Экономика

Акыркы жылдары Чыгыш Европанын шаарларында түркүн маркадагы автомобилдер өтө көбөйдү. Буга катар эле жолдор да кеңейип, сапаты жакшырууда.

Кыргызстан жана башка посткоммунисттик республикалардан айрымасы чет элдик автомобилдердин айрым түрлөрү Чыгыш Европанын өзүндө чыгарылат. Ал эми Чехия дүйнөнүн ири автоөндүрүүчүлөрүнүн катарына 2005-жылдан тартып кошулганы турат.

Мындай өзгөрүүлөрдүн натыйжасында, автоөндүрүш Чыгыш Европада сапаттуу продукция чыгарууга жөндөмдүү арзан жумушчу күчү бар экенин шарданалаган эн белгиге айланды.

Эл аралык автоөндүрүшчүлөр Чыгыш Европада жаңы өндүрүштү ачууга ашыкча кызыкдар. Буга аларды Батыш өлкөлөрүндө жумушчу күчү менен жердин кымбаттыгы түртүүдө.

Британиялык адис-талдоочу Марк Бурса Чыгыш Европа өлкөлөрүнүн Евробримдикке кошулуусу автоконцерндер үчүн өзгөчө маанилүү фактор деп санайт:

- Учурда Чех Республикасы, Мажарстан жана Польша сыяктуу Евробиримдикке кошулганы турган Чыгыш Европа өлкөлөрүнүн өнөр жайында чоң өзгөрүүлөр жүрүүдө. Мындай өзгөрүштөр, өзгөчө, Батыш Европанын рыногундагы үлүшүн кеңейтүүгө умтулган япониялык жана кореялык автоөндүрүшчүлөрдү Борбордук Европага аябай тартууда. Анткени, региондогу өлкөлөрдүн баары Евробримдикке өтөт жана бул-алар жаңы заводду мыкты даярдыктагы жумушчулары бар арзан жерде ишенимдүү өкмөттүк грантка таянып курса болот дегенди билдирет.

Эмки жылы Праганын чыгыш ныптасындагы Колин шаарында Япониянын “Toyota” жана Франциянын ”Peugeot” ширкеттери чакан класстагы жеңил машинелерди жасоочу заводду куруп бүтүшөт. Жаңы автомобиль дүйнөлүк базарга сатылмакчы.

Башка өндүрүшчүлөр да кезекте турат деп сөзүн улайт Марк Бурса:

- Келээрки майда өз чечимин жарыялоочу өндүрүшчүлөр бир канча мезгилден бери Европадан өндүрүшкө ылайыктуу жайды карап жүрүшкөн (Алардын бири Түштүк Кореянын “Hyundai” бирикмеси). Алар Батыш Европага кызыкпасын эбактан бери жашырышпайт. Алар Чыгыш Европа келишет. Азыр алар түрдүү өлкөлөр менен ар кандай жайлардын ичинен мыктысын тандашууда.

Өндүрүш үчүн ылайыктуу жай издеп жүргөн автоөндүрүшчүлөрдүн ичинде Түштүк Кореянын “Kia” жана Британиянын “MG-Rover” компаниялары бар.

“MG-Rover”, анын өкүлү Стюарт Маккинин айтышынча, Варшавадагы автозаводдо жарым люкстагы жана спорттук маркадагы автомобилдерди чыгарып, Оксфорддун жанындагы өндүрүшүн жапмакчы.

Кыргызстанда өтө популярдуу болуп бараткан “Audi” машинесин жасоочу германиялык компания бир нече жыл мурда эле Мажарстанда өз ишканасын ачкан. Дагы бир немес ширкети “Porsche” Чыгыш Германияда “Carrera GT” деген өтө кымбат автомобилдерди жасоочу заводду ишке киргизди. Жаңы машине 350 миң евродон сатылат деп болжолдонууда.

Француздардын “Peugeot-Citroen” группасы Словакиянын Трнава шаарында саатына 55 жеңил машине чыгаруучу заводду кура баштады. Долбоорлук наркы 700 миллион евро бул ишканада 3,5 миң жумушчу иштемекчи.

Италиянын “Fiat” компаниясы болсо Польшанын түштүгүндөгү Тихи шаарында жаңы завод куруп, жалпы европалык рынокту “Panda” моделиндеги фиаттар менен толтурмакчы.

Ал эми америкалыктардын “General Motors” компаниясы Тихиде “Opel” жеңил машинесинин “Vectra” жана “Astra” моделдерин мурдатан чыгарып жаткан.

