Экономика

15-июлдан тартып өлкө ичиндеги телефон байланыштарынын тарифи болжол менен 1-1,5 сомго жогорулады. Мисалы, буга чейин Бишкек шаары менен Чуй областында калк жашаган пункттардын ортосунда телефон сүйлөшүүлөрдүн мүнөтү 2 сом 85 тыйын болуп келсе, ал азыр 3 сом 72 тыйын болуп калды. Ал эми Бишкектин Чүйдөн башка областтар менен байланышы мурда 3 сом 98 тыйын турса, 15-июлдан кийин ал 5 сом 20 тыйынга чейин көтөрүлдү. Кыргызстанда бул байланыштарды жалгыз «Кыргызтелеком» акционердик коому ишке ашырат. «Кыргызтелекомдун» ээси эсептелген Мамлекеттик мүлктү башкаруу комитети анын себебин мындайча түшүндүрөт.

- Бизде буга чейин ички байланыштардын тарифи төмөн болуп, ал эл аралык жана шаар аралык байланыштардын жогору коюлган тарифтеринин эсебинен жабылып келген. Өкмөт бекиткен план боюнча, тарифтерди этап-этабы менен теңештирүү жана 2006-жылы ички тарифтерди болбой калды эле дегенде өздүк наркка жеткирүү белгиленген, - деди Мамлекеттик мулктү башкаруу комтитетинин төрага орунбасары Александр Макаров.

Анын айтымында 2004-жылы тариф дагы 30% жогорлайт. 2005-жана 2006-жылдары тарифтер көтөрүлбөйт. Ички тарифтердин көтөрүлүүсү менен бирге эл аралык жана шаар аралык тарифтер төмөндөтүлөт. Бу жолу жакынкы чет өлкөлөр менен байланыш тарифтери төмөндөтүлгөн жок. Алыскы өлкөлөр менен байланыштардын тарифтери болсо орто эсеп менен 10% азайтылды. «Кыргызтелеком» алыскы өлкөлөрдү Прибалтика, Түркия, Европа жана башка алыскы өлкөлөр деп 4кө бөлүп, 4 түрдүү тариф бекитет. Мисалы АКШнын борбору Вашингтон менен байланыштын 1 мүнөтү буга чейин 126 сом 71 тыйын болуп келсе, 15-июлдан тартып 106 сом 02 тыйын болуп калды.Чет өлкөлөр менен байланыштардын тарифи доллар менен коюлуп, кызмат акы доллардын ошол айдагы курсу менен сом түрүндө жыйналат.

- Өкмөт тарабынан калктын чабал катмарларын социалдык жактан коргоо боюнча иш-чаралар каралган. Бүл үчүн Турукташтыруу фонду түзүлөт. Электр байланышы боюшча иш жүргүзгөн операторлордун бардыгы бул фондго акча которуп, андан калктын чабал катмарларын социалдык жактан коргоого акча берилип турат, - деди Александр Макаров.

Азырынча бул иш-чаралар сөз жүзүндө гана. Аталган фонд түзүлө элек. Анын түзүлүшүнө «Кыргызтелекомдон» башка байланыш жаатында иш жүргүзгөн операторлор каршы чыгып жатышат. Анткени бул фондго алар өз кирешелеринин 3% которуп берүүсү керек. Операторлор муну кошумча салык деп эсептешип, аны түзбөөнү сурап өлкө башчы Аскар Акаевге кат жолдошкон. Анын үстүнө, алардын айтымында, фонддун долбоорун иштеп чыккан транспорт жана коммуникация министрлиги ал акчаларды башка максаттарга, тактап айтканда, өкмөттүк байланышты жана мамлекеттик телевидениени кармап турууга пайдаланганы жатыптыр.

Тарифтерди быйыл 30%, эмдиги жылы дагы ошончо көтөрүү бул өкмөттүн өзүнүн гана планы. Эгерде «Кыргызтелеком» менчиктештирилсе, анын жаңы ээсинин ою менен да эсептешүүгө туура келет. Менчиктештирүү боюнча жарыяланган тендердин биринчи турунда жеңип чыккан «Шведтел» компаниясы өкмөттүн тарифтик планы өтө эле төмөн экендигин айтып жатат.

- Алар да туура айтып жатышат. Бүт дүйнө жүзүндө орточо эсеп менен ар бир үй-бүлө тапкан кирешенин 5% жакыны байланыш кызматтарына кетет. Эми биз ал деңгээлге жете элекпиз. Алар биздин шартты жакшы билишпейт да. Экинчиден, алар бизге 140 млн доллар алып келебиз деп жатышат. Алар бизге белек кылып жатышкан жок да. Алар аны актап, бир пайда таап алайын деп жатышат, - деди Мамлекеттик мүлктү башкаруу комитетинин башкармалыгынын жетекчиси Сүйөркул Бакиров.

