боюнча, бул маселе учурда өкмөт тарабынан каралууда.