Экономика

Орусиянын жазалоо системасы менен кара май өндүрүүчү менчик ЮКОС корпорациясынын кармашы ишкердик чөйрөнү жаңы кризиске дуушар кылды.

ЮКОС магнаты менен бийликтин кармашы үстүбүздөгү жылдын февраль айында башталган. Президент Владимир Путин бай ишкерлер менен жолугушуу өткөрүп аткан. Ошондо Ходорковский өлкөдө коррупция канатын жайып өөрчүп барат деп бийликке эскертүү жасаган. Анда В.Путин: “Кара майга мол жердин кең тармагын Ходорковскийдин фирмалары ээлейт. Анын кандай жол менен ал фирмаларга өтүп калганын текшерүү керек”, - деп жооп айткан.

Азыр ЮКОС тармагындагы ишканалардан эки жетекчи суракка алынып, убактылуу абакта жатышат. М.Ходорковскийдин өзү да башпрокурордун имаратында болуп, суракка жооп берип чыкты. Бийлик аны кайра да чакырып, суракка ала алат.

Эмки кезек “Сибнефть” компаниясынын кожоюну Роман Абрамовичке келгендей. Бул туурасында басма сөздөрдө ар кыл айың кеп бар. Маселен, “Франс пресс” агенттиги таркаткан маалыматта орусиялык Генпрокуратура жыйган материалдардын арасында Абрамовичтин үстүнөн кылмыш ишин козгоого багытталгандары да бардыгы айтылат.

Албетте, Совет мамлекети урагандан бери Орусияда нечендеген “жаңы байлар” пайда болушту. Адал байлык табуу кыйын болоорун эске алганда, алардын ишкердигинин башатында мандеми бар деп шек саноо да турулуу көрүнүш. Ошон үчүн азыркы орусиялык бийликтин олигархтардын ким-кимисине болсо да кине коюуга мүмкүнчүлүгү бар.

Маселен, бийлик биз кеп кылып аткан Абрамовичтин “Сибнефть” компаниясынын акцияларын ээлөөдө кетирилген кыйла катачылыкты бетке кармоодо.

Абрамович 1992-1995 жылдары Саратов калаасында 5 менчик фирма ачып, алардын негизинде алгачкы байлыгын жыйган.

Маселен, айрым жоромолдорго караганда, 1992 жылдын башында Ухта калаасынан жалган документ менен кара май тырттырып келип аны Калининград областына саттырган. Ал билинип калган. Москвалык прокуратура Абрамовичтин үстүнөн (№79067) кылмыш ишин козгогон. Бирок иш текшерүүгө берилген боюнча токтоп калган.

Орусиялык жазалоо системасы бүгүн чириген бай Роман Абрамовичке каршы ачылган ошол эски доону кайра текшертип, кылмыш ишин ачат деген жоромол бар.

Коомчулукту нааразы кылган дагы бир жагдай Абрамовичтин жакында Лондондук “Челси” футбол клубун сатып алышынан кийин пайда болду. Айрыкча улутчул-патриот тараптын ичи жаман күйүүдө. Ал тургай орточул партиянын жетекчилеринин бири Юрий Лужковдун айткан пикири төмөнкүдөй чыкты:

- “Челси” демекчи, ал - Орусия тарапка карата багытталган түкүрүк болду дээр элем. “Челсини” сатып алуу менен алар Орусияга жаба түкүрүштү.

Би-Би-Сиге берген жообунда Роман Абрамович (05.08.2003) сатып алган клубу үчүн канча каражат керек болсо, ошончо акча бөлө тургандыгын билдирген. Анын далили катары жакында ар кайсы клубдардан «Челси» сатып алган 4 футболчу үчүн 37 миллион фунт төлөгөнү ал жерде көргөзүлгөн.

Орусиялык миллиардер эмне себептен улам «Челсини» сатып алгандыгы жана ага карата орусиялыктардын катуу кыжырдануусу туурасында мындай деди:

- Кайсы бирөөлөр өздөрүн «Орусиянын патриотумун» дешет. Мени өлкөнүн спортун өнүктүрүүгө тийиш болуучу дешет. Бирок Орусияда экономикалык жагдай Англиядай эркин эмес, ошол жагдай мага мындай кадамга жол бербеди.

Кайра да “Франц пресс” агенттиги таркаткан маалыматка келсек, анда расмий чөйрө Сергей Степашиндин ою катары «Сибнефти» компаниясы былтыр 330 миллион доллар салык төлөбөй калыптыр, ошол эле учурда Абрамович мурунку айда Лондондук «Челси» футболчулар командасын сатып алып, ал үчүн 230 миллион доллар төлөгөн деген пикир таркаткан.

Жыйынтыктай келгенде, Орусияда чириген байлар нагыз пайда болгонун жана алардын өз алдынча болууга умтулгандары менен күрөшө алган жаагы катуу бийлик бар экенин көрөбүз. Эки тарап тең мыйзамдын арибин бузбайбыз дешет, ошол эле учурда арасында «сен мага – мен сага» нугундагы сатуулашуу жүрүп турганын да түкшүмөлдөөгө болот. Чириген байлар бийликтин тилин албай кеткенде, “төк” дегенин төкпөй койгондо, абал курчуп, азыркыдай ишкер чөйрөдөгү кризиске айланганы байкалат.

