Экономика

- Бул маселе боюнча иштеген өкмөттүк комиссия ““Кумтөр” долбоорун реструктуризациялоо тууралуу “Камеко” корпорациясынын сунушу бизге ылайык келбейт” деген бүтүмүн билдирди. Ошондуктан “Камеконун” жетекчилеринин дарегине “Кыргызалтындын” президенти К.Кудайбергеновдун, андан кийин Аскар Акаевичтин колу коюлган жооп жөнөтүлдү. Бирок биз көз карандысыз экспертиза жүргүзүүгө жана активдерди тактоого жардам бериши тууралу Дүйнөлүк Банк менен сүйлөшүп жатабыз. Бул, биз өзүбүздүн активдер менен кийинчерээк баалуу кагаздар базарына чыгыш үчүн жасалат, - деди өкмөт башчысы Николай Танаев 31-июлда өткөрүлгөн өкмөт жыйынында.

Премьер-министр өзүнүн сөзүндө өкмөттүк комиссия эмне үчүн мындай чечимге келгенин айткан жок. Аны өкмөттүк комиссиядан же “Кыргызалтын” акционердик коомунан тактоого мүмкүн болбоду. Бирок бул маанилүү маселе. Анткени финансы министринин орун басары Эмирлан Төрөмырзаев башында турган комиссия “бизде мындай сунушту баалай турган адистер жок” деп, жарым жылдан бери эч кандай бүтүм чыгарбай келген.

- Өкмөттүн мындай сунушту баалоо боюнча тажрыйбасы жок болгондуктан, дүйнөдө аброю бар юридикалык, финансылык жана техникалык көз карандысыз компанияларды жалдоо тууралуу чечим кабыл алынган. Алар биротоло чечим кабыл алыш үчүн “Камеконун” сунушуна иликтөө жүргүзүшөт, - деген болчу Эмирлан Төрөмырзаев жакында эле “Кабар” маалымат агентигинде өткөрүлгөн басма сөз жыйынында.

Көз карандысыз компаниялар, премьер-министрдин айтымында, тендер аркылуу тандалып алынмак. Бул компаниялар иликтөө өткөрүп, бүтүм чыгармак тургай, алардын өздөрү тандалып алына элек. Биздин маалыматтарга караганда, тендер ушул убакка чейин жарыялана элек. “Кыргызалтын” өз алдынча чет өлкөлүк компания жалдап, ал компания өз бүтүмүн чыгарып берди” деген сөз чыккан болчу. Бирок анын бүтүмү эмнегедир өкмөттү канааттандырган эмес. Анткени тендер өткөрүп, компания тандоо тууралуу сөз “Кыргызалтындын” экспертизасы бүткөндөн кийин чыккан. Ошондуктан “Кыргызстанга “Камеконун” сунушу ылайык келбейт” деген бүтүм - көз карандысыз адистердин бүтүмү эмес эле, өкмөттүн өзүнүн бүтүмү деп эсептөөгө толук негиз бар. Бирок буга чейин биздин “өзүбүздүн алыбыз жетпейт” деп келген өкмөттүн азыр алы кандайча жетип калды?

- Коомчулукка жетти да. Баары түшүнүп турат. “Камеконун” сунушун баалаш үчүн өтө адистиктин деле кереги жок. Экономиканы жана тоо-кен өнөр жайын жакшы билген адамга баары көрүнүп турат. Биз парламенттик угууда да, өкмөттүк угууда да түшүндүрүп бердик. Биздин чечимде ““Камеконун” сунушу кабыл алынбасын” деп ачык эле айтылган, - дейт депутат Орозбек Дүйшеев.

Кумтөр алтын кенин иштетип жаткан Канаданын “Камеко” корпорациясы “Кумтөр голд компани” биргелешкен ишканасынын акцияларынын Кыргызстанга тиешелүү үчтөн эки бөлүгүн өзүнө өткөрүп берүү сунушу менен кыргыз өкмөтүнө былтыр сентябрь айында эле кайрылган болчу. Ал бул үчүн кепилдик түрүндө “жылына 8 млн. доллар төлөп берем” деп убада кылган. Бирок буга чейин бир нече жолу убадасына турбай келген “Камекого” “бу жолу да алдап жатат” деп, кыргызстандык адистер анча ишенген эмес. Анын үстүнө, алардын айтымында, “Камеконун” Кумтөрдүн алтынына берип жаткан баасы өтө эле төмөн.

Ошентип, Кумтөр алтын комбинаты “Камекого” сатылбай турган болду. Бирок бул “кен таптакыр эле сатылбайт” дегенди билдирбейт. Премьер-министр өкмөт жыйынында Кумтөрдүн активдерин такташ үчүн көз карандысыз экперттерди тандоо иши улантылаарын айтты. Анын жыйында айткандарынан “Кыргызстан эми баалуу кагаздар базарына “Камекосуз” эле, өз алдынча чыгат” деп жыйынтык чыгарса болот.

