Экономика

Өлкөнүн башкы экономикалык документи – мамлекеттик бюджеттин негизги багыттары кийинки жылдары коомчулуктун катышуусунда талкууланып келатат. Жарандык коомдун жандуу аракети менен башталып аткан жаңы демилге Батыш өлкөлөрүндө көнүмүш иш. Кыргызстандын мамлекеттик бюджетинин киреше бөлүгүнүн кыйласын чет өлкөлөрдөн алынган кредиттер жаап келатканы деле жашыруун эмес.

Кыргызстандын каржы министри Болот Абилдаевдин айтуусунда, келээрки жылдагы бюджеттин негизги багыттары аныкталып, ушу тапта ал конкрет маани-мазмун алууда. Ириде макро-, микроэкономикалык туруктуулук, күтүлгөн структуралык өзгөрүүлөрдүн жыйынтыгы келээрки жылдагы бюджеттин негизги параметрлерин аныктоочу белгилерден.

- Ошентип, бюджет түзүүнүн жакынкы аралык болжолу анын стратегиялык багытын аныктап, негизги көңүл бурулчу багыттарды тактап алууга негиз түзөт. Бул барып-келип жакырчылыкты жоюунун улуттук стратегиясына байланышат,- деп айтты Болот Абилдаев.

Экономикалык кеңештин жактыруусуна ээ болгон Кыргызстандын 2005–2007 - жылдардын жакынкы мөөнөт болжолуна негизделген бюджет саясатынын башкы параметрлери момундай. Аны Кыргызстандын каржы министри Болот Абилдаевдин өзүнөн укканыбыз оң:

- Негизги максат - макроэкономикалык турукташууну камсыз кылуу жана жыл сайын экономикалык өнүгүштүн 5% жетишүү. Инфляциянын деңгээли жыл сайын 4% ашпоосу болжолдонууда. Баса белгилеп кете турган жагдай, жыл сайын салыктарды чогултуу 1 миллиард 700 миллион сомдун тегерегинде болушун болжолдоп жатабыз. Бул ички дүң продуктуга карата 0,4% түзөт. Биз социалдык саясатка өзгөчө көңүл бурабыз. Сырттан келчү донорлордун көмөгүн кошо эсептегенде бул тармакка бөлүнчү акча болжол менен 30% көтөрүлөт.

Министрдин айтымында, саламаттык сактоо, билим берүү, социалдык камсыздоо тармактарына арбын акча бөлүнөт. Мамлекеттик кызматчыларды кармоого кеткен чыгымдар кыйла азаят. Эмдиги жылдан тарта тышкы карыздарды төлөөгө 6,5 миллиард сом бөлүнө баштайт. Ички дүң продуктуга карата бюджет таңкыстыгы 2% ашуун төмөндөшү болжолдонууда.

Бюджеттин киреше бөлүгүн толтуруунун амалында өкмөт киреше салыгынын бирдей өлчөмүн киргизүүнү көздөөдө. Вице-премьер-министр Жоомарт Оторбаевдин ырасташынча, мындай аракет “көмүскө экономиканын” коңулдан чыгышына, мамлекет казынасына арбын акча түшүшүнө алып келет.

- Жеке сектордо майда жана орто бизнесте иштегендер салыкты таптакыр төлөбөйт. Базарда отургандар да төлөшпөйт. Биздин базарда отургандардын соода жүгүртүүсү бир жылга бир миллиард доллардын тегерегинде өтүүдө. Төлөгөн салыгы болсо 3 миллион доллар. Бул деген 0,3% салык төлөнөт дегенди түшүндүрөт.

Жакындан бери бюджет долбоору бейөкмөт уюмдар, жарандык коом өкүлдөрүнүн катышуусунда талкууга алынып келатат. Мамлекеттик казынага түшкөн каражаттар тармактарга кантип бөлүштүрүлүп атканынан коомчулук кабардар болуп турушу керек. 2004-жылдын бюджет долбоору коомдук талкууга коюлуп жатканда Калкты социалдык коргоо коомдук фондунун төрайымы Лидия Фомова бул иш көбүнесе тек кожокөрсүнгө өткөрүлүп жатканын момундайча билдирген.

