Экономика

Үй куруу оңой иш эмес экендигин баары жакшы билишет. Ал үчүн жыгач, топурак, таш жана башка көп материалдар керек. Кирпичти кынап, эшик-терезелерин койгондой жумушчулар зарыл. Үй кулап кетпес үчүн бекем фундамент да салуу башкы маселе. Ишкерлик деле ошондой. Ишкерликке зарыл шарттардын бирөөсү эле болбой калса, ал өнүкпөйт. Чехиянын борбору Прагада Европадагы коопсуздук жана кызматташтык уюму өткөрө турган экономикалык форумда ишкерликке зарыл шарттарды кантип түзүү керек экендиги тууралуу сөз болот.

- Бул конференция жалаң эле өкмөттө иштеген чиновниктер үчүн өткөрүлбөйт. Биз ага регионалдык жана эл аралык уюмдарды да чакырдык. Чакырылгандардын арасында ишкерлер чөйрөсүнүн жана атуулдук коомдордун өкүлдөрү жана окумуштуулар да бар. Анткени Европадагы коопсуздук жана кызматташтык уюму бул ишке катышы барлардын баары бири бири менен кызматташса гана, иш жакшы жүрөрүнө ишенет, –деди Европадагы коопсуздук жана кызматташтык уюмунун экономисти Габриэл Леонт.

Прагада боло турган форумда экономикалык өнүгүүнүн институционалдык жана адамдык негиздерине көп көңүл бөлүнөт. Башкача айтканда форумда ишкерликтин өнүгүшүнө зарыл мыйзамдар аныкталып, адамдарды, өзгөчө жаштарды, ишкерликке үйрөтүү маселеси каралат.

ЕККУ бул форумду өткөрүп, Борбор Азия жана Кавказ өлкөлөрүнүн өкмөттөрүнүн көңүлүн чакан жана орто бизнестин көп сандаган маселелерине да бургусу келет. Ал менчик, анын ичинде жерге менчик, ошондой эле салык боюнча мыйзамдар жана жоболор так жана жөнөкөй жазылып, ишкерлерге түшүнүктүү болуш керек деп эсептейт. Тилекке каршы, инвесторлордун билдиришинче, Борбор Азия өлкөлөрүндө абал андай эмес.

- Статистикалык маалыматтардын баары Борбор Азия ишкерликке жана инвесторлорго жагымдуу шарт түзүү багытында дагы көп иш жасаш керек экендигин көрсөтүп жатат, – дейт Габриэл Леонт.

Европадагы коопсуздук жана кызматташтык уюму ишкерликти өнүктүрүүдө инфрастуктуранын мааниси зор экендигин белгилейт. Ишкерлер өзүнө зарыл каржыны кыйналбай, тез алгыдай болуш керек. Кредиттер жакшы кайтарылбагандыктан, Борбор Азиядагы банктар аларга чакан кредит берүүдөн качышат. ЕККУ буга байланыштуу Казакстандын микрокредит берүү тажрыйбасын жайылтууну көздөйт.

Уюм Армениянын соода палатасынын да тажрыйбасы пайдалуу деп эсептейт. Армениянын соода палатасы эл аралык соода палатасынын жардамы менен өзүнүн мүчөлөрүнө кызмат көрсөтүүнү, мисалы, аларды маалымат менен камсыз кылууну бир топ жакшырткан.
ЕККУ ишкерликке жаштарды көбүрөөк тартуу зарыл деп эсептеп, алар үчүн атайын семиналарды өткөрүү максатка ылайык экендигин белгилейт. Мындай семинарлар, анын билдиришинче, Тажикстанда өткөрүлүп, жакшы натыйжа берип жатат.

Прагада өткөрүлүп жаткан экономикалык форум регионалдык кызматташуу маселесин да көтөрмөкчү. ЕККУнун экономисти Габриэл Леонт коопсуздукту камсыз кылуу маселесинин экономикалык өнүгүү менен байланышы бар экендигин айтат:

- ЕККУ - өнүгүү боюнча агенттик эмес. Биз коопсуздукту камсыз кылуу уюмубуз. Биз, кеңири планда алып караганда, экономикалык өнүгүү жаатындагы кемчиликтер коопсуздукка коркунуч келтирет деп эсептейбиз. Ошондуктан биз өлкөлөр бул багытта ийгиликке жетиши үчүн өкмөттөр, атуулдук коомдор жана эл аралык уюмдар менен иштеше баштадык.

Экономикалык форум дүйшөмбү күнү башталып, 5 күнгө созулат.

Төрт мамлекеттин экономикаларын жакындаштыруу идеясы аларды дүйнөлүк экономикадан ажыратат дешет айрым эксперттер. Бул кошуунду сындагандар ага кирген мамлекеттер келечекте глобалдык экономикадан алыс болуп калаарын айтышууда.

Ушул аптада Ялтада болгон жолугушууда бирдиктүү экономикалык мейкиндикти түзүүдө төрт мамлекет ишти бир аз алдыга жылдыргандай болду. Анда 2007- жылга чейин мамлекеттер ортосунда кол коюла турган документтердин тизмеси бекитилди.

