Экономика

Дүйнөдө күнүнө 80 миллиондой баррель мунай керектелет. ОПЕК уюмуна кирген 11 өлкө дүйнөнүн мунай өндүрүшүнүн үчтөн бир бөлүгүн көзөмөлдөйт. Алар эми Бейруттагы жыйында макулдашылгандай, бир күндө өндүрүлүүчү мунайдын көлөмүн 23,5 миллион баррелден, 26 миллион баррелге чыгармакчы. Көбөйтүү эки этап менен ишке ашырылат.

Адегенде күндөлүк өндүрүштүн көлөмү 1-июлдан тартып 2 миллион, 1-августан тартып дагы 0,5 миллион баррелге жогорулайт. Мында негизги салымды, албетте, ОПЕКтин лидери катары эсептелген Сауд Аравия кошмокчу.

Дегеле, аналитиктер акыркы күндөрү мунай баасынын реккорддук чекке чыгып кетишинин бир себебин дал ушул Сауд Аравия менен байланыштырып жатышат. Өткөн аптада бул өлкөдө мунай тармагында иштеген чет элдиктер "ал-Каида" уюму менен алакасы бар деп шектелген согушкерлер тарабынан барымтага алынып, натыйжада 22 адам каза тапкандан кийин эл аралык базарда мунайдын бир баррелинин баасы 40 доллардан ашып кеткен эле. Маселен, ушул аптанын шейшембисинде Нью-Йорктогу биржада мунайдын бир баррелинин баасы 42 доллардан ашып, кайра шаршембиде 40 доллардан бир аз төмөндөгөн. Саудиядагы окуядан улам террорчулар Жакынкы Чыгыш өлкөлөрүнүн мунай өнөр-жайына каршы кол салууларды даярдап жатат деген кооптонуулар пайда болду.

Дойче банктын Лондондогу бөлүмүнүн мунай боюнча аналитиги Адам Семински террор коркунучу мунай баасынын кымбаттоосун жараткан негизги жүйөө деп эсептейт:

- Сауд Аравия, Ирак боюнча, Венесуеланын, Нигериянын мунай өндүрүшүнө байланышкан кооптонуулар да, АКШдагы бензин проблемасы чийки мунайдын баасынын кыбатташына салым кошууда. Доллардын алсызданышы да ОПЕКтин баа жагынан катаалыраак болуусуна түрткү берүүдө. Демек, ушунун баары мунайдын бир баррелинин баасына 10-12 долларды кошуп жатат.

Экономисттердин айтымында, мунайдын кымбат баада туура бериши азыр жандануу жолунда бара жаткан глобалдык экономикага да коркунуч туудура алат.

Эми ОПЕК уюмунун мунай баасын арзандатуу максатында өндүрүштү көбөйтүүгө барып жатышы АКШ, Евробиримдик, Жапония өңдүү ири керектөөчүлөрдүн басымы астында жасалууда. Анткен менен адистердин эсебинде, ОПЕКтин жаңы чечиминин эл аралык базарда сатылуучу мунайдын көбөйтүлүшүнө таасири аз эле болчудай. Дойче банктын аналитиги Адам Семинскинин эсебинде, ОПЕКтин чарасынан соң келерки айда эл аралык базарга кошумча бир миллион баррелдей гана мунай түшөт жана ал кандайдыр бир деңгээлде баанын төмөндөшүнө жардам бериши ыктымал.

Себеби ОПЕКтин мүчөлөрү мунайды өзүлөрүнө бөлүнгөн квотадан ашыкча өндүрүүнү буга чейин эле башташкан. Алардын көпчүлүгү өз мүмкүнчүлүктөрүнүн чегинде иштеп жатат же ага жакындап калды. ОПЕКтин мүчөлөрүнүн ичинен бир гана Сауд Аравиянын мунай өндүрүшүндө пайдаланылбай жаткан мүмкүнчүлүктөр көбүрөөк. Бул өлкөдөгү барымта кризисинен соң мунайдын баасынын 5%га жогорулашы, эл аралык базар Саудиянын өндүрүшүнө кандай маани берээрин ачыктады.

Кандай болгон күндө да ОПЕКтин мунай баасына таасир көргөзүү мүмкүнчүлүгү эл аралык терроризм жараткан коркунуч фактору менен чектелиши мүмкүн. Анткени ОПЕК өзүнүн мунай обьектилерине "ал-Каида" эч коркунуч жок деген кепилдикте бере албайт.

