Экономика

2004-жылдагы дүйнөлүк атаандаштык жөнүндөгү жылдык изилдөө 60 өлкөнү жана маанилүү экономикалык региондорду камтыйт. Чү дегенден айта кетчү нерсе, Кыргызстан, деги эле Борбор Азия мамлекеттери изилдөөнүн авторлорун кызыктырган эмес.

Долбоордун директору, профессор Стефан Жарелли “Эркин Европа/Азаттык” радиосуна берген интервьюсунда баа кандай көрсөткүчтөрдүн негизинде берилгени жөнүндө мындай дейт:

- Бүтүм экономиканын абалы, өкмөттүн ишинин натыйжалуулугу, бизнестин ийгилиги жана инфраструктура чөйрөсүндөгү изилдөөнүн негизинде жасалды. Аталган чөйрө өтө кенен болгондуктан, өлкөнүн тышкы инвестицияга ыңгайлуулугу, өкмөттүн бизнеске байланыштуу мыйзамдардын капылеттен алмашпай, туруктуу болуусун камсыздоосу жана бизнестин үзүрдүүлүгүнө окшогон айрым маанилүү чөйрөлөр алынды. Ошондой эле, эмгек өндүрүмдүүлүгү, жумушчулардын кесиптик даярдыгы, жумушчу күчүнүн кызыгуусу, акыр аягында, инфраструктура каралды. Биз классикалык инфраструктура эсептелген даңгыр жолдор менен темир жолдордун абалын жана технологиялык инфраструктураны да кылдат изилдедик.

Тизмектелип айтылган критерийлер боюнча атаандаштык же ишкерлер үчүн шарты эң мыкты деп АКШ, Сингапур жана Канада табылган. Россия 50, Түркия 55-орунда.

Профессор Жареллинин сөзүнө караганда Евробиримдикке жаңы кошулган 10 өлкө тышкы капитал үчүн арзан жумуш күчү менен кызыктуу:

-Бул өлкөлөр инвестиция үчүн өтө ыңгайлуу. Себеби, аларда жумуш күчү орто европалык баадан бир кыйла арзан. Ошон үчүн, биз инвестиция Батыштан Чыгышты көздөй агылат деп күтүп жатабыз.

Батыштын өнөр жайы өнүккөн өлкөлөрүндө жумушчуга бир саатта орточо 20 доллар төлөнсө, Германияда 30 долларга жетет. Польша менен Мажарстанда бул көрсөткүч 3 долларга жетпесе, Балтия өлкөлөрү менен Словакияда 2 долларга барабар.

Европа менен жарыша эле Россия жана Азия өлкөлөрү атаандаштык үчүн шартты жакшыртуунун катуу далалатын кылышууда. Стефан Жареллинин мүнөздөшүнчө:

-Биринчи айлампада, менин оюмча, Ортолук Европа, Борбор Азия жана Россияга инвестиция салууга умтулган көптөгөн компанияларды көрөбүз. Анткени аларда жумуш өтө арзан. Экинчи айлампада - балким, жакынкы 5–10 жылдын ичинде региондо айрым жергиликтүү компаниялар пайда болот. Бу компаниялар 20-30 жыл мурдакы Япония сыяктуу, дүйнөлүк рыноктогу өз орду үчүн күрөшө башташат.

Бул өлкөлөргө инвестиция, арийне, Европа менен АКШ сындуу демократиялуу коом түзүлүп, жарандык коом эркин аракеттенген өлкөлөрдөн келет.
Бийликтер үчүн өндүрүштүк жана тейлөө секторлорун модернизациялоого зарыл капиталды сырттан тартууга саясый жана этникалык проблемалардан тышкары коррупция да бөгөт болот дейт профессор Жарелли:

-Бизнес, жалпысынан алганда, дос чөйрөгө көп муктаж эмес. Ишкерлер коррупциясы жок ачыктыкты, аларга келээрки жылдарды туура пландаштырууга зарыл мыйзамдуулук туруктуу өкүм сүргөн чөйрөнү каалашат. Ушул эки жагдай бар болсо, өлкө тышкы капитал үчүн өтө кызыктуу болот.

Профессор Жаррели - 2004-жылдагы Дүйнөлүк экономикалык атаандаштыкка арналган изилдөөнүн жетекчиси.