Эскерте кетели, бирдиктүү экономикалык аймакты түзүү тууралуу келишимге төрт мамлекет былтыр 19- сентябрда Ялтада кол коюшкан. Ага кол коюу баарынан да Леонид Кучмага оор болгондой. Украинада эгер президент бул келишимге кол койгон күндө аны отставкага кетишин талап кылбаыз деген саясий күчтөр бир жактан чыкса, дагы бир саясий партиялар бул маселени референдумга салыш керек деп чыккан. А бирок бул өлкөнүн социалдык партиясы Украина КМШ мамлекеттери менен, эң башкысы, Орусия менен бирге болушу керек деп, бул идеяны колдоду. Ага тилектеш болгондор да аз эмес.

25-майда Ялтада өткөн жолугушууда Украинанын президенти Леонид Кучма маанай көтөрүңкү сүйлөдү:

- Масштабдуу пландарды реалдуу турмушка ашырып, конкреттүү жемиштерди алчу убак келди. Биздин турумубуз өзгөргөн жок, аны билесиңер. Толук масштабдуу эркин соода кылчу аймакты түзүү процесси аягына чыгышы керек.

Бирок дале Украинада мамлекет башчынын мындай оптимизми колдоого алынбай турат. Айрым байкоочулар Орусиянын үстөмдүгүнүн астындагы экономикалык биримдик Украинана көз карандысыздыгын чектейт, ошондой эле, келечекте НАТО, Европа биримдиги өңдүү мамлекеттерден алыстатат деп тынчсызданышууда. А негизи - Кучманын каршылаштарынын эң башкы күчтүү аргументи ушул - өлкөнүн Дүйнөлүк соода уюумуна мүчөлүккө өтүү мүмкүнчүлүгү тарыды деп жатышат.

Ялтадагы жолугушуу учурунда Орусиянын президенти Владимир Путин балким, Укаринадагы ушундай маанайды эске алдыбы, айтор, "бул уюмга эч кимди зордогон жокпуз, төрт мамлекетке тең пайдалуу уюм болооруна ишенүү менен ушул жолду тандап алдык" деп айтты.

Баса, Владимир Путин бир нерсени баса белгиледи. “Биз чогуу Бирдиктүү экономикалык мейкиндикти түзүп атабыз, бир да мамлекет башка уюмга кирбеши керек” деп айтты.

Бирок төрт мамлекет тең көксөп келаткан Дүйнөлүк соода уюмуна кирүү тилеги эмне болот?

Дүйнөлүк соода уюмдун басма сөз катчысы Кейс Роквеллердин пикиринде, Бирдиктүү экономикалык мейкиндик өңдүү чакан келишимдин мүчөлөрү бири бирине чектөө койгону туура эмес:

- Бул келишимдин шарттарын аныктап, тактап, өз ара чечип алуу ар бир мамлекеттин колундагы иш да. Бул көз караштан алып караганда регионалдык соода келишимине мүчө болуу жана Дүйнөлүк соода уюмуна кирүү ортосунда проблемалар жок деп ойлойм.

Орусиянын президенти Владимир Путин да Ялтадагы жыйында бул маселе боюнча өз пикирин билдирди. Владмимир Путиндин айтымында, Бирдиктүү экономикалык мейкиндикке кирген мамлекеттер үчүн тоскоолдуктар күтүлбөйт. Орусиянын мамлекет башчысынын айтымында, мунун 2 жолу бар. Же ар бир мамлекет өз алдынча иш алып барып, бирок Дүйнөлүк соода уюумуна кирүү менен пайда болгон өзгөрүүлөрдү ортого салып талкуулап турат. Экинчи бир оңойураак жол - төрт мамлекет биригип жалпы принциптерди бекитүү менен Дүйнөлүк соода уюмуна бирдей мүчө боло алышат.

Айрым эксперттер мамлекет башчылардын Ялтада сүйлөгөнүнө баам салып отуруп, анчалык деле турмушка жакын эмес өтө оптимизмге сугарылган сөз катары кабыл алышууда. Экономикалык биримдикке сын көз менен караган байкоочулар "уюмдун алдыга койгон максаттары ишке ашышы күмөн" дешет. Москвадагы Ренессан Капитал Инвестмен деп аталган топтун эксперти Артем Архипов мындай дейт:

- КМШнын алкагында бизде буга чейин бир топ тажрыйба бар да. Бир нече мамлекеттер ушул өңдүү экономикалык биримдикке чогулуп алып, бирок турмушта анын шарттарын турмушка ашырууга аракет кылган эмес.

Бирдиктүү экономикалык мейкиндикти түзүүгө белсенген төрт мамлекет азырынча астына бир топ максаттарды коюуда. BBСнин аналитиги Малколм Хазлет айткандай, төрт мамлекет келечекте бирдиктүү валюта кабыл алып, Дүйнөлүк соода уюмуна чогуу мүчө болуп, ошондой эле эркин соода аймагына айлануу менен жалпы бажы мейкиндигин түзгүлөрү келет.