- Бюджет боюнча биздин сунуштарыбыздын бир да бирөө эске алынган жок.

Дүйшөмбү шаарында өткөн эмгек миграциясы боюнча эл аралык конференцияга Мексика, Филиппин өңдүү алыскы өлкөлөрдөн да коноктор келишти. Бирок конференциянын мааниси Борбор Азия өлкөлөрү үчүн зор. Анткени маалыматтарга караганда, Борбор Азиянын чет өлкөлөрдө иштеп жүрүшкөн адамдарынын саны 2 миллионго жетет.

Конференцияны Тажикстандагы Аялдар укугунун лигасы менен Ачык коом институнун алдындагы жардам берүү фонду бирге өткөрүштү. Аталган фонддун директору Халимова конференциянын максатын мындайча түшүндүрдү:

- Максаттар жакшы. Биз бүткүл дүйнө жүзү боюнча миграция жаатында көп иш жасап жаткандарды чогулталы дегенбиз. Ошондуктан конференция эл аралык мүнөзгө ээ. Келген адамдар эмгек миграциясы боюнча ойлорун ортого салышты. Конференцияда эмне кылуу керек, кандай тажрыйбалар бар, аларды Борбор Азия өлкөлөрүнө, мурдагы Советтер союзунун мейкиндигинде кантип пайдаланса болот деген суроолор талкууланды. Анда маалымат гана эмес, тажрыйба алмашуу да болду, - деди Халимова.

Советтер союзунда эмгек миграциясы деген маселе деги эле болгон эмес. Калкты иш менен камсыз кылуу маселесин мамлекет өз мойнуна алып, ал бир дагы адамдын жумушсуз калышына жол берчү эмес. Советтер союзу урагандан кийин анын ордуна пайда болгон көп өлкөлөрдө өндүрүш токтоп, калктын бир бөлүгү жумушсуз калды. Алар кара курсактын айынан чет өлкөлөргө жумуш издеп барууга аргасыз.

Алар Орусияда, Казакстанда, атүгүл алыскы чет өлкөлөрдө жүрүшөт. Айрым маалыматтар боюнча Тажикстандан 600 миң адам, Кыргызстандан 500 миң адам жана Өзбекстандан 700 миң адам чет өлкөлөрдө иштешет. Ошол эле маалыматтарга таянсак, Тажикстандын чет өлкөлөрдө жүргөн адамдары өлкөгө жылына ички дүң продуктынын үчтөн бирине тете акча алып келип турушат экен. Айрым аналитиктер чет өлкөлөрдө иштегендердин өлкөгө киргизген салымы андан да чоң – ал ички дүң продуктынын жарымына жетет дешет. Кыргызстанда да чет өлкөлөрдө иштеген адамдардын өлкөгө которгон акчасы бюжеттен да, чет өлкөдөн келген жардамдан да көп деген маалымат бар.

Чет өлкөлөрдө жүргөн тажиктер менен кыргыздардын көпчүлүгү Орусияда иштешет. Алар бул өлкөнүн миграция жөнүндө мыйзамдары алар үчүн катаал экендигин айтышат. Орусиянын Борбор Азия борборунун директору Виктор Увиков бул маселе мурда чыны менен эле болгондугун, ал азыр чечилгендигин айтат:

-Азыр мурдагыдагыдай чыңалуу жок. Орусиянын мыйзамдары дүйнөлүк стандарттарга шайкеш келтирилди, – дейт Виктор Увиков.

Конференцияда эмгек миграциясын кабыл алып жаткан өлкөлөрдүн мыйзамдары дагы эле татаал болуп, кагаз толтурганга көп убакыт кетээри, мигранттар андан качып документсиз барып жатканы айтылды.