Эларалык валюта корунун миссиясы үч жылдык программанын аткарылышын текшерүү үчүн беш ирет Кыргызстанга келди. Бюджет аткарылышынын контролдук көрсөткүчтөрүн тыкыр көзөмөлгө алган ЭВК миссиясы бюджет таңкыстыгын азайтып, республика тапкан кирешесине жараша тиричилик өткөрүүсү зарыл экенин дамамат талап кылып келди.

ЭВК миссия жетекчиси Тапио Саавалайнендин ырасташынча, Эларалык валюта корунун Кыргызстанга сарптаган акчаларынын жалпы көлөмү 200 миллиондон ашуун долларды түзөт.

- Кыргызстандын тышкы карызы жалпысынан 1 миллиард 800 миллионго жакын доллар. Ал эми Кыргызстандын Эларалык валюта коруна болгон карызы 200-220 миллион долларга жетет. Антип эмнеликтен так айтылбай жатышынын себеби доллардын курсуна байланыштуу, -дейт Тапио Саавалайнен.

Эки жылдан бери кыргыз өкмөтү Париж клубуна кирген өлкөлөргө кайтарылчу 450 миллион долларды такыр жойдуруп жиберүү аракетин көрүп келет. Учурунда ал акчалар оор шарттар менен алынган.

- Биз эми Париж клубунун экинчи отурумуна барабыз. Жыйында мурда белгиленген сумма, кош тараптуу кредит берүүчүлөрдүн шарттары каралат. Бизге берилген кредиттердин жалпы суммасы 459 миллион долларды түзөт. Бу карыз акчалардын Кыргызстан үчүн пайдасы аз болду. Себеп дегенде, биз аны карыз берген өлкөлөрдөн жабдуу түрүндө алганбыз. Алардын шарты да жеңилдетилген кредит берген өлкөлөрдүкүнөн кыйла оор. Кымбатка алынган карыз акчаларды жойдуруп салуу программасы ишке ашса, Кыргызстан тышкы карыздарын төлөп бериш үчүн кыйла жеңилдик алар эле,- деп айтты Кыргызстандын каржы министри Болот Абилдаев.

Тапио Саавалайнен келерки үч жылга түзүлчү программа жайында кеп кылууну туура көрбөйт. Алдыдагы 8 ай ичинде эмне болуп кетет, дегеле бүгүнкүнүн аягы көрүнө электе болочок тууралуу божомол куруунун кандай кажаты бар, деген пикирде:

- Жакынкы 8 ай ичинде көп нерселер болуп кетиши ыктымал. Программанын так аткарылышын жакшылап текшерип чыгуу керек. Париж клубуна мүчө өлкөлөрдөн жаңы программаны каржылоого макулдугун алуу абзел. Булардын баары ишке ашса кийинки программада тышкы карыздарды төлөө маселесине анча деле көңүл бурулбайт.

Тапио Саавалайнендин ырасташынча, болочок программада башкаруунун сапаттык деңгээлине жетишүү, инвестициялык жагымдуу шарт түзүү, ошондой эле салык реформасын жүргүзүүгө өзгөчө көңүл бурулмакчы.

Кыргыз өкмөтү быйыл жыл башынан бери Салык кодексин жаңылап чыгуу аракетине өткөн. Биртоп жаңылыктарды камтыган Салык кодекси ушул жылдын май айынын аягына чейин даярдалып, парламенттин күзгү отурумуна талкууга коюлушу болжолдонгон. Президент А.Акаев жаңы Салык кодексин көп создуктурбай кабыл алып берүүнү парламенттен өтүнгөн жайы бар. Эларалык валюта корунун миссиясы олуттуу экономикалык документти кабыл алууга ашыкпай, аны жакшылап иштеп чыгуу керектигин эскертти. Мындан келди, жаңы Салык кодекси дагы узакка талкууланып, ийине жеткирилет окшоп калды.

- Ишти 3 этапка бөлүп жүргүзсө болот. Биринчиси, кодексти тазалап чыгуу. Мында карама-каршылыктарды жоюп, баарын камтуу арaкетин жасаган оң. Экинчиси, салык реформасын жүргүзүү. Бул ишти август айынын аягына чейин иштөө зарыл. Үчүнчү этап Салык кодексин парламентке сунуш кылуу, ошого жараша бюджетти аныктоо. Бул бюджет боюнча талкуулардын аягына, октябрдын этеги ноябрдын башына туш келет, - дейт Тапио Саавалайнен.