Экономика

Кыргызстанда чет эл инвестициясын тартуу, ага жагымдуу шарт түзүү жайында арбын кеп болот. Өкмөт аны менен эле чектелбей ушу тапта чет эл инвестициясын тартуу маселеси менен гана иштөөчү мамлекеттик агенттик түзүү аракетин көрүүдө. Бул башта түзүлгөн комитет, атайын өкүл институту, топ комиссия, кеңештердин ишинин натыйжасыздыгынан улам чыккан арга.

Ошондой топ кызматтын иш-аракети кандай экенин ЮНИДО долбоорунун инвестицияга колдоо көрсөтүү иштери боюнча улуттук кеңешчиси Кубат Өмүрзаковдон уксак:

- Инвестицияны өкмөт кепилдиги менен кредит түрүндө алып келүү эми жарабай калды. Биздин тышкы карыздарыбыздын өлчөмү дүйнөдө болгон нормативдердин баарынан ашып кеткендиктен, биз эми андай инвестициядан үмүт үзүп койгонубуз оң. Ошондон тикелей инвестицияга үмүт артып отурабыз. Ал үчүн инвестициялык климатты жакшыртып, мыйзамдарды кабыл алып, процедураларды жөнөкөйлөтүп, инвесторлорго шарт түзүүбүз зарыл. Инвестициялык матрицанын экинчи бөлүгүндө белгиленген инвестициялык стратегияны иштеп чыгуу, кайсы тармакка басым жасоо керектигин ишке ашыруу милдети турат.

Кубат Өмүрзаковдун ырасташынча, республикада тикелей инвестиция тартууга азырынча ыңгайлуу шарт түзүлө элек:

- Буга чейинки инвестиция тартуу аракети натыйжага жетише элек. Көпчүлүк министрликтерде инвестиция тартууга жооптуу кызматтар түзүлгөн, бирок алардын иши чачкын болуп, координацияланбай келди. Инвестиция тартуу боюнча жакшы ийгиликтерге жетишкен алдыңкы өлкөлөрдүн тажрыйбасы эске алынган жок.

Вице-премьер-министрдин кеңешчиси Нурдин Жаманкуловдун айтуусунда, Кыргызстан коррупция менен мамлекеттин ишкерликке ыксыз кийлигишүүсүнөн оголе көп зыян тартууда:

- Бизнести мамлекеттик тескөө менен коррупция чырмалышып калган. Мамлекет эреже менен жоболорду канчалык көп чыгарып, аны жүзөгө ашыруу аракетин жасаган сайын коррупция ошончолук күчөйт. Дүйнөлүк банктын изилдөөсүнүн жыйынтыгы боюнча, мындай жагдай тикелей инвестиция тартууну 70% төмөндөтөт.

Кыргыз өкмөтү чет эл инвестициясын кайра иштетүү өнөр жайына, туризмди өнүктүрүүгө, тоо-кен өнөр жай өндүрүшүнө тартууга кызыкдар.

- Бизге айыл чарба продукциясын кайра иштетүүчү алдыңкы технология керек. Тоо-кен өндүрүшүндө да кымбатба металлдар табылган жерлер, ташкөмүр кендери бар. Булардын баарына инвестиция керек,- деп билдирди өкмөт башчы Николай Танаев.

Кыргызстандын тышкы карызы 2 миллиард долларга бираз жете бербейт. Ошондон өкмөт ушу тапта тикелей инвестиция тартуу аракетин жасоодо.

Кыргыз-түрк экономикалык карым-катыштын оозго аларлык ийгиликтери, орчун проблемалары бар. Асыресе, «Пинара» мейманканасынын айланасындагы талашка толук чекит коюла элек. «Йимпаш» холдингдин жаңы келгенде жандуу башталган аракетинин деми кайтып, ушу тапта чоң заводдун стадион ордунда соройгон бетон мамылардан башка белгиси жок. 20-майда Бишкекте түрк ишкерлери кура турган Бизнес-борбор имаратынын жерпайын түптөө аземи өттү.