- Бул маселе боюнча иштеген өкмөттүк комиссия ““Кумтөр” долбоорун реструктуризациялоо тууралуу “Камеко” корпорациясынын сунушу бизге ылайык келбейт” деген бүтүмүн билдирди. Ошондуктан “Камеконун” жетекчилеринин дарегине “Кыргызалтындын” президенти К.Кудайбергеновдун, андан кийин Аскар Акаевичтин колу коюлган жооп жөнөтүлдү. Бирок биз көз карандысыз экспертиза жүргүзүүгө жана активдерди тактоого жардам бериши тууралу Дүйнөлүк Банк менен сүйлөшүп жатабыз. Бул, биз өзүбүздүн активдер менен кийинчерээк баалуу кагаздар базарына чыгыш үчүн жасалат, - деди өкмөт башчысы Николай Танаев 31-июлда өткөрүлгөн өкмөт жыйынында.

Премьер-министр өзүнүн сөзүндө өкмөттүк комиссия эмне үчүн мындай чечимге келгенин айткан жок. Аны өкмөттүк комиссиядан же “Кыргызалтын” акционердик коомунан тактоого мүмкүн болбоду. Бирок бул маанилүү маселе. Анткени финансы министринин орун басары Эмирлан Төрөмырзаев башында турган комиссия “бизде мындай сунушту баалай турган адистер жок” деп, жарым жылдан бери эч кандай бүтүм чыгарбай келген.

- Өкмөттүн мындай сунушту баалоо боюнча тажрыйбасы жок болгондуктан, дүйнөдө аброю бар юридикалык, финансылык жана техникалык көз карандысыз компанияларды жалдоо тууралуу чечим кабыл алынган. Алар биротоло чечим кабыл алыш үчүн “Камеконун” сунушуна иликтөө жүргүзүшөт, - деген болчу Эмирлан Төрөмырзаев жакында эле “Кабар” маалымат агентигинде өткөрүлгөн басма сөз жыйынында.

Көз карандысыз компаниялар, премьер-министрдин айтымында, тендер аркылуу тандалып алынмак. Бул компаниялар иликтөө өткөрүп, бүтүм чыгармак тургай, алардын өздөрү тандалып алына элек. Биздин маалыматтарга караганда, тендер ушул убакка чейин жарыялана элек. “Кыргызалтын” өз алдынча чет өлкөлүк компания жалдап, ал компания өз бүтүмүн чыгарып берди” деген сөз чыккан болчу. Бирок анын бүтүмү эмнегедир өкмөттү канааттандырган эмес. Анткени тендер өткөрүп, компания тандоо тууралуу сөз “Кыргызалтындын” экспертизасы бүткөндөн кийин чыккан. Ошондуктан “Кыргызстанга “Камеконун” сунушу ылайык келбейт” деген бүтүм - көз карандысыз адистердин бүтүмү эмес эле, өкмөттүн өзүнүн бүтүмү деп эсептөөгө толук негиз бар. Бирок буга чейин биздин “өзүбүздүн алыбыз жетпейт” деп келген өкмөттүн азыр алы кандайча жетип калды?

- Коомчулукка жетти да. Баары түшүнүп турат. “Камеконун” сунушун баалаш үчүн өтө адистиктин деле кереги жок. Экономиканы жана тоо-кен өнөр жайын жакшы билген адамга баары көрүнүп турат. Биз парламенттик угууда да, өкмөттүк угууда да түшүндүрүп бердик. Биздин чечимде ““Камеконун” сунушу кабыл алынбасын” деп ачык эле айтылган, - дейт депутат Орозбек Дүйшеев.

Кумтөр алтын кенин иштетип жаткан Канаданын “Камеко” корпорациясы “Кумтөр голд компани” биргелешкен ишканасынын акцияларынын Кыргызстанга тиешелүү үчтөн эки бөлүгүн өзүнө өткөрүп берүү сунушу менен кыргыз өкмөтүнө былтыр сентябрь айында эле кайрылган болчу. Ал бул үчүн кепилдик түрүндө “жылына 8 млн. доллар төлөп берем” деп убада кылган. Бирок буга чейин бир нече жолу убадасына турбай келген “Камекого” “бу жолу да алдап жатат” деп, кыргызстандык адистер анча ишенген эмес. Анын үстүнө, алардын айтымында, “Камеконун” Кумтөрдүн алтынына берип жаткан баасы өтө эле төмөн.

Ошентип, Кумтөр алтын комбинаты “Камекого” сатылбай турган болду. Бирок бул “кен таптакыр эле сатылбайт” дегенди билдирбейт. Премьер-министр өкмөт жыйынында Кумтөрдүн активдерин такташ үчүн көз карандысыз экперттерди тандоо иши улантылаарын айтты. Анын жыйында айткандарынан “Кыргызстан эми баалуу кагаздар базарына “Камекосуз” эле, өз алдынча чыгат” деп жыйынтык чыгарса болот.