Тендердин экинчи турунда өкмөт «Шведтел» менен тарифтик планды макулдашууга тийиш болчу. Анын жыйынтыгы чыкпай жатканына караганда, сүйлөшүүлөр оор болуп жаткан сыяктуу.

Акыркы жылдары Чыгыш Европанын шаарларында түркүн маркадагы автомобилдер өтө көбөйдү. Буга катар эле жолдор да кеңейип, сапаты жакшырууда.

Кыргызстан жана башка посткоммунисттик республикалардан айрымасы чет элдик автомобилдердин айрым түрлөрү Чыгыш Европанын өзүндө чыгарылат. Ал эми Чехия дүйнөнүн ири автоөндүрүүчүлөрүнүн катарына 2005-жылдан тартып кошулганы турат.

Мындай өзгөрүүлөрдүн натыйжасында, автоөндүрүш Чыгыш Европада сапаттуу продукция чыгарууга жөндөмдүү арзан жумушчу күчү бар экенин шарданалаган эн белгиге айланды.

Эл аралык автоөндүрүшчүлөр Чыгыш Европада жаңы өндүрүштү ачууга ашыкча кызыкдар. Буга аларды Батыш өлкөлөрүндө жумушчу күчү менен жердин кымбаттыгы түртүүдө.

Британиялык адис-талдоочу Марк Бурса Чыгыш Европа өлкөлөрүнүн Евробримдикке кошулуусу автоконцерндер үчүн өзгөчө маанилүү фактор деп санайт:

- Учурда Чех Республикасы, Мажарстан жана Польша сыяктуу Евробиримдикке кошулганы турган Чыгыш Европа өлкөлөрүнүн өнөр жайында чоң өзгөрүүлөр жүрүүдө. Мындай өзгөрүштөр, өзгөчө, Батыш Европанын рыногундагы үлүшүн кеңейтүүгө умтулган япониялык жана кореялык автоөндүрүшчүлөрдү Борбордук Европага аябай тартууда. Анткени, региондогу өлкөлөрдүн баары Евробримдикке өтөт жана бул-алар жаңы заводду мыкты даярдыктагы жумушчулары бар арзан жерде ишенимдүү өкмөттүк грантка таянып курса болот дегенди билдирет.

Эмки жылы Праганын чыгыш ныптасындагы Колин шаарында Япониянын “Toyota” жана Франциянын ”Peugeot” ширкеттери чакан класстагы жеңил машинелерди жасоочу заводду куруп бүтүшөт. Жаңы автомобиль дүйнөлүк базарга сатылмакчы.

Башка өндүрүшчүлөр да кезекте турат деп сөзүн улайт Марк Бурса:

- Келээрки майда өз чечимин жарыялоочу өндүрүшчүлөр бир канча мезгилден бери Европадан өндүрүшкө ылайыктуу жайды карап жүрүшкөн (Алардын бири Түштүк Кореянын “Hyundai” бирикмеси). Алар Батыш Европага кызыкпасын эбактан бери жашырышпайт. Алар Чыгыш Европа келишет. Азыр алар түрдүү өлкөлөр менен ар кандай жайлардын ичинен мыктысын тандашууда.

Өндүрүш үчүн ылайыктуу жай издеп жүргөн автоөндүрүшчүлөрдүн ичинде Түштүк Кореянын “Kia” жана Британиянын “MG-Rover” компаниялары бар.

“MG-Rover”, анын өкүлү Стюарт Маккинин айтышынча, Варшавадагы автозаводдо жарым люкстагы жана спорттук маркадагы автомобилдерди чыгарып, Оксфорддун жанындагы өндүрүшүн жапмакчы.

Кыргызстанда өтө популярдуу болуп бараткан “Audi” машинесин жасоочу германиялык компания бир нече жыл мурда эле Мажарстанда өз ишканасын ачкан. Дагы бир немес ширкети “Porsche” Чыгыш Германияда “Carrera GT” деген өтө кымбат автомобилдерди жасоочу заводду ишке киргизди. Жаңы машине 350 миң евродон сатылат деп болжолдонууда.

Француздардын “Peugeot-Citroen” группасы Словакиянын Трнава шаарында саатына 55 жеңил машине чыгаруучу заводду кура баштады. Долбоорлук наркы 700 миллион евро бул ишканада 3,5 миң жумушчу иштемекчи.

Италиянын “Fiat” компаниясы болсо Польшанын түштүгүндөгү Тихи шаарында жаңы завод куруп, жалпы европалык рынокту “Panda” моделиндеги фиаттар менен толтурмакчы.

Ал эми америкалыктардын “General Motors” компаниясы Тихиде “Opel” жеңил машинесинин “Vectra” жана “Astra” моделдерин мурдатан чыгарып жаткан.

Ошентип, автокомпаниялардын Батыштагы кымбатчылыктан качуусунан Чыгыш Европа өлкөлөрү пайда көрүүдө.

Адистердин байкашынча, Чыгыш Европага жаңы өндүрүшкө катар жаңы жабдуу жана технологиялыр көчүп, эски жабдуулар Батышта калууда.