Экономика

- Мен Атбашы районунун Атбашы айылында жашайм. Биз 480 сом пенсия алабыз. Бир мүшөк унубузга төлөйбүзбү же электрге төлөйбүзбү? Азык-түлүк эч кандай ала албайбыз. Бир айда электр жарыгына канча сом кетет? Эгерде электр энергиясынын баасын мындан ары да жогорулатса дагы кыйналабыз.

Карапайым элге кайрылганыбызда анын баары эле электр энергиясынын баасын кымбаттатуу саясатына карата ушундай ойлорун билдиришти. Кыргыз өкмөтү ушул жылдын 1-апрелинен тартып өлкөдөгү Дүйнөлүк банктын миссиясынын сунушу боюнча ички рынокто тарифти көтөрмөк эле. Бирок өкмөт алдындагы энергетика боюнча агенттиктин мурдагы жетекчиси Эмил Узакбаев бул чара калк арасындагы социалдык нааразычылыктарды жаратат деген ойду негиздеп, мындай кадамга барбоону премьер-министр Николай Танаевге терең анализ менен билдирген эле.

Ал оюн экс-директор Эмил Узакбаев мындай айтып берди:

- Элдин 60 пайыздан ашыгы жакырчылыкта жашап жатса, тарифти көтөрүү менимче, бул - кыргыз элинин душманы катары кадамга баруу болот.

Кыргыз өкмөтүнүн энергетика боюнча агенттигинин акыркы эки айда жүргүзгөн анализинде ички рыноктогу электр пайдалалууну дагы 10-11 пайызга көтөрүүнүн ордуна, өлкөдөгү электр ишканалардагы чарбачылыкты, андагы мыйзамсыз аракеттерге бөгөт коюлса, жыл сайын максатсыз жоголуп жаткан миллиондогон, ал эмес миллиарддаган сомдордун эсеби табылат эле дешет адистер. Айталы, "Кыргызэнергодо" рекструктуризацияга чейин 12 миң 356 адам иштесе, ал эми 2004-жылдын 1-январында иштеген адамдардын саны 15 миң 356га өскөн, башкача айтканда 3 миң адамга. Андагы айлык фондусу 1,5 эсеге, орточо маяна 1,4 эсеге, аппарат 1,7 эсеге өскөн.

"Электрстанциялар" АКсы 2003-жылы 13,8 млрд. киловатт саат электр энергиясын иштеп чыккан болсо, ал 2002-жылга салыштырмалуу 102,9 пайызга көп. Бирок товардык продукциясынын өсүшү 2003-жылы 2002-жылга салыштырмалуу 111,3 пайызды араң түзгөн. Ал да ички рыноктогу тарифти 16,8 пайызга көбөйткөндөн кийин гана ушул көрсөткүчтү жараткан. Ал эми электр энергиясын экспорттодо өтө төмөндөтүлгөн тарифтин негизинде келишим түзүлүп, компаниянын киреше бөлүгү 857,1 млн. сомго азайган, башкача айтканда, экспорттук тариф 1 киловатт саат электр энергиясына 2003-жылга 0,57, 0,6 АКШ центин, же 24,5, 25,8 тыйынды түзгөн. Ал эми бизге бартердик негизде келген көмүр, мазут өтө жогорку бааларда алынган.

Энергетика тармагындагы мындай кырдаалдын себеби эмнеде деген суроо менен энергетика боюнча агенттиктин директорунун орун басары Акылбек Иманбаевге кайрылганыбызда ал мындай деди:

- Тарифти көтөрүүнүн кажети жок деп ойлойм. Анткени азыр эл 3 млрд. 100 млн. сомго жакын карыз, анын ичинен 58 пайызы элде болуп атат. Ички резервдердин пайдаланып, тарифти көтөрбөй койсок деле болот эле.

"Кыргызстандын улуттук байлыгы - энергетика" деген бийик сөздү баардык жерден көрөсүң. Бирок ал азыркы күндө эң актуалдуу маселеге айланды.