Өкмөт башчы Николай Танаевдин айтуусунда, түркиялык ишкерлер Кыргызстанга баш-аягы болуп 350 миллион ашуун доллар инвестиция алып келишти. Эки өлкө ортосундагы тышкы соода жүгүртүүнүн көлөмү 37миллион долларды түздү. Бул өткөн жылдын көрсөткүчү. Н.Танаев Кыргызстан менен Түркиянын тышкы соода алыш-беришинин көлөмү жок эле дегенде 200 миллион долларды түзүшү керек деп эсептейт.

- Кийинки жылдары биз биргелешип ортодогу тоскоолдорду жоюунун аракетин көрүп жатабыз. Базар экономикасына будоо болчу тоскоолдорду аныктадык. Кыргызстандын өкмөтү инвестицияга ыңгайлуу шарт түзүү үчүн нормативдик-укуктук негиздерди жакшыртуу аракетин жасоодо, - деп айтты өкмөт башчы Н.Танаев.

Өкмөт башчы түркиялык ишкерлерди Кыргызстандын айыл чарба өндүрүшүнө салым кошууга, кайра иштетүү өнөр жайын жандантууга, курулуш индустриясынын техникалык жабдылышын жакшыртууга, жол курууга чакырды.

Түркиялык ишкерлер Кыргызстанда бизнес жасоого кызыкдар экенин, эки өлкө ортосундагы экономикалык алака-катыштын негизи ириде тарыхый-маданий жалпылыктардан башат алып чыгарын Түркиянын Кыргызстандагы элчиси Музафер Эрөктөм белгиледи.

- Кыргызстан эгемендигин биринчилерден болуп Түркия тааныган. Кыргызстан менен Түркиянын саясий, гуманитардык, аскерий, маданий байланыштары жакшы уланып жатат. Соода-экономикалык карым-катыштардын жанданышына ишкерлердин кошкон салымы барандуу. Биз ишкерлерибизге дайыма колдоо көрсөтүп келебиз, - дейт Музафер Эрөктөм.

Түркиялык «Түрказ» фирмасынын жетекчиси Сутарыжын мырза Кыргызстан менен Казакстанда инвестициялык жагымдуу маанай түзүлгөнүнө токтолуп, бул жердеги Түркиялык иш адамдарынын ой-тилеги деле боордошторунун иши жүрүшүп, экономикалык жагынан алдыга озуп чыгышына кызыкдар экенин айтты:

- Биздин фирма дүйнөгө таанымал «Үлкер» фирмасынын дистрибютери. Бул жерге 1997-жылдын башында келгенбиз. Биз көбүнесе тазалык буюмдарын чыгарып, аны элге сатууну уюштурабыз.

Түркия Кыргызстандын билим тармагына өзгөчө көңүл буруп, бул жаатта биртоп долбоорлорду жүзөгө ашырууда. «Себат» фирмасынын жетекчиси Орхан Инанды мырзанын ырасташынча, бул аракеттин артында боордоштук ак тилек, тууганчылык сезим, патриоттук маанай турат.

- Нарынга мектеп курсак Нарын эли үчүн. Таласка мектеп курсак – Талас үчүн. Бишкекке мектеп салсак – Бишкектеги балдар үчүн. Биз бул кишилердин Кыргызстанда иш баштап, бизнес жасашын каалайбыз. Келген кишилер менен көп сүйлөштүк. Буюрса, ишкерлердин жардамы менен эмдиги жылы Чолпонатада Чокталда мектеп ачабыз. Ага болжол менен 1 миллоин долларга жакын каражат кетет. 1 миллион ашуун доллар сарптап Таласта балдар лицейин ачабыз, - дейт «Себат» фирмасынын президенти Орхан Инанды.

«Бирге көтөргөн жүк жеңил» деген аталышта өткөн кыргыз-түрк ишкерлеринин жыйынында айтылган кеп-сөздөр тарыхый-маданий жалпылыкка ээ эки калктын билимин көтөрүү, улуттук жаңылануусуна жетишүү зарылдыгына барып такалды.