Андыктан айрым аналитиктердин пикиринде, терроризм коркунучу азыр дүйнөнүн мунай базарындагы бийликтин балансын ОПЕКтен ага кирбеген Орусия сыяктуу мунай өндүрүүчүлөрдү көздөй жылдыра баштады.

Быйылкы жылга өкмөт ички дүң продуктту 91 миллиард ашуун сомдун тегерегинде болушун болжол кылса, эмдиги жылы аны 100 миллиард сомдон ашыруунун эмитен эле болжолдоп жатат.

- 2005-жылга ички дүң продукт 100,5 миллиард сом болот. 2004-жылдын ИДП 91,7 миллиард сомго болжолдонгон. Мен сизге айтып коёюн, кайсы бир күтүлбөгөн жагдай эле болуп калбаса биздин болжолдорубуздун көбү салыштырмалуу жакын чыгат, - дейт Кыргызстандын Каржы министрлигинин экономика башкармалыгынын жетекчиси Любовь Тен.

Анын айтуусунда, Улуттук статистика комитетинин маалыматтары менен салыштыруу маалында айрым көрсөткүчтөр такталышы ыктымал. Эмки жылдын экономикалык өнүгүү болжолу 2007-жылга чейин эсептелген бюджеттин кыска мөөнөт прогнозунун негизинде түзүлгөн. Буга кошумча быйылкы жылдын биринчи кварталындагы экономикалык көрсөткүчтөрү да эсепке алынган. Аны Кыргыз өкмөтүнүн башчысы Николай Танаев мындайча мүнөздөйт:

- Өткөн жылга салыштырганда ички дүң продукт (ИДП) 106,7%, “Кумтөр” алтын кенин кошпогондо 105,4% өсүш болду. Өнөр жайда 111% өнүгүш, тоо-кен өндүрүшүндөгү өсүш 109%. Экспорт 130% ашты. Импорт 159% өстү.

Быйылкы жылга экономикалык өсүш ырааты 4,5% эсептелсе, эмдигиси 4,6% деп белгиленүүдө. Бул ирет деле өкмөт ички дүң продукт өндүрүшүндө айыл чарба менен тейлөө тармагына өзгөчө басым коюуда. Ал экөөнүн ИДП өндүрүшүндө ээлеген орду 72,6% чаап барат. Өнөр жай тармагында “Кумтөр” алтын кенин кошпой эсептегендеги өнүгүшү 11% жетиши ыктымал.

Кыргызстандын каржы министри Болот Абилдаев 2004-жылдын бюджетинде экономикалык өнүгүштүн ыраатын 4,1% деңгээлине жеткирүү аракетин “Кумтөр” алтын кенине байланыштырган:

- “Кумтөрдүн” кенин казып алуу бир кыйла азаят. Себеп дегенде, кендин ылдыйкы катмарына кирип атышат. Ал жердин составында алтын азыраак. Ошондон экспорт азыраак болот, көлөмү азаят. Ошол себептен болжолду азыраак кылдык - 4,1%.

Кыргызстандын экономикалык өнүгүш ырааты ыкчам жүрбөй, атүгүл согушту баштан кечирген Тажикстандан да артта калыш себебин Любовь Тен мындайча түшүндүрөт:

- Тажикстанда ич ара согуш болуп, анын кесепеттерин жоюу учурунда реалдуу экономикалык негиз абыдан тарып кеткен. Экономиканы кайра калыбына келтирүү маалында иштин баарын кайрадан баштаган. Ошондон улам өнүгүү ыраатынын көрсөткүчтөрү жогору болууда. Кыргызстан менен Тажикстандын экономикалык өнүгүшүн салыштырууга болбойт. Бизде, маселен, 1996-жылы “Кумтөр” алтын кени ишке киргенден кийин 1997-жылы ИДП 10% чейин өскөн. Бир объекттин ишке кириши менен кескин өнүгүү жүргөн.

Любовь Тендин ырасташынча, экономика такай 10% менен өнүгө албайт. Туруктуу экономикалык өнүгүүгө жетишкен өлкөлөрдө бул көрсөткүч 1-2% тегерегинде эле жүрөт.