Өлкөнүн башкы экономикалык документи – мамлекеттик бюджеттин негизги багыттары кийинки жылдары коомчулуктун катышуусунда талкууланып келатат. Жарандык коомдун жандуу аракети менен башталып аткан жаңы демилге Батыш өлкөлөрүндө көнүмүш иш. Кыргызстандын мамлекеттик бюджетинин киреше бөлүгүнүн кыйласын чет өлкөлөрдөн алынган кредиттер жаап келатканы деле жашыруун эмес.

Кыргызстандын каржы министри Болот Абилдаевдин айтуусунда, келээрки жылдагы бюджеттин негизги багыттары аныкталып, ушу тапта ал конкрет маани-мазмун алууда. Ириде макро-, микроэкономикалык туруктуулук, күтүлгөн структуралык өзгөрүүлөрдүн жыйынтыгы келээрки жылдагы бюджеттин негизги параметрлерин аныктоочу белгилерден.

- Ошентип, бюджет түзүүнүн жакынкы аралык болжолу анын стратегиялык багытын аныктап, негизги көңүл бурулчу багыттарды тактап алууга негиз түзөт. Бул барып-келип жакырчылыкты жоюунун улуттук стратегиясына байланышат,- деп айтты Болот Абилдаев.

Экономикалык кеңештин жактыруусуна ээ болгон Кыргызстандын 2005–2007 - жылдардын жакынкы мөөнөт болжолуна негизделген бюджет саясатынын башкы параметрлери момундай. Аны Кыргызстандын каржы министри Болот Абилдаевдин өзүнөн укканыбыз оң:

- Негизги максат - макроэкономикалык турукташууну камсыз кылуу жана жыл сайын экономикалык өнүгүштүн 5% жетишүү. Инфляциянын деңгээли жыл сайын 4% ашпоосу болжолдонууда. Баса белгилеп кете турган жагдай, жыл сайын салыктарды чогултуу 1 миллиард 700 миллион сомдун тегерегинде болушун болжолдоп жатабыз. Бул ички дүң продуктуга карата 0,4% түзөт. Биз социалдык саясатка өзгөчө көңүл бурабыз. Сырттан келчү донорлордун көмөгүн кошо эсептегенде бул тармакка бөлүнчү акча болжол менен 30% көтөрүлөт.

Министрдин айтымында, саламаттык сактоо, билим берүү, социалдык камсыздоо тармактарына арбын акча бөлүнөт. Мамлекеттик кызматчыларды кармоого кеткен чыгымдар кыйла азаят. Эмдиги жылдан тарта тышкы карыздарды төлөөгө 6,5 миллиард сом бөлүнө баштайт. Ички дүң продуктуга карата бюджет таңкыстыгы 2% ашуун төмөндөшү болжолдонууда.

Бюджеттин киреше бөлүгүн толтуруунун амалында өкмөт киреше салыгынын бирдей өлчөмүн киргизүүнү көздөөдө. Вице-премьер-министр Жоомарт Оторбаевдин ырасташынча, мындай аракет “көмүскө экономиканын” коңулдан чыгышына, мамлекет казынасына арбын акча түшүшүнө алып келет.

- Жеке сектордо майда жана орто бизнесте иштегендер салыкты таптакыр төлөбөйт. Базарда отургандар да төлөшпөйт. Биздин базарда отургандардын соода жүгүртүүсү бир жылга бир миллиард доллардын тегерегинде өтүүдө. Төлөгөн салыгы болсо 3 миллион доллар. Бул деген 0,3% салык төлөнөт дегенди түшүндүрөт.

Жакындан бери бюджет долбоору бейөкмөт уюмдар, жарандык коом өкүлдөрүнүн катышуусунда талкууга алынып келатат. Мамлекеттик казынага түшкөн каражаттар тармактарга кантип бөлүштүрүлүп атканынан коомчулук кабардар болуп турушу керек. 2004-жылдын бюджет долбоору коомдук талкууга коюлуп жатканда Калкты социалдык коргоо коомдук фондунун төрайымы Лидия Фомова бул иш көбүнесе тек кожокөрсүнгө өткөрүлүп жатканын момундайча билдирген.

- Бюджет боюнча биздин сунуштарыбыздын бир да бирөө эске алынган жок.