Ошентип, автокомпаниялардын Батыштагы кымбатчылыктан качуусунан Чыгыш Европа өлкөлөрү пайда көрүүдө.

Адистердин байкашынча, Чыгыш Европага жаңы өндүрүшкө катар жаңы жабдуу жана технологиялыр көчүп, эски жабдуулар Батышта калууда.

Мамлекеттик мүлктү башкаруу комитетинен алынган маалыматка караганда, өзбек бийлиги бул тууралуу сүйлөшүү жүргүзүүдөн жаа бою качып жатат. Ал эми Казакстандын өкмөтү болсо сүйлөшүү жүргүзүү үчүн өз делегациясын Бишкекке жөнөткөнү менен, маселе чечилген эмес.

- Акыркы чечим кабыл алына элек. Азыр бул пансионаттар Кыргызстандын менчигине өткөрүлүп алынат же Казакстанга аларды сатып алууга макулдук берилет. Алар бирөөлөргө бекер берилет деп айтууга азырынча мүмкүн эмес, – деди Мамлекеттик мүлктү башкаруу комитетинин маалымат катчысы Татьяна Наговицина. Анын айтымында, Казакстан делегациясы үстүбүздөгү жылдын апрелинде келип, Мамлекеттик мүлктү башкаруу комитетинин төрага орунбасары Александр Макаровдун жетекчилигинде түзүлгөн Кыргыз өкмөтүнүн комиссиясы менен сүйлөшүү жүргүзүп кеткен. Казакстандын делегациясынын кандайдыр бир чечим кабыл алууга укугу жок болуп, сүйлөшүү жөн эле пикир алышуу менен аяктаган. Пикир алышууда Казакстандын өкүлдөрү ал объектилер өз өлкөсүнүн менчиги экендигин далилдөөгө аракет кылышкан.

- Казакстан жана Өзбекстан ал объектилерди бергилери келишпей жатышат. Алар өздөрүнүн аргументтерин келтирип жатышат. Алар «келишим бардык объектилерге тиешелүү болчу, Акаевдин «бул объектилер кошулбасын деген эскертүү менен кол койгону туура эмес» деп жатышат. Алар «бул объектилерди өз каражатыбызга курганбыз, аларга кийин инвестиция да салдык» дешет, - деди Татьяна Наговицина.

Мамлекеттик мүлктү башкаруу комитетинен алынган маалыматтарга караганда, 60-жылдары Казакстандын министрликтери жана мекемелери Ысыккөлдө 5 эс алуучу жай курушкан. Алар – Бозтеридеги «Казакстан» санаторийи, «Алматы» пансионат-санаторийи, «Самал» эс алуу үйү, «Университет» пансионаты жана Корумдудагы «Казакстандын автомобилисти» аттуу эс алуу үйү. Ал жерде ошондой эле Өзбекстандын да 5 эс алуучу жайы бар.

Советтер Бирдиги таркап жатканда КМШнын 8 өлкөсүнүн президенттери «Менчикти ич ара таануу жана жөнгө салуу тууралуу» келишимге 1992-жылдын 9-октябрында Бишкекте кол коюлган. Ага ылайык союздук органдардын карамагындагы мүлк тең бөлүнүп, ал эми республикалык министрликтердин жана мекемелердин мүлктөрү болсо, кимдин территориясында экенине карабай, алардын менчиги бойдон кала бериши керек болчу. Менчикти бөлүштүрүүнүн бул жалпы принцибине бир гана түзөтүү киргизилген. Кыргызстандын президенти Аскар Акаевдин талабы боюнча келишимде бул принцип эс алуучу жайларга карата колдонулбайт деп жазылган. Башкача айтканда, Казакстан, Өзбекстан жана башка республикалар Ысыккөлдө салып, пайдаланып жүргөн пансионаттарын, эс алуу үйлөрүн Кыргызстанга өткөрүп бериши керек болчу. Келишимде Казакстандын президенти Нурсултан Назарбаевдин, Өзбекстандын президенти Ислам Каримовдун колдору бар экенин айтышат. Мамлекеттик мүлктөн алынган маалыматка караганда, Кыргыз өкмөтү бул объектилерди өткөрүп берүүсүн сурап Кзакстан менен Өзбекстанга бир нече жолу кайрылган. Кыргыз тарап аларды сөзсүз эле түздөн-түз өткөрүп алууну көздөбөйт. Ал башка варианттарды да караштырып көрүүгө макул. Мисалы, Казакстан жана Өзбекстан ал объектилерден ажырагысы келбей жатса, аларды сатып алууга мүмкүнчүлүк берилет.