- Йошико мырза, Ысыккөл аймагынын өнүгүшүнүн схемасы дейбизби, долбоору дейбизби, сиз өкүлү болгон Жапониянын Эл аралык өнүктүрүү агенттиги аны түзүүнү колго алып жаткан экен. Ысыккөлдүн келечекте өнүгүшүн эмнеге таянып, кандай иликтеп чыгасыздар? Кепти ушундан баштасаңыз?

- Ысыккөл аймагында абдан жакшы мүмкүнчүлүктөр бар. Ысыккөл кен байлыктарга бай. Аларды акыл менен пайдаланса, аймак дүркүрөп өнүгөт эле. Бирок, Ысыккөлдүн өнүгүшүнө азыр көп тоскоолдуктар бар. Ал тоскоолдуктар жерди пайдалануу боюнча мыйзамдарга байланыштуу. Ошондой тоскоолдуктарды жоюу максатында ушул схеманы иштеп чыгууга кириштик. Анын үстүнө, Кыргызстан эгемендик алгандан кийин, чет элдик инвесторлор Ысыккөлдүн жээгине эс алуучу жайларды кура башташты. Бирок, айрым эс алуу жайлары түшкөн жерлерге курулуш түшүрүүгө болбойт эле. Мындан тышкары, мисалы, көлдө сүзгөн кемелер да зыяндуу заттарды чыгарышат. Кыскасы, көп нормалар сакталбай келген. Ушундай кемчиликтерди четтетүү зарыл. Жакында Жапониядан келген делегация кыргыз бийлиги менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп кайтты. Президент Аскар Акаев, өкмөт башчы Николай Танаев долбоорго кызыгып, колдоого алаарын билдиришти.

- Йошико мырза, кыргыз тарап бул долбоорго катышабы? Катышса ага кандай көмөк көрсөтөт?

- Кыргыз өкмөтү менен жолугушууда долбоорду иштеп чыгуу максатында биргелешкен комиссия түзүүнү чечтик. Анын курамына премьер-министрдин өзү, президенттик администрациянын жана министрликтердин, Ысыккөл облусунун өкүлдөрү кирди. Жапон тараптан Жапониянын Эл аралык өнүктүрүү агенттигинин өкүлдөрү бар. Долбоордун өзү тууралуу айтсам, 2004-жылдын аягына чейин топографиялык карта түзүлөт жана ал электрондук версияда болот. Аны түзүүгө космостон тартылган сүрөттөр да пайдаланылмакчы. Кеткен чыгымдарды жапон өкмөтү көтөрөт. Кыргыз тарап болсо жапондук адистердин иштешине шарт түзүп берип, аларды имарат менен камсыз кылат жана кыргызстандык бийлик өкүлдөрүнүн бул долбоорго байланыштуу кызмат акысын төлөп берүүнү өз мойнуна алмакчы. Негизи, долбоор 2006-жылы аяктайт.

- Сиздин пикириңизде, Ысыккөлдүн өнөр жайы кандай багытта өнүгүшү керек? Аймактын өнүгүшүн аныктоочу негизги багыт туризм болушу үчүн эмне кылуу зарыл?

- Ысыккөлдүн келечеги, өнүгүшү чындыгында эле туризм менен байланыштуу. Калган тармактар да туризм тармагын өнүктүрүп-өстүрүш үчүн иштеши керек. Долбоордо биз Ысыккөлдө туризмдин бутуна турушу үчүн кайсы өнөр жай ишканаларын ишке киргизип, кармап туруш керек экендигин жана кандай тартипте иштээрин аныктамакчыбыз. Долбоордун изилдөө жумуштарын быйыл күзүндө баштоону болжоп жатабыз.

- Йошико мырза, Жапонияда жер алтынга тете бааланаарын, өтө аздектелип баркталаарын билебиз. Менимче, Ысыккөлдүн аймагындагы жерди биз ысырапкорчулук менен пайдаланып жаткандайбыз. Долбоордо жерди майнаптуу пайдалануунун жолдору каралабы?

- Алгач айта кетейин: Жапониянын эли 120 миллиондон ашуун, жери болсо Кыргызстандыкынан эки эсе гана чоң. Ошондуктан, Кыргызстандын элин ушундай кенен жерди майнаптуу пайдаланууну үйрөтөлү деген ойдобуз. Албетте, жерди майнаптуу пайдаланыш үчүн Кыргызстандын салыкка байланыштуу мыйзамдарына өзгөртүүлөрдү киргизүү зарыл. Ысыккөлдүн өнөр жайын өнүктүрүш үчүн өкмөт бул багыттагы саясатын да кайра карап чыгууга тийиш.

- Экологияга коркунучу бар Кадамжайдагы жана Кумтөрдөгү уулуу заттар сакталып турган жайлар да долбоорду иштеп чыгууда эсепке алынабы?

- Албетте, уулуу заттар көмүлгөн жайлар айлана-чөйрөнү булгабаш үчүн алар жакшы бекемделиши керек. Мен аларга жакшы көңүл бурулат деген ойдомун. Сөзүмдүн аягында айта кетээрим - президент А. Акаев менен премьер-министр Н. Танаев долбоордун маанилүүлүгүн түшүнүштү. Кыргыз эли да биздин ишибиздин алгалашына көмөктөшөт деген ойдомун.